Beaune
[bon], esperante
Bono
a?
Ba?no
[
mankas fonto
]
, estas mezgranda
franca komunumo
situanta en la
departemento
Orbordo
kaj en la
regiono
Burgonjo-Fran?konteo
. ?i estas unu el la
subprefektejoj
de la departemento, kaj havas proksimume 23 000 lo?antojn.
La lo?antojn de Beaune oni kutime nomigas
Beaunois
[bon?a]. La urbo estas famkonata pro sia
hospico
, eksa
malsanulejo
kiu fari?is muzeo.
Geografio de Beaune
La urbo trovi?as sur
deklivo
de la Pariza Baseno. Tra la urbo fluas la rivero Bouzaise, kies akvofonto situas en Beaune mem. Du aliaj riveretoj fontis en Beaune: Aigue kaj Genet.
La avera?a ?iujara pluvokvanto sumi?as je 745
mm
. La avera?a ?iujara sunumado estas 2000 horoj. La avera?a ?iujara
temperaturo
estas
11,5
°C
.
Plej multaj enspezoj venas de la vino kaj la
malsanulejo
. Decembron 2007, 1 412 entreprenoj pagis 17 940 salajrojn.
Kelo
Beaune estas la a?tenta ?efurbo de la
burgonjaj vinoj
. ?i situas meze de
Cote-d'Or
, kaj estas ?irka?ata de pluraj vila?oj kies nomoj fami?as ?e la vinamatoroj:
Pommard
,
Meursault
,
Pernand-Vergelesses
,
Puligny-Montrachet
,
Savigny-les-Beaune
...
La surfacampleksoj ?e Beaune pri produktado estas:
- ru?aj: 413 ha : Beaune premier cru 313 ha, Beaune village 81 ha, Cote de Beaune 19 ha
- blankaj: 41 ha : Beaune premier cru 22 ha, Beaune village 13 ha, Cote de Beaune 6 ha
biodinamikaj
metodoj estas kelkfoje uzataj.
[1]
[2]
[3]
Mustardejo
Unu mustardejo fabrikas di?onan
mustardon
kaj burgonjan mustardon.
Di?ona mustardo estas nur recepto (?i ne estas fabrikata en Dijon).
Burgonja mustardo estas fabrikata kun burgonja
Brassica juncea
kaj burgonja blanka vino.
Unu
bierfarejo
fabrikas
bieron
nomatan
Belenium
.
Iam bierfarejo fabrikas bieron nomitan
La Supreme de Beaune
[4]
.
Lo?antara evoluo de la komunumo Beaune
1793
|
1800
|
1806
|
1821
|
1831
|
1836
|
1841
|
1846
|
1851
|
10 114
|
8 344
|
9 298
|
9 947
|
9 908
|
10 678
|
10 585
|
11 362
|
10 969
|
Lo?antara evoluo de la komunumo Beaune, da?rigo (1)
1856
|
1861
|
1866
|
1872
|
1876
|
1881
|
1886
|
1891
|
1896
|
10 453
|
10 715
|
10 907
|
11 176
|
11 421
|
12 038
|
12 146
|
12 470
|
13 726
|
Lo?antara evoluo de la komunumo Beaune, da?rigo (2)
1901
|
1906
|
1911
|
1921
|
1926
|
1931
|
1936
|
1946
|
1954
|
13 887
|
13 540
|
13 049
|
11 661
|
11 990
|
11 862
|
12 161
|
11 990
|
13 175
|
Lo?antara evoluo de la komunumo Beaune, da?rigo (3)
1962
|
1968
|
1975
|
1982
|
1990
|
1999
|
2006
|
2009
|
2010
|
15 367
|
16 874
|
19 060
|
20 207
|
21 289
|
21 923
|
21 778
|
22 516
|
22 394
|
Lo?antara evoluo de la komunumo Beaune, da?rigo (4)
2011
|
2012
|
2013
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
21 872
|
21 806
|
21 838
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
-
|
(Fontoj: Datumbazo Cassini de la
EHESS
?is 1962
[5]
, datumbazo de la
INSEE
ekde 1968.)
