Sturmado de la Bastilo
,
14-an de julio
1789
.
La
Franca revolucio de 1789
estas periodo de politikaj kaj sociaj transformoj komencita de la alvoko al la "
?eneralaj Statoj
" en
1789
, kaj finita de la
Pu?o de la 18-a de brumero
(
9-a
kaj
10-a de novembro
1799
) fare de
Napoleon Bonaparte
. Unuafoje en
E?ropo
estis signife faligita monarkio kun ties fe?daj privilegioj por la nobelaro kaj la katolika klerikaro. Aperis novaj regnoj (konstitucia monarkio kaj poste respubliko) kiuj proklamis principojn inspiritajn de
Klerismo
, t.e. egalecon de ?iuj civitanoj rilate al la le?aro, la fundamentajn liberojn, kaj la suverenecon de la popolo, kiu kapablas regi sin per siaj elektitaj reprezentantoj. Tio ?an?is ne nur la historion de
Francio
sed de tuta E?ropo.
Tiujn ?an?ojn akompanis perfortaj tumultoj, kiel ekzekutoj kaj subpremado dum la
Teroro
, kaj militoj implikantaj ?iujn ceterajn grandajn regnojn en
E?ropo
. Notindaj eventoj de tiu periodo estas la
Napoleonaj Militoj
, la restarigo de monarkio, kaj du pliaj revolucioj kiuj formis modernan
Francion
.
La universaleco de la ideoj de la franca revolucio estis preska? tuj agnoskita de ?iaj samtempuloj, kaj oponantoj kaj subtenantoj. ?ian influon draste plivastigis la militoj de la franca revolucio kaj de la
unua franca imperio
, kiuj trafis grandan parton de okcidenta E?ropo, kun kreado de "frataj respublikoj", la transformo de la landlimoj kaj la plifirmigo de la E?ropaj ?tatoj.
?i tuj kreis longda?ran fendon inter subtenantoj de la revoluciaj ideoj kaj defendantoj de la malnova regno, kiel inter kontra?ekleziistoj kaj
katolika eklezio
. ?i formis la ?efajn politikajn konceptojn kiuj validis ?is hodia?. Fontas el tiu periodo la vortostoko kaj la idearoj de la aktualaj liberalaj, radikalaj, a? demokratiaj partioj (kiel, notinde, la distingo inter
dekstro
kaj
maldekstro
), la le?libroj de granda parto de la mondo, kaj la konceptoj de
liberalismo
kaj
naciismo
. ?i da?re restas debatobjekto, kaj grava referenco, ?u pozitiva a? malpozitiva.
Ka?zoj kaj anta?signoj de la revolucio
[
redakti
|
redakti fonton
]
Inter ?iuj faktoroj kiuj preparis la revolucion, oni povas distingi ekonomiajn, sociajn kaj ideologiajn.
Anta? 1789, Francio estis
absoluta monarkio
, kies
re?o
tenas povon pro didevena rajto. La re?o pravigis sian povon danke al
Dio
, kiel montrite de la sanktiga ceremonio de
Reims
, kiu signis la komencon de ties regado. La monarkian tradicion formis la respekto de la kutimoj (moroj) kaj de la privilegioj ceditaj al kelkaj unuopoj, urboj kaj provincoj. La socio estis dividita je tri statoj: du grupigis la privilegiulojn (nobelaro kaj klerikaro), kaj sube estis la
Tria Stato
, kiu grupigis ?iujn aliajn unuopojn.
Jam de la dua duono de la
18-a jarcento
, oni ekkontestis kaj ekatakis la bazojn de tiu politika sistemo. La filozofio de la
klerisma
movado disvasti?is en la superaj tavoloj de la franca socio, t.e. en la bur?aro kaj en la liberala nobelaro. Kontra? la franca absoluta monarkio, oni atentigas la anglan modelon de monarkio limigita de
parlamento
. Kontra? la obeado al la re?o, oni oponigas la civitanajn rajtojn. La klerismaj filozofoj defendis la ideon, ke la supra povo ku?as en la
nacio
(la popolo).
La privilegiojn kaj superecon de la nobelaro en la politika vivo anka? malakceptis la etbur?a kaj komerca klasoj (kies situacio pli malbonis ol tiu de iliaj samklasanoj en
Nederlando
,
Britio
kaj en la germanaj ?tatoj, ktp.) En la kamparoj, la kamparanoj plendis pro la maljustaj
impostoj
(?efe la tre malpopulara
gabelo
) kaj pro la subpremo de la
fe?daj
senjoroj, kies pezon pli akre sentigis la ekonomiaj malfacila?oj.
La Marmora Korto kaj fasadoj de la
Kastelo de Versailles
, plibeligita de
Louis Le Vau
(1661?68) kaj poste de
Hardouin-Mansart
en (1679?1681).
Jam de
1614
, la francaj re?oj mastrumadis la ?tatan financon per plipezigi la malnovan kaj maljustan akcizosistemon, per pruntado de mono, kaj foje per vendi nobeltitolojn kaj aliajn privilegiojn. Tamen, ?ar nobeleco kvitigas el multaj impostoj, tiu politiko prokraste pliakrigis la situacion. Tio instigis la francan kronon, kiu kvaza? kolapsis pro ?uldoj, postuli pli multajn impostojn al la
tria Stato
. La financa situacio de la ?tato draste plimalboni?is pro la elspezoj de la pompega kaj luksega vivo de la kortego en
Versailles
, kaj pro la teruraj kostoj de la militoj
Sepjara
kaj
Usona
. Mallonge anta? la revolucio, Francio estis tiom ?uldanta, ke
bankroto
minacis.
Cetere, la jaroj anta? la revolucio suferis serion de malbonaj rikoltoj, ka?zitaj de nenormale seka kaj malvarma klimato (hipoteze, pro efekto de forta ciklo
El Nino
). La ?rumpo de la grenkvanto konsekvence forte plialtigis la prezon de
pano
, kiu estis la bazman?a?o de la pli malri?aj socitavoloj, t.e. la kamparanoj kaj laboristoj. Tio kreis fortan malkontenton en ?i tiuj klasoj, kontra? "la akaparantoj", t.e. la komercistoj kiuj konservis la
varojn
por vendi ilin pli multekostaj, post kresko de la prezoj.
