Lingva diskriminacio estas diskriminacio de personoj pro maljusta traktado bazita nur sur ilia lingvo a? lingvouzo ^[1] , anka? konata kiel glotofobio (fr: glottophobie ^[2] ). ?i povas anka? prezenti?i en la plivalorigo de iu lingvo kompare al aliaj, alivorte rasismo kun lingvaj argumentoj a? lingvismo ^[3] . Konscio pri lingva diverseco kaj evitado de senkonscia diskriminacio surbaze de lingvo estas samgrava por socia egaleco kiel konscio pri la eblaj efikoj de sekso, raso, handikapo, religio a? seksa orienti?o ^[4] .

La hegemoniaj interesoj de grandaj potencoj ?iam manifesti?is lingve, aperintaj en la formo de instruado de siaj lingvoj. Dum la tempoj de la Ligo de Nacio j estis franca vetoo kontra? Esperanto, kaj en la 21-a jarcento la angla lingvo regas la mondon. Tiu ?i dominado kreas diskriminacion. Universala Esperanto-Asocio atentigas regule pri diskriminacio surbaze de lingvo ^[5] , specife kaj sagace malpermesata en la dua artikolo de la Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj, ?ar "plenaj homaj rajtoj inkluzivas lingvajn homajn rajtojn, kiuj formu bazon por reciproka respekto kaj kunlaboro. Lingvaj politikoj estas esenca parto de la agado por homaj rajtoj por preventi diskriminacion, kaj por konstrui komunajn komprenojn pri la gravaj defioj kiujn frontas la homaro." ^{[6] [7]}

Terminologio [ redakti | redakti fonton ]

Lingvofobio [ redakti | redakti fonton ]

?ar lingva diskriminacio estas ofta kaj kutima formo de diskriminacio, pretervidita kaj foje e? banaligita sen ke iu ajn rimarkas ?in ^[8] , la franca lingvisto Philippe Blanchet opinias la terminon Glottophobie (franca por lingvofobio) estas preferinda al la esprimo "lingva diskriminacio" (trovebla en la versioj en aliaj lingvoj de ?i tiu Vikipedio-pa?o) por riveli ?i tiun maljustecon en la konscienco de la publiko ^[9] . La frazo "Lingva Diskriminacio" eble sugestas, ke temas pri lingvoj kiuj estas diskriminaciataj, anstata? la homoj, kiuj uzas ilin.

Lingvismo [ redakti | redakti fonton ]

Tiu termino estis kreita en la 1980-aj jaroj fare de lingvisto Tove Skutnabb-Kangas, kiu difinis lingvismon kiel "ideologioj kaj strukturoj, kiuj estas uzataj por legitimi, efiki kaj reprodukti neegalan dividon de potenco kaj rimedoj inter grupoj, difinitaj surbaze de lingvo a? lingva?o". "Senhavigi homojn de potenco kaj influo pro ilia lingvo, pri tio lingvismo temas fundamente" ^[10] . Tiu formo de diskriminacio referencas al anta?ju?oj, malestimo a? ne objektive pravigita malakcepto al alia(j) lingvo(j) kaj iliaj parolantoj.

Bazita sur diferenco en lingvo, persono povas a?tomate ju?i pri la edukado, socia statuso, karaktero a? aliaj trajtoj de alia persono. ?i tiuj perceptitaj ju?oj povas tiam konduki al maljusta traktado de la individuo. Fari konkludojn pri ies raso surbaze de lingvouzo ne necese estas rasisma. Se iu surbaze de tiu konkludo agas en diskriminacia maniero tiam potenciale ekestas lingvorasismo. Ekzemple en la filmo " Sorry to Bother You ", nigra telemarketisto sukcesas nur post kiam li komencas paroli kiel blankulo (kun "blanka vo?o"). ^[11] .

Ofte ?i implikas lingvojn respektive esprimmanierojn de malplimultoj a? de difinitaj sociaj grupoj. ?ar en Esperantio la denaskaj parolantoj ne havas privilegian statuson, tio donas al parolantoj de Esperanto pli demokratan perspektivon ^[12] . Estas multaj kontra?diskriminaciaj proponoj kaj mezuroj por strebi al rasa egaleco, protekti fi?ojn kaj plantojn, kial ne lingvaj kontra?diskriminaciaj mezuroj por protekti lingvan diversecon . Ingrid Pillier en ?ia libro pri "lingva diverseco ^[13] kaj socia justeco", ?i ekzamenas lingvon kiel ilo de eksludo, diskriminacio kaj malavanta?o kaj esploras kio povus esti la enhavo de lingva justeco ^[14] .