Homoj de
neolitiko
?is Hal?tata ferepoko lo?is ?efe en la altoj kaj apud fontoj (Bouzaize, Aigue). De
neolitiko
estis
silikoj
de
Le Grand-Pressigny
.
Nur dum la Latena Ferepoko, aperis logejoj kaj vojoj en la ebena?o apud la fontoj dedi?itaj al Belenos, la ga?la dio de akvo. La nomo Beaune devenas de Belenos. La urbo prosperis dum la romia periodo ?is ?irka?
259
kaj la invadoj. Tiam ?irka?
275
, la urbaj muroj konstrui?is en mallonga areo. ?irka?
475
burgundoj, germana popolo (la nomo devenas de
Bornholm
) okupis pace la urbon.
534
,
frankoj
venkis la burgundojn. En la jaro
731
arabaj militistoj ruinigis ?irka?e la urbon. En la jaro
994
kaj la jaro
1089
, la lando suferis teruran epidemion ka?zitan de
Claviceps purpurea
. En
1099
teksto de
Urbano la 2-a
citis pre?ejojn Saint-Martin kaj Saint-Pierre. En la jaro
1171
herezuloj nomitaj Cottereaux estis evikciitaj de la urbo. En la jaro
1203
, la duko Odo la 3-a donis al la urbo la
rajton de komunumo
.
La komunumo konstruis remparojn. La
tertremo
de
Bazelo
en
1356
okazigis detruojn. La urbo brulegis en 1401. Produktado da vino kaj da drapo rezultigis du ri?ecojn. En
1443
,
Nicolas Rolin
starigis la hospitalon. Kiam
Karlo la Brava
la duko de
Burgonjo
mortis ?e
Nancio
la 5-an de januaro 1477, la urbo i?is
francia
.
En
1478
, la urbo defendis la rajtecon de
Maria
, la filino de la duko. Sie?o de la urbo per
Ludoviko la 11-a
armeo da?radis pli ol kvin semajnojn. Poste
Ludoviko la 11-a
konstruigis kastelon por pririgardi la urbon.
1562
-
1596
Beaune suferis pro la
religiaj militoj
. En
1656
,
Kristina de Svedio
vizitis la urbon. En
1658
,
Anna de A?strio
vizitis la urbon kun sia filo
Ludoviko la 14-a
.
En
1754
la rabisto
Louis Mandrin
kaptis la urbon kaj ?ia urbestro Pierre Gilet
[6]
.
Fondet vilao
Fera ponto (1985)
En 1793, estis detruita la
timpano
de la pre?ejo
Notre Dame
.
La pre?ejo de la
Madeleine
estis detruita en 1798, la pre?ejo
Saint Martin
estis detruita en 1800, la pre?ejo
Saint Pierre
estis detruita de 1803 ?is 1805.
En
1888
la prezidento
Sadi Carnot
oficiale vizitis la urbon.
En
1893
Camille Fondet ekkonstruis siajn vilaojn.
En
1918
usona
universitato
estas konstruita por la militistoj.
La 17-an de juno
1940
, post duhora batalo kaj 70 francaj mortintoj, la germania armeo okupaciis Beaune. ?i forlasis la urbon la 8-an de septembro
1944
.
En
1952
la
fervojo
estis elektrizita.
En
1970
la prezidento
Georges Pompidou
ina?guris la novan
a?tovojon
A6 kaj samtempe li ina?guris la konstruitan novan
malsanulejon
.
En
1971
la hospico establis la novan
malsanulejon
.
En
1975
nova
fervoja stacidomo
estis konstruita.
Listo de la sinsekvaj urbestroj
|
Periodo
|
Nomo
|
Partio
|
Funkcio
|
1932
|
1965
|
Roger Duchet
|
|
bestkuracisto
|
1965
|
1968
|
Lucien Perriaux
|
|
profesororo
|
1968
|
1995
|
Henri Moine
|
|
bestkuracisto
|
1995
|
---
|
Alain Suguenot
|
UMP
|
advokato
|
La tabelo estas ankora? plenigenda.
|
Eta re?o de gracio (1643)
Islama pre?ejo As-Salam (2011). Dekstre la
minbaro
kaj centre la
Mihrabo
.
Tie estas
sanktejo
de Jesu?jo (Jesu-Infaneto) ekde 1639.