La privilegiaj statoj anka? ribelis kontra? la re?a povo. Efektive, la absolutismo forprenis iliajn tradiciajn prerogativojn. En la franca malnova regno, la
parlamentoj
estis
kortumoj
. Ili profitis el tiu tradicia rajto, kiu permesis al ili, kiam le?oj estis registritaj, eldiri rimarkojn kaj kritiki la re?an politikon. Kvankam ili unue defendis siajn privilegiojn, ili sukcesis esti rigardataj de la publiko kiel popoldefendantoj.
La nobelaro, forigita de la povo dum la regado de
Ludoviko la 14-a
, revis reveni al la aferoj. Krom tiu politika postulo, estis ekonomia postulo. La nobeloj ne rajtis profesii en multaj kampoj (interalie komercaj), sen perdi sian nobelecon. En tiu jarcento, kiam la bienrentoj ne kreskis kaj la elspezoj por dismontri sian rangon (kostumoj, veturiloj, ktp.) estis pli kaj pli grandaj, ilia a?etpovo malkreskis. La nobelaro alko?i?is al siaj antikvaj privilegioj, ?efe al la fe?daj rajtoj, kaj postulis ke oni pagu
akcizojn
, kiuj de longe eksi?is. ?i anka? kaperis la monopolan uzon de kelkaj "komuna?oj", t.e. nekultivitaj kampoj, kiujn tradicie uzis la malri?aj kamparanoj por pa?ti siajn kelkajn brutojn. Tiun plirigori?on tre malbone akceptis la kamparanoj, kiuj petas aboli la fe?dajn rajtojn por malplipezigi sian mizeron.
Malgra? ?io ?i, la vasta plimulto de la francoj en 1789 ne imagis perfortan revolucion kun abolo de monarkio. La re?o estis, tiam, konsiderata kiel la patro de ?iuj francoj. Oni amis kaj respektis lin de malproksima vidpunkto; oni konsideris lin neatingebla. Tamen, oni esperas profundan reformon de la
?tato
, en paca klimato.
Portreto de Ludoviko la 16-a, farita de Joseph Boze.
Dum la regadoj de
Ludoviko la 15-a
(
1715
-
1774
) kaj de
Ludoviko la 16-a
(
1774
-
1792
) pluraj ministroj, ?efe
Turgot
kaj
Necker
, malsukcese proponis reformi la francan akcizosistemon por submeti la nobelaron al akcizoj. Tiaj planoj renkontis fortan reziston de la parlamentoj (juraj kortumoj). Parlamentanoj a?etis sian lokon kun la rajto transdoni ?in herede. Membreco en tiuj kortumoj, a? respondeco en aliaj publikaj oficoj, ofte kondukis en nobelecon (la tiel nomita "robnobeleco", kiun oni distingis disde la antikva nobeleco el militista origino, la "spadnobeleco"). Kvankam amba? kategorioj de nobelo ofte oponi?is, ili ?iam celis konservi siajn privilegiojn.
?ar la bezono plialtigi la akcizojn metis la re?on en malkomfortan lokon kontra? la nobeloj kaj la alta bur?aro, li elektis kiel financajn ministrojn homojn kun nenobela origino.
Turgot
,
Chretien de Malesherbes
, kaj
Jacques Necker
unu post alia provis reformi la akcizosistemon, kaj interalie bremsi la luksemon de la re?a kortego. ?iuj malsukcesis.
Ekde
1783
, la nova financa ministro
Calonne
restarigis la luksan vivnivelon de la kortego tia, kia dum la regado de Ludoviko la 14-a. Kiam Calonne kunsidigis Asembleon de la Altranguloj en la 22-a de februaro, 1787, por prezenti la financan staton, Francio jam trafis virtualan bankrotecon: neniu alpruntus al la re?o sufi?an monon por la elspezoj de la ?tato kaj de la kortego. Calonne sekvis lia ?efa kritikinto
Lomenie de Brienne
, ?efepiskopo de
Sens
, sed la fundamenta situacio ne ?an?i?is: la ?tato ne havis
krediton
.
La monarkio ne sukcesis fari financan reformon pro sistema opono de la parlamentanoj. La "
Tago de la tegoloj
", okazinta en
1788
, markas alianci?on inter parlamentoj kaj popolo. La protestoj de la familioj trafitaj de la ekonomia krizo, kiuj multobli?is jam de majo, necesigis intervenon de la kazernanoj la
7-an
de junio. Ilin bonvenigis per ?etado de tegoloj la lo?antoj, kiuj supreniris sur la tegmentojn. Post tiu "Tago de la tegoloj", asembleo de la tri statoj (nobelaro, klerikaro, kaj tria stato) kunsidis en la kastelo de Vizille kaj decidis strikon de la impostoj ?is kiam la re?o alvokos ?eneralan ?tatasembleon por vo?doni pri ili. Nekapabla restarigi ordon, Ludoviko la 16-a fine cedis en a?gusto 1788 kaj alvokis la ?eneralajn Statojn por la 1-a de majo 1789.
La alvoko al "?eneralaj Statoj" (a?g. 1788-junio 1789)
[
redakti
|
redakti fonton
]
Malfermo de la ?eneralaj Statoj la 5an de majo, 1789, en la Grandaj Salonoj de
Menus-Plaisirs
en Versajlo.
La alvoko al
?eneralaj Statoj
kreis fortan esperon en la franca popolo. La kamparanoj esperis, ke iliaj vivkondi?oj pliboni?os per malpezigo a? e? nuligo de la fe?daj rajtoj. La bur?aro, sorbinte la klerismaj ideoj, esperis starigon de rajtegaleco kaj de anglostila parlamenta monarkio. ?i povis kalkuli la subtenon de mallar?a tavolo de la nobelaro, kiu ali?is al la novaj ideoj, kaj de la malalta klerikaro kiu vivas ?e la popolanoj kaj estas sentema pri iliaj malfacila?oj. Tio klarigas la viglecon de la politika debato dum la elekto de la deputitoj por la ?eneralaj Statoj. Tiuj debatoj traktis interalie la propran organizon de la ?eneralaj Statoj.