La E?ropa Komisiono kontra? Rasismo kaj Maltoleremo (ECRI) de la E?ropa Konsilio dissendis rekomendon ke lingvo-diskriminacio konstituas formon de rekta kaj nerekta rasismo ^[15] .

Lingvaj anta?ju?oj [ redakti | redakti fonton ]

Samkiel la germana "linguizismus" , la pola "Lingwicyzm" , anka? la esperanta termino "lingvismo" devenas de la angla linguicism . Tiu termino estis enkondukita de Tove Skutnabb-Kangas ^[16] kaj Jim Cummins en la 1980-aj jaroj .

Tove Skutnabb-Kangas kritikis kaj la malrespekton al dulingveco kaj la neglekton de infanoj de fremda denaska lingvo (ekzemple turkaj infanoj en Germanio ). Cummins konstatis, ke multajn homojn timigas la imago, ke dua lingvo malpliigu ilian kompetentecon pri la unua lingvo. En la franca lingvo Philippe Blanchet kreis anka? novan terminon: ' glottophobie ' (lingvofobio), ?ar por krei konscii?on nova termino necesus.

Analogaj al lingvismo estas aliaj -ismoj kiel seksismo , rasismo , naciismo . En la nederlanda oni e? kreis la neologismon ' rosisme ' ( rufismo ) por indiki la malestimon al homoj kun rufa hararo . Lingvismo manifesti?as per diskriminacio de alilingvaj a? plurlingvaj homoj. Kvankam la nederlandlingva vikipedio parolas pri taalracisme (lingvorasismo), lingvismo tamen diferencas de rasismo per tio, ke la sciata(j) lingvo(j) estas determinata(j) ne genetike , sed per la edukado. Problemo estas ke dulingveco kutime tu?as nur la regresan lingvon kaj ne la hegemonan a? ekspansian lingvon, kiu en la praktiko ofte kondukas al unuflanka dulingvismo . Pascale Casanova , esploristo kaj literatura kritikistino , kiu havas nenion kontra? individua dulingvismo, asertas ke ju pli granda la kolektiva dulingvismo ^[17] etentdi?as kaj la lingvoj interkontakti?as kaj interpenetras unu la aliajn des pli la lingva superregado funkcias ^{[18] [19] [20]} .

Lingvaj malegalecoj [ redakti | redakti fonton ]

Lingvismo konkrete esprimi?as per malavanta?oj, sub kiuj homoj suferas pro ilia parolata a? skribata lingvo. Tio koncernas ne nur la lingvon la? oficialaj difinoj, sed anka? dialektojn kaj ak?entojn . Tia diskriminacio okazas ekzemple en dungado, sed anka? en ?eneralaj situacioj de la socia vivo. En lia esplorado Philippe Blanchet, la a?toro de la libro Discriminations : Combattre la glottophobie (Diskriminacioj: kontra?batali la lingvismon ) , ^[2] sciis rikolti relative malmulte da ekzemplojn de lingvismo koncerne al aliaj lingvoj. Kontra?e li kolektis multege da ekzemploj ligitajn al la diskriminacioj en rilato al ies lingva?o, dirmanieroj ktp. Jen ekzemplo :

• Irana knabo ne rajtis paroli la gila n t.e. loka irana lingvo, ?ar tiu lingvo estis malpermesita en la lernejo kaj li devis studi en la persa kaj pre?i en la araba. Ankora? juna?e li sciis nek la persan, nek la araban. La persaj instruistoj ridis pri lia persa kaj la religiaj instruistoj pri lia araba elparoloj ^[21] .

Inter la ekzemploj de lingvoj kiuj estis objekto de diskriminacio en la pasinteco menciieblas la kopta lingvo, la e?ska, la kimra . Plue anka? la diskriminacio de la tamiloj en Srilanko ^[22] .