Kvar pastroj kaj tri diakonoj (en 2015) zorgas pri la paro?o. La paro?o enhavas 18 komunumojn (32 671 lo?antojn en 2009): Beaune,
Corcelles-les-Arts
,
Merceuil
,
Tailly
,
Bligny
,
Montagny
,
Levernois
,
Sainte-Marie-la-Blanche
,
Combertault
,
Meursanges
,
Chevigny-en-Valiere
,
Corgengoux
,
Corberon
,
Villy-le-Moutier
,
Marigny-les-Reullee
,
Ruffey
,
Vignoles
kaj
Chorey
.
Tie estas
moskeo
ekde 2011.
Interna korto de la gotika malsanulejo
Hospicoj de Bono
- Jacques de Molay
1243
-
1314
grandmajstro de la templanoj
.
- Nicolas Rolin
1376
-
1462
, fondinto de la hospicoj
- Guigone de Salins
1403
-
1470
, fondinto de la hospicoj
- Marguerite du Saint-Sacrement
[fr]
(1619-1648)
[7]
, mona?ino
- Gaspard Monge
1746
-
1818
, matematikisto kaj politikisto
- Victor Masson (editeur)
[fr]
1807
-
1879
, libristo kaj scienca eldonisto
- Xavier Forneret
1809
-
1884
, dramisto, poeto kaj ?urnalisto
- Felix Ziem
1821
-
1911
, pentristo
- Hippolyte Michaud
1823
-
1886
, pentristo
- Marie Favart
1833
-
1908
, aktorino
- Camille Fondey
1844
-
1927
, urbisto
- Etienne-Jules Marey
1830
-
1904
, kuracisto kaj fiziologo
- E. Bord
1858
-
1919
, profesoro kaj esperantisto
- Adolphe Rette
1863
-
1930
, verkisto
- Edouard Joly
[fr]
1898
-
1982
, aviadfaristo
- Jean-Pierre Ponnelle
[fr]
1932
-
1988
, teatristo
- Bruno Latour
[fr]
1947
Sociologo kaj filozofo
- Alwyn Hamilton
verkistino de Rebel of the Sands
[en]
eldonita en 2016, juna?e vivis en Beaune
Bord Profesoro de la liceo en Beaune ?irka? 1913
Klaso de Esperanto kun Ernest Bord 1912
Anta? Zamenhof,
Moise Lyoen
kreis tie internacian lingvon.
Dum la komenco de la dudeka jarcento en Beaune estis multaj esperantistoj. La Esperanta grupo dati?is de la
23-an de januaron
de
1903
. ?i havis 140 anojn en majo 1907 kaj 220 anojn en majo 1908,
[8]
.
Pli poste ?i havis 306 anojn
[9]
. En 1912 la nombro da anoj preterpasis 400
[10]
. La rektoro
Emile Boirac
estis honora membro. La
2-an de majo
1909
okazis en Beaune la dua kongreso de la federacio de la esperantistaj grupoj burgonaj. En la kongreso partoprenis la administrantoj de la
UEA
,
Theophile Rousseau
kaj
Hector Hodler
. Oni trovis en Beaune esperantajn po?tkartojn (eldonitaj de la vidvino Caucal), turistajn dokumentojn kaj menuojn en restoracioj.
Ernest Bord
, profesoro de la liceo en Beaune instruis Esperanton ?e unuagrada knabina lernejo kaj kolegio. Oni instruis anka? esperanton en la vinberkultura lernejo kaj en la liberaj knaba kaj knabina lernejoj. La komunumo eldonis du tekstojn por subteni la instruadon de Esperanto, unue la 20-an de junio 1934 por postuli devigan Esperanton en lernejoj kaj poste la 22-an de novembro 1957 por postuli la?volan Esperanton en abiturienteco
[11]
.
La arkivo de la forminta klubo estas hodia? konservita en la
Nacia Esperanto-Muzeo de Gray
.
Okaze de la
e?ropaj balotoj
,
E?ropo - Demokratio - Esperanto
ricevis 18 vo?ojn (0,36 %) en 2004, 19 vo?ojn (0,38 %) en 2009 kaj 30 vo?ojn (0,55 %) en 2014.