Efektive tradicio postulis, ke ?iu stato elektu proksimume samnombran deputitaron. La elektitoj de ?iu stato kunsidis, debatis kaj vo?donis aparte. La rezultoj de la vo?dono de ?iu stato valoris po unu vo?o. Tiu principo estis la vo?donado la? stato. Tial, sufi?is ke amba? privilegiaj statoj vo?donu por konservi la privilegiojn, kaj la Tria Stato estis malplimulto.
La Tria Stato petis duobligi sian deputitaron, por ke tio spegulu pli bone ?ian pezon en la socio, kaj akcepti la principon de vo?donado la? kapo, t.e. unuecan asembleon kie ?iuj elektitoj havas po unu vo?on. Ludoviko la 16-a koncedis duobligi la deputitaron de la Tria Stato, sed plu silentis pri la vo?donado la? stato a? kapo.
Pamfletoj kaj verkoj de liberalaj nobeloj kaj eklezianoj, interalie la grafo de Antraigues,
de Launay
, kaj abato
Sieyes
, argumentis pri la graveco de la Tria Stato. Kiel skribis de Launay, ?i estis
"la Popolo, kaj la Popolo estas la fundamento de ?tato; ?i fakte estas la ?tato mem"
. La fama pamfleto de Sieyes
Kio estas la Tria Stato?
aperinta en januaro 1789, pliprofundigas tiel:
"kio estas la Tria Stato? ?io. Kio ?i ?is nun estis en la politika ordo? Nenio. Kion ?i petas? Ekesti io."
Dum la preparado por la ?eneralaj Statoj, petkajeroj (
Cahiers de doleances
) estis redaktitaj en tuta Francio, listigante ?iujn plendojn kaj petojn de la statoj. Tiu proceso helpis krei atendon kaj esperon pri iaj reformoj.
La deputitoj de la Tria Stato oponis la re?on
[
redakti
|
redakti fonton
]
La 1-an de majo 1789, la deputitoj alvenis al Versailles. Tiuj de la klerikaro (291) kaj de la nobelaro (270) estis pompe akceptataj, sed ne tiuj de la Tria Stato. La 5-an de majo, la re?o malfermis la Generalajn Statojn. Lia parolado anta?gardis kontra? ?ia reformemo. Necker paroladis dum 3 longaj horoj, sed nur pri financaj aferoj. Estis nenia aludo pri la atendataj reformoj. La potenco ne montris klaran starpunkton pri la demando pri la vo?donado la? stato a? kapo. La privilegiaj statoj defendis vo?donadon la? stato. La Tria Stato pledis por la vo?donado la? kapo. Tiam la Tria Stato enga?i?is en rezistoproceso, rifuzante kunsidi aparte de la aliaj statoj. Post unu monato da parolado kaj atendado, la Tria Stato iniciatis kontrolon de la povoj de la deputitoj la?
bailliage et senechaussee
(t.e. la? teritorio) anstata? la? stato. La 13-a de junio, tri pastroj ali?is. La 16-a, ili estis dek.
La Nacia Asembleo kaj la Konstitucifara Asembleo (jun. 1789-sept. 1791)
[
redakti
|
redakti fonton
]
La 17-an de junio, la Tria Stato, la? propono de abato Sieyes, retitoli?is "Nacia Asembleo". La 19-an de junio, la klerikaro, kiu havis fortan malplimulton da pastroj sentemaj pri la problemoj de la kamparanoj, decidis ali?i al la deputitoj de la Tria Stato por kontrolo de la povoj. La 20-a de junio, la re?o faris ke oni ?losu la ?ambregon "des Menus", nome kunsidejon de la Tria Stato. La deputitoj tiam ekiris por kunsidi en la proksima ?ambro de pilkoludejo.
Pentra?o de
Jacques-Louis David
pri la ?uro de la Pilkoludejo. David poste i?is deputito en la
Nacia Konvencio
de 1793.
En granda entuziasmo, ili pronuncis la tiel nomatan
?uron de la Pilkoludejo
. Ili enga?i?is, ke ili ne disi?u anta? doni skribitan
konstitucion
al Francio. La 23-an de junio, dum re?a kunsido, kie ?eestis la tri statoj kun la re?o, Ludoviko la 16-a ordonis al la deputitoj, ke ili kunsidu aparte. Dum la deputitoj de la nobelaro kaj de la alta klerikaro obeis kaj foriris, la deputitoj de la Tria Stato kaj tiuj de la malalta klerikaro ne movi?is. Bailly, elektita kiel prezidento, diris al la markizo de Dreux-Breze, kiu venis peti de la konto de la re?o ke ili foriru, tiun frazon: "Mi kredas, sinjoro, ke la Nacia Asembleo devas akcepti nenies ordonon". La? postaj rakontoj, Mirabeau aldiris jenan faman frazon: "Iru kaj diri al tiuj, kiuj sendis vin, ke ni estas ?i tie pro la volo de la popolo, kaj ke ni eliros nur pro la forto de la bajonetoj" (sed tiu ?i frazo estas malekzakta kaj emfazigita). Kiam venis la 27-a de junio, la re?a partio estis en malvenka situacio: la klerikaro, kaj 57 deputitoj de la nobelaro ali?is al la Tria Stato. Krom tio, la Nacia Asembleo estis subtenata de dikaj tavoloj de la franca popolo: instigaj mesa?oj alflugis de Parizo kaj de diversaj urboj de Francio. La re?o fine cedis kaj invitis ?iujn statojn al komuna kunsido. La 9-an de julio, la Nacia Asembleo deklaris sin "Konstitucifara Nacia Asembleo".
La sturmo de Bastilo.