• Konkreta ekzemplo rilate al la diskriminacio de Esperanto estis raportita en Libera Folio kiu menciis ke Amazon forprenis la libron “La granda kaldrono” ^[23] de John Francis , ?ar ili pretendas ke estas en lingvo "ne subtenata de ilia e-reader Kindle ", e? sciante ke la versio sen la ?apelitaj literoj aspektis perfekte bone ?e Kindle-aparato ^[24] . ?ar Esperanto estas (relative parolata) eta merkato kompare al aliaj lingvoj, jam ne ekzistas samnivela ludkampo [ angla vikipedio ] ekde la komenco, precipe se oni konsideras anka? kulturajn produktojn (librojn, muzikon, ...) kiuj el tiu vidpunkto estas kutime pu?ataj anta?en pro komercaj motivoj por vendi ilin.
• Akcepti?o kaj sukcesnivelo rilate al la disvastigo kaj populareco de libro multrilate dependas de lingvo kiu estas demografie kaj geografie plejeble multe instruata kaj parolata : la Nobelpremio, precipe tiu pri literaturo, montras ke la gajnintoj plejmulte konsistas el verkistoj kiuj a? rekte verkis en la angla sen bezoni tradukon a? kies verkoj estis tradukitaj anglen. Alilingvaj verkistoj kun malsimilaj gepatraj lingvoj, kiujn ili mem ne povis elekti ^[25] , spertas malavanta?on pagante por traduklaboroj a? ili scias verki rekte en la angla, ?ar ili jam investis la necesan tempon kaj monon en la lernado de la lingvo.
• ?ar la angla estas nuntempe la domina lingvo, ?i anka? fari?is la preferata lingvo de tradukado. La angla "?eestas en pli ol 50% de la tradukoj tutmonde kaj en du trionoj de la tradukoj en la francan" ^[26] . Aliflanke, la? Lawrence Venuti , a?toro de la libro " The translator’s invisibility: A history of translation " (la ne-videbleco de la tradukisto : historio de tradukado) "la literaturo de la ne-angla parolanta mondo malaperis (preska?) de la nuntempa angla-amerika kulturo" ^[27] .
• Anka? la esploristoj kaj terminologoj J.B. Marcelessi kaj Louis Guespin analizas situaciojn de lingva diskriminacio inter sciencistoj, sub scienca esplortereno kiun ili prefere baptis glottopolitiqu e ^[28] (glosopolitiko) prefere ol lingvopolitiko, kaj kiu klarigas ke la dinamiko inter lingvoj estas formita pere de multaj interpersonaj, ekonomiaj kaj ideologoiaj faktoroj ^[28] . Vidu anka? sub Eldiro de David J. Rothkopf pri internacia lingvo .
• En la libro " Politics of the Vei l' , tradukita en la francan sub la titolo " La politique du voile " Joan W. Scott indikas eblan lingvisman tendencon kiam ekzemple en la germana Bundestag, politikistoj pripensis malpermesi imamojn prediki en la araba lingvo ^{[29] [30]} .
• En Peruo lingva diskriminacio estas tiom akra ke multaj parolantoj de la ke?ua (13% de la perua lo?antaro la? la censo de 2007) decidas ne instrui sian idaron tiun lingvon pro timo, ke ili alfrontos malakceptadon a? mokon ^[31] .

Lingvismo tendencas ka?zi malfacila?ojn en la lernado kaj uzado de aliaj lingvoj ol la nura dominanta lingvo. El historia vidpunkto ?i tio fontas el la sento kaj konduto de supereco kiun havas grupoj kiuj estas ekonomie kaj socie pli privilegiaj ^[32] . La lingvismo tendencas anka? al supervalorigo de la unulingveco, kvankam oni scias ke homoj kiuj kreskas plurlingve, sendepende de la koncernaj lingvoj, lernas ?enerale multe pli facile aliajn lingvojn ol unulingvanoj. Estas multe pli facile pasi de la lernado de du al pli da lingvoj ol pasi de unu lingvo al dua lingvo.

La temo lingvismo speciale gravas en lernejoj kie unuflanke necesas doni al gelernantoj scion pri la elektebla(j) a? elektita(j) lernolingvo(j), dum aliflanke respekti iliajn gepatrajn lingvojn. Konata metodo por tio estas instrui ?iujn lernantojn en (la) loka lingvo, sed anstata?igi la instruadon en la unua fremdlingvo per instruado en la denaska ne-enlanda lingvo.

Vidu anka? lingva malegaleco en la filmindustrio .

