skriba?o en la
jukatana majaa lingvo
La
majaaj lingvoj
estas
lingvofamilio
komunike uzata de la
majaoj
en la kultura regiono de
Mezameriko
. Inter la lingvoj ekzemple estas la
jukatana majaa lingvo
(memnomigo:
Maaya t'aan
(Mayathan),
hispane
:
Maya yucateco
), parolata sur la
jukatana duoninsulo
, en la nordo de
Belizo
kaj la nordo de
Gvatemalo
, la
teneka
parolata precipe en la federaciaj ?tatoj de
San Luis Potosi
kaj
Veracruz
samkiel (malpli multnombre) en
Tamaulipas
?, kaj aliaj.
Endas diferencigi inter la historia majaa lingvo, trovebla ekzemple en la skriba?oj de la
majaaj ruinoj
, kaj la nuntempe ankora? ekzistantaj aktualaj majaaj lingvoj, kiujn parolas la posteuloj de la eksa majaa altnivela kulturo en
Gvatemalo
, la sudoriento de
Meksiko
, en
Belizo
kaj la okcidento de
Honduro
.
La nuntempaj majaoj ne parolas unuecan lingvon, sed diversajn majaajn lingvojn, kiel ekzemple la
jukatanan majaan lingvon
a?
Mayathan
jam menciitan, a? la lingvon
Kekchi
, parolatan de la
kek?ioj
en Gvatemalo, sed ?iuj tiuj lingvoj estas membroj de sama lingvofamilio. Ili ?iuj fontas el praa maja lingvo, kiu anta? proksimume 4 000 jaroj estis la bazo por la posta evoluo de la unuopaj lingvofamiliaj bran?oj kaj subgrupoj. Simile al la disevoluo de iuj lingvoj de E?ropo, anka? en la majaa lingvofamilio disevolui?is regionaj "majaaj dialektoj", kiuj parte tre similas, sed en iuj ekzemploj anka? signife malsimilas. Anta? jam tre longa tempo okazis la baza divido al la du precipaj lingvaj bran?oj "malaltebena?aj" (ekzemple
Mayathan
) kaj "altebena?aj majaaj lingvoj" (ekzemple
Quiche, Cakchiquel
kaj
Kekchi
en
Gvatemalo
). Jam anta? la armea okupo de la pere de la hispanaj konkeristoj ekzistis multaj diversaj majaaj lingvoj, el kiuj evoluis la nuntempaj varia?oj. En la plej flora epoko de la majaa kulturo paroli?is frua formo de la lingvoj
Chol
kaj
Mayathan
.
La majaaj lingvoj estas
ergativaj lingvoj
kaj sekvas la sistemon
ergativo
-
absolutivo
, kontra?e al la
akuzativaj lingvoj
(kiel ekzemple
Esperanto
kaj la plimulto de la homaj lingvoj), kiuj sekvas la sistemon
nominativo
-
akuzativo
. ?ar en la majaaj lingvoj ne konatas signado de
gramatika kazo
?e
substantivoj
, la signado de la gramatika kazo de la frazaj subjekto kaj objekto devas esti parto de la fraza
verbo
. Por montri la gramatikan funkcion, uzi?as kaj
prefiksoj
kaj
sufiksoj
. En iuj el la majaaj lingvoj anka? ? simile kiel en la
ke?ua lingvo
? diferenci?as du formoj de la vorto "ni" la? tio ?u la alparolato estas membro de la grupo a? ?u ne (unua "ni" do estas mi+li+?i+vi, dua "ni" estas mi+li+?i sen vi).
Principe en la majaaj lingvoj ekzistas la samaj vokaloj kiom anka? en Esperanto: a-e-i-o-u. En kelkaj el la lingvoj aldone kalkuli?as la longaj vokaloj (kvaa? aa-ee-ii-oo-uu). Kelkaj el la majaaj lingvoj aldone havas
siblantojn
kaj sonojn faritajn per
glota halto
. La konsonantoj aspektas jene:
La
uvulara
plozivo
[q]
respektive
[q']
en la majaaj regionoj de
Jukatano
kaj
Chiapas
(ekzemple
Mayathan
kaj
Chol
) i?is
velara
[k]
respektive
[k']
, dum ?i konservi?is en la "altebena?aj majaaj lingvoj" kiel ekzemple
Quiche, Cakchiquel
kaj
Kekchi
. En la jukatana majaa lingvo (
Mayathan
) ?i nun identas al
[k]
respektivo
[k']
, dum en la lingvo
Chol
la sono
[k]
i?is
[?]
("?").
Majaaj signoblidoj, Muzeo de
Palenque
,
Meksiko
La
majaa skribo
a? la
majaaj hieroglifoj
, estas la
skribsistemo
uzita de la
majaa civilizo
en la
Anta?kolumba Ameriko
, pli specife en la regiono
Mezameriko
. La skriba?oj a? literoj estis nomataj hieroglifoj de la antikvaj e?ropaj esploristoj de la 18a kaj 19a jarcentoj, kiuj ne komprenis ?ian signifon, sed atribuis similecojn la? ilia aspekto kun la
egiptaj hieroglifoj
, kun kiuj la majaa civilizo ne havis kontaktojn. Temas pri la sola skribsistemo de?ifrita el la
mezamerikaj skribsistemoj
. La unuaj enskriboj identigeblaj kiel majaaj datas de la 3a jarcento a.K. kaj la skribo estis uzata ?is iom da tempo post la alveno de la
hispanaj
konkistadoroj
en la 16a jarcento (kaj e? poste en lokoj kiel
Tayasal
). La majaa skribo uzis
logogramojn
kompletigitajn de
silabaj
glifoj
, kun funkcioj similaj al tiuj de la
japana skribo
.