Ludoviko la 16a ?ajnigis sin cedi al la Tria Stato. Sed, de la
26a de junio
, li venigis ta?mentojn (20 000 soldatoj el fremdaj rotoj) ?e la ?efurbon. La bur?aro seniluzii?is: ?is tiam, nenio rezultis pro la debatoj en Versajlo, kaj ili temis pri la estonteco de la asembleo. La popolo timis, ke la soldatoj baros la vojojn al provizi?o dum, pro la malbonaj rikoltoj de 1788, la prezo de pano plej altis. Komence de julio, tumultoj ekis ?e la pagejoj. La re?o eksigis siajn por li tro liberalajn ministrojn, el kiuj estas Necker, eksigita la
11an de julio
. La 12an oni eksciis tion en Parizo. Posttagmeze, en la ?ardenoj de Palais-Royal, la ?urnalisto Camille Desmoulins admonis la amason, ke ili metu sin en defendostato. Li konsideris la eksigon de Necker kiel atakon kontra? la popolo. La
13an de julio
, kvardek el la kvardek kvin pagbudoj estis bruligitaj. La grenejoj de la monakinejoj estis forrabitaj. Bur?a milico formi?is.
Simbola evento estis la preno de
la Bastille
okazinta je la
14a de julio
1789
. Matene, la tumultuloj ekiris por ser?i armilojn. En revolucia etoso, ili rabis la arsenalon de la Hotelo de la Invalidoj, kie ili trovis armilojn kaj kanonojn sed ne pulvon. Ili poste alvenis al la pordoj de la re?a malliberejo de Bastilo por trovi pulvon, kaj kolekti?is kun aliaj tumultuloj amasi?intaj anta? la fortreso jam matene.
En julio 1789, estis en tiu prizono nur sep malliberuloj, el kiuj kvar falsigistoj, du frenezuloj kaj unu "seksa krimulo" en?lositaj pro peto de siaj familioj. Bastilo tamen simbolis por ?iuj delonge la re?an maljuston. Kiam ?i malkonstrui?is, ?i estis gardata de okdek invalidoj kaj tridek kvin svisoj. Granda amaso mar?is al Bastilo. La Bastilestro, markizo Bernard-Rene Jordan de Launay, volis rezisti sed, pro peto de reprezentantoj de la Urbodomo en kiu sidas konstanta komitato, organo de la bur?a insurekto, li enlasis la amason en la unuan korton. Tiam, li ?an?is sian opinion kaj pafigis: estis pluraj mortoj. Ribelaj francaj gardistaroj alportis kanonojn de
la Invalidoj
: la Bastilestro cedis kaj mallevigis la levpontojn. Estis la dek sepa horo. La Bastilvenkintoj tiam ekiris al la Urbodomo kun siaj kaptitoj. Survoje, markizo De Launay estis mortigita, senkapigita, kaj lia kapo estis metita ekstremen de pikilego. Alirinte en la Urbodomon, la tumultuloj akuzis la urbestron pri perfido. Anka? li estis mortigita, kaj lian kapon oni promenigis sur pikilego kun tiu de De Launay.
La re?o, alarmita pro la perfortoj, retroiris almena? por tiu momento. La markizo de La Fayette transprenis la estrecon de la Nacia Gardistaro en Parizo. Jean-Sylvain Bailly, iama prezidento de la Asembleo en la Palmludejo, fari?is nova urbestro en nova registara strukturo nomita "la Komunumo". La re?o vizitis Parizon, kie la
17an de julio
li akceptis trikoloran kokardon, inter la krioj "Vivu la Nacio" kaj "Vivu la Re?o".
Necker estis revokita al la povo, sed lia venko estis portempa. Kiel lerta financisto sed malpli lerta politikisto, li malpopularigis sin petante kaj ricevante ?eneralan
amnestion
.
La Timego kaj la 4-a de a?gusto 1789
[
redakti
|
redakti fonton
]
En la kamparo de la cetero de la lando, de la 15-a de julio ?is la 6-a de a?gusto 1789, diskuris konfuzaj onidiroj, kiujn oni nomis "la Timego". La kamparanoj timis, ke rabistaroj forprenos ilian rikolton. La alvenon de rabistoj oni anoncadis en la vila?oj sonorigante la alarmon. Kolekti?is la kamparanoj kun forkegoj, fal?iloj kaj aliaj iloj. Kompreninte, ke nenia dan?ero estas, anstata? reiri al siaj okupoj ili iris al la sinjora
kastelo
. Tie ili postulis la senjorajn atestilojn, kiuj pravigas la ekonomian kaj socian superecon de siaj posedantoj, kaj bruligis ilin. Se rezistis la
senjoro
a? liaj homoj, ili estis batitaj. En kelkaj maloftegaj okazoj, oni murdis la senjoron, prirabis kaj bruligis la kastelon.
La
Deklaracio pri Homaj kaj Civitanaj Rajtoj
estis skribita en
1789
, en la Franca Revolucio.
Fronte al tiuj tumultoj, la Konstitucifara Asembleo reagis abolante la privilegiojn, senjorajn rajtojn, a?eteblecon de la oficoj kaj la impostan malegalecon, en la nokto de la 4-a de a?gusto 1789. Jen fini?is la socio de la "Malnova Regno". Tamen la deputitoj, el kiuj preska? ?iuj estis bienposedantoj nobelaj a? bur?aj, parte ?an?is sian decidon redaktante la dekretojn de la 5-a ?is la 11-a de a?gusto 1789. Nur la personaj rajtoj (servuto) kaj la ?asmonopolo estis forigitaj. La rajtoj pri la terrentoj restis a?etendaj. Povis tute liberi?i nur la plej ri?aj kamparanoj. Tiel la posedantoj povis konservi siajn ekonomiajn interesojn, estingante la kamparanajn ribelojn.