Angligo en la sciencoj [ redakti | redakti fonton ]

Homoj kiuj sciencumas en malri?a lando a? apartenas al malri?a socia tavolo, parolas nehegemonian lingvon kaj kreskis en neokcidenta kulturo, suferas fortan bremsadon, kiu malfaciligas disvastigi iliajn ideojn, proponojn kaj eltrovojn. Rezulte, la scienca mondo ?ajnas havi nur unu kanalon, kiu parolas angle, fortigas okcidentan manieron rigardi+pensi+esti en la mondo, elstarigas kelkajn esploristojn a? esplortemojn kaj for?etas, ka?as a? neglektas la ceterajn ^[33] .

Por altiri tutmondan studentaron en multaj landoj universitataj programoj angli?as. Alilingvaj studentoj demandas ke ili ricevu ?iujn bultenojn kaj regulojn en la angla. Tiele universitatoj fari?as kvaza? tradukagentejo. Profesoroj kaj asistantoj investas en ?i tiuj programoj, sed tial havas malpli da tempo por la programoj en la lingvo(j) de la propra lando. La tiel faritaj elspezoj fakte celis helpadon al studentoj kiuj spertas malfacila?ojn. Tiele la mono fluas al la administrado de programoj kiuj ?efe celas la pli ri?ajn studentojn. Angligo en la realo iras je la kosto de demokratio ^[34] .

Lingvoj estas egalvaloraj, sed la socia kunteksto en kiu komunikado okazas, ka?zas malegalecon inter lingvoj ^[35] ekzemple lingvo kun la pli alta statuso pro ?ia uzo en pli da kuntekstoj kaj socie pli gravaj kuntekstoj anka? plej ofte fari?as la lingvafrankao inter homoj kiuj ne parolas la saman lingvon. Tiu lingva malegaleco kutime estas plifortigita pere de lingvopolitiko kiu hierarkie difinas la lingvon plej presti?an kiel la plej altranga en la socia ordo.

Nuntempe estas multegajaj sciencaj revuoj kiuj ne faras lingvan korektadon de la publikigataj artikoloj. Aliflanke, anglaj kaj usonaj sciendaj revuoj kune kun aliaj renomaj sciencaj revuoj kun firma tradicio rifuzas kontribuojn verkitaj en proksimuma angla lingvo ^[36] .

Lingva alkonformigo [ redakti | redakti fonton ]

Studoj ^[37] montras komparon de la komunikado en fremdaj landoj inter turistoj kaj lokaj lo?antoj. En landoj kiuj multe dependas de turismo, de kiuj multaj estas en la Tria Mondo , estas kutima ke la turistoj malofte deziras akomodi sin al la komunikadostilo de la indi?enoj nek havas la kompetentecon paroli en la loka lingvo. Aliflanke, la loka ekonomio de tiuj landoj kaj la perlaboron de ?iaj civitanoj forte dependas de ?i tiuj turistoj. Sekve, estas granda bezono akomodi la komunikajn stilojn de la turistoj.

Anka? politikistoj estas sub la premo de lingva alkonformigo, ?ar por altiri la atenton de la internacia amaskomunikilaro la sola maniero estas la uzo de la reganta lingvo, nuntempe ?efe la angla, alie neniu eksterlanda TV-stacio muntos frazon en sia elsendo ^[38] . Anka? en la E?ropa Unio la uzado de la lingvoj estas politike sentema. La germanoj kaj a?stroj forrestis protese de neformala E?ropa Ministrara Konsilio en Finnlando en julio 1999, ?ar en anta?a renkonti?o estis parolata nur la angla, franca kaj kelkfoje finna lingvoj. Por Germanio - la plej granda en ?iuj: lando, lo?antaro, lingvo kaj ekonomio - la rajto uzi sian propran lingvon estas afero de principo ^[39] .

Lukti kontra? lingva diskriminacio [ redakti | redakti fonton ]

Esperanto estas ligita al defendado de ?iuj homoj kiuj estas diskriminaciataj pro la uzo de iu lingvo. ^[40]

Internacie parolante, denaskaj anglalingvanoj ekzemple havas ofte preteratentitan avanta?on super la aliaj 90 elcentoj de la monda lo?antaro ^[41]  - apena? favora al la libera fluo de dudirekta informinter?an?o inter ?iuj civitanoj tra la mondo, kiam partopreno en la plej multaj landoj estas limigita al malgranda alte edukita elito, kaj e? iam sole kiel duarangaj partoprenantoj kompare al denaskaj parolantoj (la? esprimeblo, facileco de partoprenado kaj risko ?ajni ridinde farente lingvajn erarojn) ^[42] .

