| Dentoj
|
|
|
 Homaj dentoj vidataj el interno de la bu?o
Homaj dentoj vidataj el interno de la bu?o
|
 Aran?o kaj nomoj de la dentoj
Aran?o kaj nomoj de la dentoj
|
| latine
|
dens
|
|
Detalo de homa
molaro
(kun 3 radikoj) 1.
dento
. 2.
dentoemajlo
. 3.
dentino
. 4.
dentpulpo
(5.?ambra pulpo, 6.radika pulpo). 7.
cemento
. 8.
krono
(9.kuspido, 10.sulko). 11.
dentokolo
. 12.
radiko
(13.forki?o, 14.radika
apekso
, 15.apeksa
forameno
). 16.
gingiva sulko
. 17.
denta subtena histo
. 18.
gingivo
(19.libera, 20.mar?ena, 21.alligita). 22.
dent-alveola ligamento
. 23.
alveola osto
. 24.
nervoj
kaj
vaskuloj
(25.dentinaj, 26.dentsubtenhistaj, 27.alveola nervo)
Dentoj de
?impanzo
Rentgena bildo
pri homa
makzelo
kun dentoj
Dento
estas malmola
organo
, kiu ekzistas en la
bu?o
de
vertebruloj
(escepte de modernaj
birdoj
,
testuduloj
,
bufonedoj
kaj kelkaj
mamuloj
). Dentoj estas parto de
digesta sistemo
. Dento servas por kapti, disigi, ma?i la nutra?on kaj ofte anka? por defendo, portado de idoj, purigado de hararo (eliminado de ha?taj parazitoj). Dentoj estas diversaj la? strukturo, formo, kvanto kaj funkcio.
Dentaro
estas aro da ?iuj dentoj ?e unu ulo.
Dento havas tri ?efajn partojn:
La
dentokavon
plenigas
dentpulpo
(konektiva histo, ri?a je nervoj)
Dento konsistas ?efe el
dentino
.
Escepte de la
mamuloj
, ?e la aliaj dentohavaj vertebruloj sekvas unu dento la alian. Iliaj dentoj estas samformaj, unuecaj
homodentoj
.
?e mamuloj kaj la krokodiloj la dentoj situas en la
denta alveolo
(kavo), ?e
fi?oj
,
amfibioj
, plimulto de rampuloj la dento kreskas per
konektiva histo
sur la suba
osto
.
?e mamuloj (escepte ekz. de la
cetacoj
) sinsekvas du dentogeneracioj:
- laktodentoj
(deciduaj dentoj)
- restantaj dentoj (permanentaj dentoj)
La generacio?an?o de la homaj dentoj okazas en la a?o de 6-7-a jaro.
La dentaro formi?is, kutimi?is dum la filogenio al la nutrometodo, karakterizas la familiojn, kelkfoje e? la speciojn.
La dentaro de la bestoj kun diversformaj (
heterodentaj
) dentoj konsistas el kvar tipoj:
- incizivo
(
dentes incisivi
) nomi?as la plej anta?a, ?izilforma dento. ?i kreskas da?re ?e la ron?uloj, leporedoj, elefantedoj.
- kanino
(
dentes canini
) situas inter incizivo kaj premolaro, ?enerale estas pli longa ol incizivo
- premolaro
(
dentes premorales
) situas anta? la molaro
- molaroj
(
dentes molares
) estas la plej lastaj grandaj mueldentoj de la bu?a kavo; fortaj kaj diktrunkaj, masivaj
- tartro
(
dento?tono
) esti?as sur la dento el la kemiaj elementoj (fosfatoj a? karbonatoj) kaj aliaj kompona?oj de la
salivo
. Tiu ?tono povas ka?zi
dentokarniton
(gingiviton), se oni ne flegas siajn dentojn.
- kario
Komence aperas la t.n. kornodentoj (el korna?o) ekz ?e la senmakzelaj
rondbu?uloj
(
Cyclostomata
). Tiuj ne estas veraj dentoj, sed modifoj de la ha?to.
Alia dento-anta?a?o estas la t.n. kornolamenoj de kelkaj akvaj mamuloj (vidu anka?
barto
).
La vera dento evoluas el la
dermo
de la
anta?intesto
.
La unua dentformo estis ver?ajne la dentkiraso kun etaj dentoj de la
devonepokaj
kartilagaj
fi?oj
(
Placodermi
). La nuna kartilaga fi?o ekz.
?arko
havas samformajn, triangulajn dentojn, en pluraj vicoj (kiel homodentoj). Tiuj ?i dentoj radiki?as en le
dermo
kaj ne en la
makzelo
. La unuopajn dentojn ?an?as da?re novaj dentoj, tiel samtempe ekzistas diversa?aj dentoj.
Makzelaj homodentoj trovi?as ?e duonostaj fi?oj (
Ganoidei
) kaj ostofi?oj (
Teleostei
). La makzelaj dentoj sidas en unu vico, sed aperas anka? nemakzelaj dentoj de la bu?kavo (legu ?e
faringo
) sur diversaj
ostoj
.
La konusa dento de kvarpieduloj pruvas - interalie - ilian devenon de la kvastona?ilaj fi?oj (
Crossopterygii
). La emajlo havas jam malglatan surfacon, kun longecaj sulkoj kaj la emajlo neregula penetras la dentan dentinmaterialon. Oni nomas tion anka? labirinta dento pro ties interno, kversekco. La
fosiliaj
amfibioj
havis tiajn dentojn.
La
vostaj
amfibioj havas pintajn makzelajn kaj aliajn bu?kavajn dentojn, kiuj helpas nur kapton de la predo. La dentaro de senvostaj amfibioj redukti?is dum la evoluo, kelkfoje e? tute malaperis.
La praaj
reptilioj
havis komence nur konusajn homodentojn, dum la evoluo aperis heterodentismo. Tiuj dentoj servis jam anka? por iometa ma?ado.
?e kelkaj reptilioj (viperedoj, kolubredoj) aperis specifa dento la venendento sur la supra makzelo a? palatalo.
La birdoj estas sendentaj, aperis la
beko
anstata? ?i. Sur fosilioj, oni povas vidi kelkfoje e? reptiliosimilajn.
Jam la primitivaj mamuloj havas heterodentojn kaj diferenci?on la? formo kaj funkcio. Tiuj dentoj konvenas ne nur kaptado de la nutra?o, sed por ties erigo, ma?ado. La da?ra dento?an?o malaperas, elformi?as dugeneracia dentaro (unu dento?an?o dum la vivo).
Grupigo de veraj dentoj la? ligo inter dento kaj makzelo
[
redakti
|
redakti fonton
]
- akrodento (
acrodont
): la dentoj sidas sur rando de la makzelo kaj ligas ilin konektiva histo (ostaj fi?oj, amfibioj, serpentoj)
- ple?rodento (
pleurodont
): la dentoj sidas sur denta rando de makzelo (reptilioj)
- tekodento (
thecodont
): la dentaj radikoj sidas en la mazelo, inter du ostolatoj kaj esti?as osta muro inter la dentoj (krokodiloj, mamuloj)
Ekzistas pluraj
proverboj
pri dento en la
Proverbaro Esperanta
de
L. L. Zamenhof
, inter ili
[1]
:
|
 | | ?
De fremda dento ni doloron ne sentas.
”
|
|
|
| | ?
Dio man?on donacis, sed la dentoj agacas.
”
|
|
|
| | ?
Montradi al si reciproke la dentojn.
”
|
|