De la 4-a ?is la 27-a de a?gusto redakti?is la
Deklaracio pri Homaj kaj Civitanaj Rajtoj
por ke ?i anta?iru la Konstitucion. Je la 27-a, la Asembleo suspendis la redakton, decidante fini ?in post verki la Konstitucion (kio en a?gusto 1791 ne estis farebla pro la famo kiun la teksto akiris). Inspirita de principoj Klerismaj, ?i kondamnis sen apelacio la
absolutan monarkion
kaj la fe?disman socion. ?i anka? spegulis la strebojn de la tiama bur?aro: la garantion de individuaj liberecoj, la kulton por
privata posedo
, la dividon de povo kun la re?o, kaj la atingeblecon de ?iuj publikaj oficoj. La le?o difini?is ne el sia celo (la justeco) sed el sia fonto (la ?enerala volo). Sed aperis ja balda? konfliktoj inter libereco malkonkreta kaj liberecoj konkretaj: kvankam la Deklaracio asertas ke "La homoj naski?as kaj plu restas liberaj kaj egalrajtaj", la Asembleo mem decidis post kelkaj semajnoj distingi inter civitanoj pasivaj, civitanoj aktivaj, kaj civitanoj aktivaj elekteblaj, la? ri?eco; pli ol 40% de la viroj tiel elfermi?is el la rajto balotadi kaj al pli ol 75% estis rifuzita la elektebleco (al la municipaj konsilistaroj kaj la primaraj elektantaj asembleoj). Sammaniere, la 15-an de majo de 1791, la Konstitucifara Asembleo rifuzis ?an?i la statuson de homoj "neliberaj" uzataj inter la tropikoj.
Reveno de la re?a familio al
Parizo
la
25-an de junio
1791
. Kolora kupra plato la? desegna?o de Jean-Louis Prieur.
En julio de 1791, dum la Konstitucifara Asembleo ankora? laboris,
Ludoviko la 16-a
provis fu?i eksterlanden okaze de la tiel nomita
fu?o al Varennes
. Tio provokis radikali?on de la revolucio kaj da?ran malfidon de revoluciuloj al la re?o. Tamen la konstitucio kompleti?is la 3-an de septembro; je la 13-a ?in la re?o akceptis, kaj la postan tagon li ?uris fidelecon al ?i.
[1]
. La konstitucifarantoj utiligis la ideojn de
Montesquieu
, pri la apartigo de povoj, kaj de
Rousseau
pri la popola suvereneco kiel anka? pri la ?efeco de la
le?fara povo
.
[2]
. Sed la tro strikta apliko de ili sanktigis tro neflekseblan disapartigon inter la plenuma kaj la le?fara; tiel, la konstitucio ne anta?provizis ion por regi malkonsentojn inter ili
[3]
kaj, pli grave, kun la re?a
vetoo
, la redaktantoj ne anta?vidis la okazon de
milito
[4]
. La re?o posedis la
plenuman povon
kaj, e? kvankam lia senpera a?toritato estis tre limigita, li posedis la titolon de reprezentanto de la nacio, li estis senrespondeca kaj neprofanenda fare de la Asembleo, kiu ne povis fari ion kontra? li. La re?o havis je dispono
vetoon
haltigan ? t.e, dekreto malakceptinta ke ne povis retrakti?i dum la du sekvontaj le?faristaroj (entute preska? ses jaroj)
[5]
? kiun li povis kontra?meti al ?iun le?on malpla?antan al li, kaj li ankora? nomumis la
ministrojn
, elektitajn aparte de la Asembleo, la
ambasadorojn
, la armeestrojn kaj la altajn instancojn
[6]
.
La le?faran povon oni transdonis al unusola asembleo el 745 deputitoj elektitaj per du?tupa la?ri?eca vo?dono, la Nacia Le?fara Asembleo, kiu eklaboris de la 1-a de oktobro 1791. La elekta le?o adoptita de la Konstitucifara Asembleo la 4-an de decembro 1789 dividis la civitanojn en du kategoriojn: nome la civitanojn ≪aktivajn≫ kiuj pagis la
cens
kaj rajtis
vo?doni
, kaj la civitanojn ≪pasivajn≫, kiuj nek pagis nek vo?donis.
[7]
. Tiel, en lo?antaro kiun oni taksas je 24 milionoj, Francio havis proksimume 4,3 milionojn da civitanoj aktivaj kaj 3 milionojn da civitanoj pasivaj
[8]
. La Konstitucifarantoj estis dekretintaj la 16-an de majo 1791, ke neniu el iliaj membroj povos prezenti sin al la sekvonta le?faristaro, do la deputitoj estis novaj homoj, a? pli ?uste junaj, kvankam plejparte spertaj
[9]
kaj bonhavaj. Tiuj novaj elektitoj estis havontaj la respondecon ekfunkciigi la novan konstitucion
[10]
. La dekstron reprezentis de tiam 250 membroj de la
Feuillants
, sinceraj partianoj de la konstitucia monarkio, kies celo estis finigi la Revolucion; la Mezo a? Sendependuloj, kiuj anka? nomi?is ≪konstitucia partio≫, kun 345 deputitoj ne kunskribitaj, plej gravis el la grupoj. La maldekstron reprezentis 136 membroj kunskribitaj en la klubo de la
Jakobenoj
, esence la estontaj
?irondanoj
, kaj fine la ekstreman maldekstron, malmultnombran, reprezentis la plej anta?aj revoluciuloj
[11]
.
La revoluciuloj zorgegis pri aro de francaj elmigrintoj, ?ar tiuj agitadis ?e la landlimoj kaj premis la eksterlandajn regantojn por ke ili intervenu en francajn aferojn. Tial, la 31-an de oktobro 1791, la Nacia Le?fara Asembleo petis kaj Ludoviko la 16-a aprobis ke la re?o ordonu la Elektanton de Treves, fe?dulon de la imperiestro de A?strio, disigi la armeon de la elmigrintoj,
[12]
kio konsistigis veran militkialon.