Diversaj institucioj a? firmaoj ofte preferas dungi denaskajn parolantojn de la angla . Tio povas esti rigardata kiel formo de lingva diskriminacio. Post atentigo pri lingva diskriminacio (en 2002) de la Brusela Komunikadcentro (BKC) al la E?ropa Komisiono , la e?ropaj institucioj sekve komencis ?an?i la vortigon denaska parolanto de la angla al denaska a? denask-nivela parolanto de la angla , kio signifas la anstata?igon de rekta diskriminacio per malrekta diskriminacio. ?ar la prefero de anglalingvanoj estas pravigebla per la nuntempe tre forta rolo de tiu ?i lingvo, oni ne nepre devas rigardi tian preferon kiel malpermesitan (rektan a? nerektan) diskriminacion.

Tuj kiam denaskaj kaj ne-denaskaj parolantoj interparolas, denaskaj parolantoj ofte ne dividas la tn.' komunikan ?ar?on ' kaj metas la respondecon pri sukcesa komunikado nur sur la ?ultroj de ne-denaskaj parolantoj. Ne estas nur la nivelo de la lingva kapableco de ne-denaska parolanta eksterlanda laboristo kiu povas ka?zi problemojn kun denaske parolantaj kolegoj. Ilia dunganto anka? povus konsciigi siajn dungitojn pri la utilo sekvi kurson de interkultura edukado kaj komunikado ^[43] .

Aliflanke la ekzisto de Esperanto montras, ke avanta?igo de la parolantoj de unu nacia lingvo ne estas nepre necesa. Sekve el esperantista vidpunkto la esprimo lingva diskriminacio estas pli bone pravigebla ol el neesperantista vidpunkto.

Kopirajtoj [ redakti | redakti fonton ]

La kopirajto baras la tradukeblojn de naciaj kulturproduktoj (filmo, libro), ekzemple malgra? ke la traduko pretas por aperigi la libron "Hari Poter" tiu libro ne povas aperi en Esperanto pro merkataj kondi?oj kiuj reguligas la kopirajton.

Rolludo en rilato al lingvaj rajtoj kaj lingva diskriminacio [ redakti | redakti fonton ]

Delatoj sub: Lingva Festivalo -> Rolludo pri lingvopolitiko

Kritiko [ redakti | redakti fonton ]

En kelkaj landoj (ekzemple en Brazilo ) estas tute normale, ke ne ?iuj civitanoj havas la saman denaskan lingvon; tie la koncepto de lingvismo a? lingva diskriminacio estas malfacile komprenebla.

En aliaj landoj, kie la plimulto de la civitanoj nur parolas unu lingvon (la solan kaj oficialan), la koncepto estas same malfacile komprenebla.

Anka? kiam ?urnalistoj helpe de ?eestanta interpretisto intervjuas homojn pere de komuna lingvo inter la ?urnalisto kaj la interpretisto, la televidaj spektantoj ne videbligas la interpretiston kaj tiel donas al la spektantoj la impreson ke la intervjuinto kaj la ?urnalisto scipovas interparoli senpere pro tio ke la intervjuinto almena? pasive komprenus la lingvon kiun uzas la ?urnalisto.

Bibliografio [ redakti | redakti fonton ]

