El Vikipedio, la libera enciklopedio
Josef NOLDIN
(naski?inta la
25-an de novembro
1888
en
Salurn
, mortinta la
14-an de decembro
1929
en
Bozen
) estis
sudtirola
advokato kaj organizanto de katakombaj lernejoj germanlingvaj dum la tempo de
fa?ismo
en
Italio
.
Noldin pasigis la abiturientan ekzamenon kun bonegaj notoj ?e la
Gimnazio franciskana (Bozen)
kaj, plenuminte la militservon devigan, ekstudis en 1907 jursciencojn ?e la universitato de
Insbruko
. Tie li i?is membro de la katolika studenta korporacio
AKV Tirolia
. Kun la?indaj notoj li finstudis en 1912 kaj i?is advokato. Tuj post la eksplodo de la
Unua mondmilito
li rekrutitis kaj vunditis balda? post grave. En 1915 li i?is militkaptito de la
Rusoj
kaj restis en internigejoj de
Siberio
?is 1920 (je la fino en
Vladivostoko
). En la vintro de 1920 li liberigitis kaj alvenis en la patrujo en aprilo 1921. Tie li denove advokatis.
?e la liberigo italaj oficiroj estis postulintaj de Noldin subskribi deklaron ke li konsiderus sin itala civitano: sed tion fari li rifuzis.
Estante akra malamiko de italianigo li i?is - anta? ties malpermeso - porparolanto de la koncentriga partio
Deutscher Verband
. Kiam la germana lingvo ?e sudtirolaj lernejoj estis malpermesita en la jaro 1923-a, li organizis - kune kun kanoniko
Michael Gamper
- privatan instruadon germanlingvan. Kiam instruisto arestitis, Noldin alkutimi?is defendi lin anta? la tribunalo. Pro lia sprono de la katakomblernejinstruado li kondamnitis en 1925 je monpuno kaj malliberi?o. Kiam en 1926 akceptitis le?o en Italio ke eblus aresti personojn anka? sen ju?ista konsento kaj sendi ilin ekzilen, Noldin devis iri en 1927 por kvin jaroj sur la insulon
Lipari
.
En februaro 1928 la sudtirolaj aferoj kaj eksplicite anka? la kazo de Noldin traktitis en la
a?stria parlamento
en
Vieno
. La diktatoro
Benito Mussolini
defendis la trakton de Noldin pro ties "kontra?fa?isma kaj sekve kontra?revolucia" konduto. En la 12-a de decembro 1928 Noldin rajtis reveni en Sudtirolon sed estis baritaj al li kaj la de?orado kaj la transpa?o de la landlimoj de Italio.
Jam en somero 1928 Noldin eksuferis de malario; la italaj a?torita?oj malpermesis forlason de la lando por kuracado. Pro tio li mortis nur 41jara. Sur la tombo?tono estis skribitaj sole la inicialoj de lia nomo.
- Okaze de la 20-a datreveno mortotaga kanoniko Gamper deklaris lin "martiro".
- En
Tramin
,
Leifers
, Insbruko kaj Vieno oni nomis stratojn por li. En 1988 la strato
Romstraße
en Salurn alinomitis "Dr.-Josef-Noldin-Straße". Lia naski?domo estas nun junulargastejo kaj servis por renkonti?oj inter germanlingvaj kaj italaj gejunuloj.
- La filino Traudl Noldin († 1994) estis edzino de la sudtirola politikisto
Alfons Benedikter
. Lia nepo
Thomas Benedikter
verkis en 2000 libron pri Noldin ("Ich will nicht Gnade, sondern Recht"). Tiu ?i libro filmigitis en 2012 far la re?isoro Luis Walter; ?efrolulas la nepo Rudi Benedikter.
- Siegfried Koß: Zum 100. Geburtstag J. Noldins in
Akademische Monatsblatter
1988 Heft 5 S.16 f
- E. Oberkofler:
Josef Noldin - fur Sprache und Recht
in der Tageszeitung
Dolomiten
vom 26. November 1988
- Siegfried Koß: Biographisches Lexikon des KV Band 1 S. 70 ff Schernfeld 1991
ISBN 3-923621-55-8
- Christoph Hartung von Hartungen und Alois Sparber (Hg.); Josef Noldin: sein Einsatz - sein Opfermut - sein Nachwirken; Bozen 2009;
ISBN 978-88-8266-619-4
- Thomas Benedikter (Hg.): ?Ich will nicht Gnade, sondern Recht“: Josef Noldin 1888 - 1929; Vorkampfer fur die deutsche Schule Sudtirols; sein Leben, seine Zeit, sein Tagebuch auf Lipari; Bozen 2000;
ISBN 88-8266-086-9
En tiu ?i artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo
Josef Noldin
en la germana Vikipedio.