[13]
Sed la imperiestro
Leopoldo la 2-a
, restante fida al sia politiko por timigo, ne oponis la postulon;
[14]
Francion minacis en tiu a?tuno de 1791 neniu eksterlanda povo. Tamen militon deziris kaj la re?o kun siaj partianoj, sekrete, por ke rapida franca malvenko finigu la Revolucion, kaj parto de la Jakobenoj, esperante venki la elmigrintojn kaj disvastigi revoluciajn ideojn en E?ropo.
[15]
Sed la maldekstro de la Jakobena klubo kampanjis kontra? la milito
[16]
ju?ante, ke ?i kontra?as la pacan spiriton de la revolucio, skribitan en la konstitucio de 1791,
[17]
kaj ke la enlandaj malamikoj de la revolucio estas pli dan?eraj kaj kontra?batalindaj ol la elmigrintoj.
La 2-an de marto de 1792 Leopoldo la 2-a mortis. La 20-an de aprilo Ludoviko la 16-a kaj la Le?fara Asembleo deklaris militon kontra?
A?strio
, kvankam ne kontra? la
A?stria Imperio
.
[18]
La franca armeo, senordigita de la elmigro de parto el la nobelaj oficiroj, tuj spertis malvenkojn, kio fortigis konfliktojn inter la re?o kaj la Asembleo. La enveno de
Prusio
en la militon helpe al A?strio (6-an de julio) faris ke la Le?fara Asembleo ?irka?iru la vetoon de re?o, deklarante "la patrujon en dan?ero" la 11-an de julio kaj postulante ke ?iu volontulo defendu Parizon, kvankam li estis malpermesinta la kreon de nacia gardistaro por tio.
Skizita de Ludoviko la 16-a kaj redaktita la 25-an de julio en
Koblenco
, la Manifesto de Brunswick ekkoni?is en Parizo la 1-an de a?gusto, promesante "militan ekzekuton kaj totalan kontra?agadon" se oni faros e? la plej etan perforton kontra? la re?a familio. Tio kolerigis la senkulotulojn Parizajn.
[19]
La 10-an de a?gusto, organizita levi?o de naciaj gardistoj atakis kaj prenis la palacon de Tuileries. La Asambleo suspendis la re?on de liaj funkcioj kaj dekretis la elekton de
Nacia Konvencio
(
Convention nationale
), kiu redaktos novan konstitucion kaj sole decidos la sorton de la re?o,
[20]
, dum fakte la nova Pariza Komunumo alprenis la regajn povojn. La 19-an de a?gusto, la armeoj malamikaj penetris Francion,
[21]
timegigante la popolon, kiu kulpigis enlandajn malamikojn. Inter la 2-a kaj la 6-a de septembro ?i metis sin al la malliberejoj de Parizo kaj masakris la plejmulton de la malliberuloj.
[22]
La
?irondanoj
en la prizono La Force post sia aresto, bildo el 1845.
La 21-an de septembro okazis la unua oficiala kunsido de la Nacia Konvencio. Disponante provizore la le?ofaran kaj plenuman povojn, ?i senprokraste proklamis la abolon de re?eco kaj la ekeston de
respubliko
en Francio, kaj decidis, ke oni aprobos la novan konstitucion per
universala vo?donado
. La postan tagon ?i dekretis, ke ?iuj publikaj agoj devos dati?i de la jaro 1a de la Respubliko:
[23]
tio estis por Francio la komenco de nova erao.
La lando pli ser?adis stabilecon dum la regado de la Konvencio (
1792
-
1795
). Ene de tio, du tendaroj, sed nek tre difinitaj nek tre stabilaj, kontra?is unu la alian. La
?irondanoj
(france
Girondins
) emis alteni la individuajn kaj ekonomiajn liberecojn de 1789, sed batalis kontra? esceptaj rimedoj. La pli radikalaj
Montaruloj
(
Montagnards
), komprenante, ke por venki, la Revolucio ne povas forlasi la subtenon de la popolo, sukcesis gajni por sia partio tiun popolan Parizon konsistantan el laboristoj, metiistoj, kaj butikistoj,
[24]
kaj ili estis pretaj uzi esceptajn rimedojn por savi la Respublikon. La plejmulto de la deputitoj, la "Sendependuloj", subtenis jen unu, jen la alian de la du grupoj.
Abolinte la re?econ, la Konvencio procesis la re?on, malgra? oponemo de la ?irondanoj, kaj kondamnis lin al morto. Oni
gilotinis
Ludovikon je la 21-a de januaro 1793, ekzekuto, kiu grave efektis la francan popolon kaj ?okis la regantojn de E?ropo. Tial la milito kompliki?is: kvankam la franca armeo estis forbatinta la invadon de A?strio kaj Prusio kaj mem okupinta Belgion, nun la Konvencio deklaris militon anka? kontra?
Britio
kaj la
Unui?intaj Provincoj
. Preska? la tuta absolutisma E?ropo balda? kuni?is kontra? Francio en la
Unua Koalicio
kaj transiris la francajn landlimojn de multaj direktoj, i?ante e? pli grava dan?ero ol la invadintoj de la anta?a jaro. Enlande batalis kontra? la Konvencio
la lo?antoj de Vendee
, kiuj amase levi?is pro la kontra?eklezieco de la Revolucio, la mortigo de la re?o, kaj la postulo de la Konvencio soldatigi 300 000 homojn por anstata?i la volontulojn. Ene de la Konvencio, akri?is konfliktoj inter ?irondanoj kaj Montaruloj ?is la 31-a de majo kaj 2-a de junio 1793, kiam la Montaruloj arestis la ?efajn ?irondanojn kaj finis ilian influon politikan. En la sama monato aprobi?is la tre demokrata kaj malcentrisma
Konstitucio de 1793
, kiu regis teorie ?is la fino de la Konvencio, sed neniam estis aplikata pro la milita dan?ero.
Danton en 1792.
