Franci?ak alja?novi?, Alja?novi?-Alekna
(
beloruse
Франц?шак Аляхнов?ч
,
beloruse
Аляхнов?ч-Алекна
;
9-an de marto
1883
,
Vilno
, la
Rusia imperio
?
3-an de marto
1943
,
Vilnuso
,
Sovetunio
) estis belorusa dramisto, teatra aganto, publicisto. Lia novelo "En ungegoj de OGPU" estas unua verko en mondliteraturo, en kiu
Gulago
estis priskribita de vidpunkto de malliberulo.
Li naski?is en fasmilio de muzikistoj. De infana?o kreskis en artista medio: lia patro laboris kiel violonisto en teatro. Li ne estis edukita, sed kelkfoje provis ekstudi: en vilna gimnazio, en Vilna kemi-teknika lernejo, Krakova universitato. En la jaro 1904 ekstudis en Varsovia dramista lernejo, post fino de kio en la jaro 1907, voja?is kun aktora trupo.
En la jaro 1908 revenis en Vilno, kie komencis labori kiel raportisto, samtempe komencis eldoni pollingvan humuran ?urnalon "Perkunas". Samtempe ali?is al belorusa nacia movado. Pro preso de kontra?cara artikolo, ?urnalo "Perkinas" estis fermita, kaj Alja?novi? vivis en
A?strujo
, kie li laboris en
Krakovo
en loka teatro. En la jaro 1913 pro proklamita en
Rusujo
amnestio, revenis en patrolando, sed estis enprizonita pto tio, ke al li estis pardonita nur parto de kulpo. Dum sia enprizonado komencis verki teatra?ojn.
En junio 1918 eklo?is en
Minsko
, printempe 1919 revenis en Vilno, kie eldonadis ?urnalon, provis malfermi teatron. A?tune 1919 revenis en Minsko, kie laboris kiel direktoro de teatro, kiun subvenciis pola registaro. De julio de 1920 vivis en Vilno. Pro libro "Belorusa teatro" (1924) estas konsiderata kiel unua belorusa esploristo de teatro. En novembro 1926 alveturis en Minsko por partopreni en Akademia konferencio, restis en
Belorusa SSR
, laboris en teatro en
Vicebsko
, kie en januaro 1927 estis arestita kaj enprizonita je 10 jaroj en gulago. En septembro de la jaro 1933 estis inter?an?ita kontra? en?lositan en pola prizono belorusan lingviston
Branisla? Tara?kevi?
.
Post reveno en Vilno li verkis pli faman sian verkon "En ungegojn de OGPU" pri sia en?loso en gulago. ?i tia libro estis eldonita pollingve (1935, "Siedem lat w szponach G. P. U." En la jaro 1937 en Varsovio estis eldonita ankora? unu varianto de ?i tia libro. La verko estis tradukita en itala lingvo ("La verita sulla Russia Bolscevica"), en portugala lingvo en
Brazilio
("Sete annos nas garras soveticas"), ukrainia lingvo, kaj ruslingve (en elmigrinta gazeto). Nur en la jaro 1937 la a?toro povis eldoni libron en belorusa lingvo.
Dum en la jaro 1940 en Vilno eniris sovetunia armeo, Franci?ak Alja?novi? vivis konspire. Dum germana okupado (1942-1944) li redaktis gazeton "Belaruski holas" (Belorusa vo?o), kiu eldonadis sub gvido de
nazioj
. En marto de 1943 li estis pafmortigita en sia lo?ejo ? oni supozis ke tion faris sovetiaj partizanoj, agentoj de la
Pola Enlanda Armeo
a? la nazioj mem. Liaj verkoj denove estis presitaj kaj surscenigitaj en Belorusio ekde la 1990-aa. En la jaro 2006 estis eldonitaj liaj elektitaj verkoj.
- Аляхнов?ч Франц?шак //Беларуск?я п?сьменн?к? (1917-1990). Даведн?к; Склад. А. Л. Верабей. = Мн.: Мастацкая л?тартура, 1994. - 653 с. ?л.
ISBN 5-340-00709-X
- Аляхнов?ч Франц?шак // Беларуск?я п?сьменн?к?: Б?бл?яграф?чны сло?н?к. У 6 т. / пад рэд. А. ?. Мальдз?са. Мн.: БелЭн, 1992-1995.
- Аляхнов?ч Ф. Выбраныя творы /Укл., прадм. А. Сабале?скага. - Мн., 544 с.
- Марако? Л. У. Рэпрэсаваныя л?таратары, навуко?цы, работн?к? асветы, грамадск?я ? культурныя дзеячы Беларус?, 1794-1991. Энц. даведн?к. У 10 т. Т. 1. - Мн.: 2003.
ISBN 985-6374-04-9
- Крыв?цк? Л. (Луцкев?ч Л.). Франц?шак Аляхнов?ч // Н?ва (Беласток). 1990, №2-3.
- Сабале?ск? А. Адметны след // Спадчына. 1990 №3.
- Сабале?ск? А. На адраджэнскай хвал? // Полымя. 1992, №5.
- Бяляцк? А. "Як я памру..." // Маладосць. 1990, №10.
- Няфёд У. ?. франц?шак Аляхнов?ч: Тэатральная ? грамадска-пал?тычная дзейнасць. Мн., 1996.
- ЭГБ, т. 1.