1. (fr) Robert Phillipson (2019), L'imperialisme de l'anglais : un defi pour l'Europe (imperialismo de la angla : defio por E?ropo), Paris, Libre & Solidaire, ISBN ( aperos en marto 2019 )
2. (fr) Philippe Blanchet et Stephanie Clerc Conan (2018), Je n’ai plus ose ouvrir la bouche... Temoignages de glottophobie vecue et moyens de se defendre (mi ne plu a?dacas malfermi la bu?on...atestoj de travivita lingvofobio kaj manieroj por defendi sin kontra? ili), Limoges, Lambert-Lucas, 128 pp., ISBN/EAN 978-2-35935-267-2.
3. (fr) Philippe Blanchet (2016), Discriminations : combattre la glottophobie (diskirminacioj : kontra?batali la lingvofobion), Textuel, 192 pp., ISBN 978-2-84597-544-6
4. (fr) Pascale Casanova (2015), La langue mondiale : traduction et dominatio n (la tutmonda lingvo : tradukado kaj superregado), ( pdf Arkivigite je 2019-08-02 per la retarkivo Wayback Machine ), Paris, Seuil, 129 p.
5. (en) Shinya Uekusa (2014), Everyday Experiences of Linguicism : a socilogical critique of linguistic human rights (?iutagaj spertoj de lingvismo : sociologia kritiko de lingvaj homaj rajtoj).LAP Lambert Academic Publishing, 102 pp, ISBN 9783659590320 .
6. (eo, en, fr) Mark Fettes & Suzanne Bolduc, (1998), Al lingva demokratio/Towards Linguistic Democracy/Vers la democratie linguistique. Aktoj de la Nitobe-simpozio de Internaciaj Organiza?oj en Prago (20-23 julio 1996), Rotterdam, UEA, 212 pp.
7. (en) Rosina Lippi-Green (1997), English with an accent: Language, ideology, and discrimination in the United States . London/New York: Routledge
8. (en) Tove Skutnabb-Kangas & Robert Phillipson (1995), Linguistic Human Rights. Over-coming linguistic discrimination. Contributions to the Sociology of Language , Berlin & New York: Mouton de Gruyter, 478 pp., paperback , ISBN 3-11-014878-1 .
9. (en) Lawrence Venuti (1995). The translator’s invisibility: A history of translation , New York, Routledge.
10. (fr) Claude Piron (1994), Le defi des langues - du gachis au bon sens (La defio de la lingvoj), Paris:L'Harmattan, pa?oj 156-157.
11. (en) Robert Phillipson (1988), Linguicism: Structures and ideologies in linguistic imperialism , en: Tove Skutnabb-Kangas, Jim Cummins, Minority education: from shame to struggle . Clevedon, Avon: Multilingual Matters, pa?oj 339-358.
12. (eo) Sovetio : Lingva diskriminacio, Monato , 1986/01, p. 18.
13. Goro Christoph Kimura (2016) Setuei no susume: Datu eigoizon koso kokusaika, Gurobaruka taiou no kagi ! [Towards Reducing the Use of English Decreasing Dependence on English is the Key to Responding to Internationalisation and Globalisation]. Tokio: Yorozusyobo. 283 pp.

Vidu anka? [ redakti | redakti fonton ]

• Lingva rasismo kiel institucia diskriminacio

• Lingva justeco
• E?ropa Reto por Lingva Egaleco
• Pierrre Forgues - kontra? lingva hegemonio en Francio
• Translingvado
• Philippe van Parijs
• Marco Cappato
• Interkompreno
• Presti?o (lingvistiko)
• Lingvostriko
• Lingva malegaleco (kinematografio)
• Lingva ?ovinismo
• A?dismo kaj diskriminacio
• Lingvocido
• Na? demandoj pri lingva justeco en la fakliteraturo
• Lingva imperiismo
• Lingva ideologio
• Infana striko en Wrze?nia
• Polaigo
• Germanigo
• Rusigo
• Lingva diskriminacio en Ta?ikio kaj Uzbekio
• Universala Deklaracio de la Lingvaj Rajtoj
• Transkulturigo
• Tutmondi?ado (libro)
• Minoritata lingvo
• Interlingvistiko
• Minae Mizumura

Eksteraj ligiloj [ redakti | redakti fonton ]

• (eo) Persona retejo de Tove Skutnabb-Kangas: http://www.tove-skutnabb-kangas.org/
• (hu) Skutnabb-Kangas, Tove: Mik a nyelvi emberi jogok? (Kio estas lingvaj homaj rajtoj?)
• (en) CELCE talk: Politics of Language, Politics of Death (by Dr Gerald Roche) , prelego, YouTube
• (en, gaela) The Language Discrimination Hearing , video de Liadh Ni Riada MEP.
• (en) "Linguistic Discrimination in Europe: The #Catalan case ”
• (en) How to end native speaker privilege (kiel haltigi al privilegion de la denaska parolanto)
• (fr) " La langue, outil de discrimination " (la lingvo, ilo de diskriminacio) - elsendo sur radio France Inter, 20 marto 2016, 1:14:33 min (konsultita 8/6/16)
• (it) Giorgio Pagano: Effetti sociali, economici et politici della discriminazione linguistica (sociaj, ekonomiaj kaj politikaj efikoj de la lingva diskriminacio) , una tago de la kunveno Alde en la E?ropa Parlamento, 2-3 julio 2007, unua parto [1] kaj dua parto [2]
• Kapitano Fantasta (video)

Referencoj [ redakti | redakti fonton ]