La jaroj
1793
-
1794
estis markitaj de plej radikala revolucia povo ?efe de
jakobenoj
kun
Danton
kaj
Robespiero
: estis "
Teroro
" (
france
La Terreur
), kiu fini?is kun la "Termidora revolucio" (
france
Revolution de Thermidor
), reakcia bur?a kontra?revolucio, (kun abortigita provo de
Babeuf
fari socialisman revolucion). La Teroro komencis de malkonsentoj inter la Montaruloj, tiam regantaj la Konvencion, kaj la
Koleruloj
(france
Les Enrages
), kiuj estis malgranda nombro de agitistoj konataj pro tio, ke ili defendis la malaltan klason kaj esprimis la postulojn de la radikalaj
Senkulotuloj
dum la Franca Revolucio. La Montaruloj rifuzis tu?i la ekonomian liberon, dum la Koleruloj baraktis por solvi la altan koston kaj malabundon de komerca?oj. Por trankviligi la Senkulotulojn, la Konvencio proklamis de la 26-a de julio 1793 mortpunon por tiuj, kiuj stokis komercajn man?a?ojn anstata? vendi ilin, sed ?i rifuzis plu instigi planatan ekonomion por ne malamikigi la bur?aron kaj kamparanojn.
Premata de popola ur?ado, la 23-an de a?gusto 1793 la Konvencio decidis amasan soldatigon por meti pli grandajn armeojn kontra? la malamikojn ?e ?iu landlimo.
[25]
[26]
Enlande, la teroro jura stari?is per la Le?o pri Suspektatoj de la 17-a de septembro, kiu ordonis malliberigi suspektatojn, lar?e difinitajn kiel ?iun malamikon de la Revolucio, ?is la paco.
[27]
Nova tumulto okazinta la 22-an de septembro devigis la Konvencion dekreti la Le?on pri ?enerala Maksimumo, kiu haltigis prezojn en la nivelo de tiuj de 1790 pligrandigita je 30% kaj fiksis maksimumajn
salajrojn
.
La respublikaj armeoj trovis siajn unuajn sukcesojn en septembro. En decembro ili metis la koalicianojn en la defendan rolon, kaj en la printempo de 1794 ili re?etis la malamikojn trans la landlimojn. Anka? sukcesis la batalado kontra? la ribeluloj en Vendee. La respublikanoj venkis ilin unue la 17-an de oktobro en Cholet kaj tute masakris ilin en
Le Mans
(16-19-an de decembro) kaj Savenay (22-23-an de decembro). Repreninte la regionon, la respublikanoj organizis teroran subpremadon kontra? ?iaj lo?antoj, bruligante vila?ojn kaj amase mortigante milojn de homoj.
Por malhelpi la anarkiemon de la Parizaj Senkulotuloj kaj ordigi decidojn pri la Revolucio,
[28]
la 4-an de decembro (14-an de
frimaire
, jaro 2 de la revolucia kalendaro) la Konvencio dekretis provizoran konstitucion por ke ?i regu ?is la fino de la milito. Anka? en la lastaj monatoj de 1793, la Konvencio haltigis la radikali?on de la malkristaniga movado, kiu aperis de la komenco de la Revolucio kaj restis ankora? potenca post ?i tiu malvenko. Kontra? la provoj por centrismigo de la registaro staradis fortaj malkonsentoj inter la
Cordeliers
, kiuj volis rimedojn ?iam pli ekstremajn, kaj la Indulgemuloj, kiuj opiniis, ke post la militaj sukcesoj la Teroro jam ne havas kialon. Tamen kaj la Montaruloj kaj la Komunumo konsentis aboli
sklavecon
en la kolonioj la 16-an de
pluviose
(4-an de februaro).
Robespierre.
Estrataj de
Maximilien Robespierre
, la Montaruloj okazigis la
Teroron
de
1794
. ?i komencis en marto, kiam kelkaj
Cordeliers
planis levi?i kontra? la Konvencio, kaj Robespierre reagis arestante kaj mortigante la ?efulojn de la partio. Kelkajn semajnojn poste, li faris same al la maldekstra parto de la Montaruloj mem, kaj post tio al aliaj eminentuloj suspektataj pri konspiro por malliberula levi?o helpa al re?istoj. En tiuj tri politikaj masakroj, ?iuj en la monato
germinal
(marto-aprilo) de 1794, mortis ?irka? sesdek viktimoj, el kiuj dek unu estis deputitoj. De tiam la rilatoj inter la revolucia registaro kaj la popola movado, amika al la mortigitoj, ne ?esis plimalboni?i.
[29]
Dum la malfido kreskis, la le?oj de
prairial
inkluzivis en la difino de malamiko de la Revolucio ?iujn "kiuj penas neniigi la liberecon per forto a? per ruzo" kaj malpermesis la intervenon de advokatoj. En malmultaj semajnoj, pli ol 1.400 homoj gilotini?is en Parizo.
Robespierre estis i?anta la plej influa politikisto. Tamen, kaj baraktante kontra? la aliaj partioj kaj reirigante la plej entuziasmajn Teroristojn, li malamiki?is kun multaj homoj. De junio liaj oponantoj komencis murmuri, ke li volas alpreni la povon. La 9-an de
thermidor
de la jaro 2 (27-an de julio 1794), la Asembleo akuzis kaj arestis lin, kaj li estis gilotinita la postan tagon kun siaj precipaj partianoj. La Konvencio revokis la ?irondanajn deputitojn kaj finis la Teroron. La nova Konstitucio de la Jaro 3 efektivi?is la 4-an de
vendemiaire
(26-an de septembro) kaj fondis novan regnon, la Direktoraron.
En la
Direktoraro
(
Directoire
1795
-
1799
), la le?ofara povo apartenis al du?ambra asembleo kaj la plenuma povo estis kvinhoma direktoraro elektita de tiu asembleo. La moderaj respublikistoj tenadis povon, e? per neregulaj rimedoj: en 1797 ili organizis pu?on kontra? la re?istoj, kiuj estis venkintaj en la baloto de tiu jaro, kaj en 1798, post baloto favora al la Jakobenoj, la konsilistaroj rajtigis sin elekti la deputitojn en duono de la distriktoj. Ekonomiaj krizoj anka? helpis malfidigi la francojn al la regno. Sed la franca armeo en Italio, komandata de la juna generalo Napoleon Bonaparte, devigis A?strion subskribi pacon en 1797. Inter 1797 kaj 1799 preska? la tuta itala duoninsulo estis ?an?ita en
fratan respublikon
kun regado kaj institucioj pa?sitaj sur Francio.
Oni konsideras ke la periodo de la franca revolucio fini?as kiam
Napoleon Bonaparte
faris sian pu?on je la
9-a de novembro
1799
(18-a de brumero de la jaro VIII de la
Franca respublika kalendaro
). Stari?is la
Konsularo
, a?toritatisma regno direktata de tri konsuloj, el kiuj nur la una posedis vere povon. Francio transiris en novan periodon de sia historio, preti?ante
fidi sian sorton al imperiestro.
- ↑
Bernardine Melchior Bonnet,
La Revolution francaise (1789-1799)
, p.36.
- ↑
Francois Furet
kaj Mona Ozouf (dir.),
Dictionnaire critique de la Revolution francaise
, ≪Idees≫ Flammarion 2007, p. 315.
- ↑
Francois Furet
kaj Mona Ozouf (dir.)
Dictionnaire critique de la Revolution francaise
≪Idees≫, p. 334.
- ↑
Jacques Godechot
Les Constitutions de France depuis 1789
, Editions Flammarion, 1979; eldono korektita kaj ?isdatigita 2006, p. 69 - Fakte, de la 25-a de novembro 1791, la konstitucio estis atakata de la Asembleo tra la persono de la re?o, ?ar oni akuzis, ke per sia vetoo li klopodis ?irmi la malamikojn de la Revolucio: Michel Winock,
L’echec au roi 1791-1792.
, p. 161.
- ↑
Jacques Godechot,
Les Constitutions de la France depuis 1789
, Flammarion 2006, p. 53.
- ↑
Michel Vovelle,
La chute de la monarchie 1787-1792
, p. 176.
- ↑
La esploradoj kondukitaj de Jacques Godechot - akceptitaj de multaj historiistoj - indikis, ke kvankam la la?ri?eca vo?donado malvastigis la elektantaron, ?i neniel estis malaktiviga.
Jacques Godechot
,
Les Revolutions (1770-1799)
, PUF 1965, p. 306-30.
- ↑
Jacques Godechot
Les Revolutions (1770-1799)
, PUF 1965, p. 307. ? ?i tio gardigas kontra? tiuj nombroj kiuj, la? li, neniam estis serioze kontrolitaj.
- ↑
Post 1789 ili faris sian etapon de lernado politika en la komunumaj kaj departementaj asembleoj.
Albert Soboul
,
Histoire de la revolution francaise
, vol. 1, Collection Idee, Gallimard, 1962, p. 256.
- ↑
Jacques Godechot
,
La revolution francaise
, Perrin 1988, p. 86.
- ↑
Kiaj
Merlin
de
Thionville
,
Bazire
kaj
Chabot
, ≪la triono
cordelier
≫, kaj kelkaj demokrataj partianoj de
Universala vo?donrajto
kiel
Robert Lindet
,
Couthon
, kaj
Carnot
. Ilia influo en la Asembleo estis preska? nula, sed en la kluboj kaj popolaj societoj ?i estis nekontra?direbla. Bernardine Melchior Bonnet,
La Revolution francaise (1789-1799)
p. 47 -
Albert Soboul
,
Histoire de la revolution francaise
, vol.1, Collection Idee, Gallimard, 1962, p. 272.
- ↑
Georges Lefebvre, Raymond Guyot kaj Philippe Sagnac,
La revolution francaise
, Librairie Felix Alcan, 1930, p. 102.
- ↑
Fancois Furet kaj Denis Richet,
La revolution francaise
, Hachettes litteratures, 2008, v.1, p. 148-149.
- ↑
Georges Lefebvre, Raymond Guyot kaj Philippe Sagnac,
La revolution francaise
, Librairie Felix Alcan, 1930, p. 106.
- ↑
Jean-Paul Bertaud,
La revolution francaise
, Perrin, 2004, p. 143-144.
- ↑
Gerard Walter,
Maximilien de Robespierre
, Gallimard, 1961.
- ↑
Jean-Daniel Piquet, ≪La declaration constitutionnelle de paix a l'Europe grand sujet de debat entre 1791 et 1794≫, Monique Cubells (estr)
La revolution francaise, la guerre et la frontiere
, CTHS, 2000.
- ↑
Georges Lefebvre, Raymond Guyot kaj Philippe Sagnac,
La revolution francaise
, Librairie Felix Alcan, 1930, p. 110.
- ↑
Michel Vovelle,
La Chute de la monarchie (1787-1792)
, Seuil, 1930, p. 261.
- ↑
Roger Dupuy,
La Republique jacobine: Terreur, guerre et gouvernement revolutionnaire)
, Seuil, 2005, p. 12.
- ↑
Michel Vovelle,
La Revolution francaise
, v. 3, Editions Messidor, 1986, p. 157.
- ↑
Bernardine Melchior Bonnet,
La Revolution francaise: 1789-1799
, Librairie Larousse, 1988, p. 57.
- ↑
Jacques Godechot
,
La revolution francaise
, Perrin 1988, p. 115-121.
- ↑
Albert Soboul (estr.),
Dictionnaire historique de la Revolution francaise
, Edition ≪Quadrige≫ PUF, 2005, p. 299.
- ↑
Jean-Paul Bertaud,
La revolution francaise
, Perrin, 2004, p. 212-213.
- ↑
Jacques Godechot
,
Les Revolutions (1770-1799)
, PUF 1965, p. 170.
- ↑
Albert Soboul
,
Histoire de la revolution francaise
, vol. 1, Collection Idee, Gallimard, 1962, p. 256.
- ↑
Jacques Godechot
,
Les Revolutions (1770-1799)
, PUF 1965, p. 336.
- ↑
Albert Soboul
,
La revolution francaise
, Gallimard, Paris, 1982, p. 138.