La
aravaka lingvaro
(anka?
Arahuacan
,
Arawakan
,
Arahuacano
,
Maipurean
,
Maipuran
,
Maipureano
,
Maipurean
) estas hipoteza indiana
lingva familio
de
Sudameriko
kaj la
Karibio
.
Originale la nomo
aravako
estis uzata ekskluzive por potenca tribo en
Gujano
kaj
Surinamo
. La tribo alianci?is kun la hispanoj ?ar ili tradicie estis malamikoj de la
karibaj
grupoj kontra? kiuj la hispanoj tiam militis.
[
mankas fonto
]
Formoj de la ara?aka lingvo estas ankora? parolataj en
Surinamo
.
La termino
Ara?aka
estas uzadita en du sensoj. En unu uza?o
Ara?aka
estas sinonima al tio kion oni anta?nelonge nomadis la
Maipurea
a?
Maipura
familio, kerna familio de nedubeble interparencaj lingvoj. Alivorte,
Ara?aka
kaj
Maipurea
estas inter?an?eblaj.
Tamen, en la lastatempaj jaroj, la du terminoj ne plu estas sinonimaj en tio ke
Maipurea
signas la kernan familion de nedubeble parencaj lingvoj kaj
Ara?aka
nomas pli ampleksan kaj hipotezan filumon ?e nivelo pli ampleksa ol la Maipurea. Tiusence, la Maipurea estas sub-grupo sub (makro-)Ara?aka aro kune kun la
Gvajiboa
, la
Arua?a
, la
Kando?ia
, la
Harakmbuta
, kaj la estingi?inta
Pukvina
.
Kaufman (1990: 40) raportas jene:
La nomo
Ara?aka
estas tiu normale applikata al kio estas ?i tie nomata
Maipurea
.
Maipurea
anta?e estis pensata grava subgrupo de Ara?aka, sed ?iuj
vivantaj
Ara?akaj lingvoj, almena?, ?ajnas bezoni subgrupi?i kun lingvoj jam trovitaj en la Maipurea kiel kutime difinita. Ordigado de la terminoj
Maipurea
kaj
Ara?aka
devos atendi pli malnaivan klasifikadon de la lingvoj koncernataj ol estas ebla en la aktuala stato de komparativaj studoj.
La lingvoj nomitaj
Ara?aka
a?
Maipura
estis originale agnoskitaj kiel aparta grupo en la malfrua
19-a jarcento
. Preska? ?iuj lingvoj nun nomata
Ara?aka
komunhavas
unua-personan
singularan
prefikson
nu-
, sed la Ara?aka propre havas
ta-
. Aliaj komuna?oj inkluzivas
dua-personan
singularon
pi-
,
relativon
ka-
, kaj
negativon
ma-
.
La Ara?akaj lingvoj estas parolataj tra granda strio da teritorio, de la orientaj inklinoj de la centraj
Andaj Montoj
en
Peruo
kaj
Bolivio
, trans la
Amazona baseno
de
Brazilo
, suden en
Paragvajon
kaj norden en Surinamon, Gujanon,
Venezuelon
, kaj
Kolombion
sur la norda bordo de Sudameriko. ?i estas la plej granda familio en Ameriko se temas pri la nombro de lingvoj (anka? inkluzivanta multan internan disbran?adon) kaj kovras la plej lar?an geografian areon de iu ajn lingva grupo en
Latin-Ameriko
.
La
Taino
, kutime nomata
Insul-Arawaka
, estis parolata sur la Karibiaj insuloj de
Kubo (lando)
,
Hispaniolo
,
Puerto-Riko
,
Jamajko
, kaj
Bahamoj
. Multaj prafiloj de la Tainaj parolantoj hodia? parolas la
Anglan
a? la
Hispanan
spicitan per kelkaj Tainaj vortoj. La Taina lingvo estas tre malri?e konservita, tamen ?i nun spertas procezon de resta?rado fare de ?ia komunumaj membroj, kaj ?ia aneco en la Ara?aka familio estas ?enerale akceptita. ?ia plej proksima parenco inter la pli bone atestitaj Ara?akaj lingvoj ?ajnas esti la
Goa?ira lingvo
, parolata en Kolombio. Estas sugestite, ke la Goa?ira estas descendita de la Tainaj
rifu?intoj
, sed la teorio aspektas neeble pruvebla a? malpruvebla.
La Kariba popolo (honore al kiu la Karibio estis nomita) anta?e lo?is ?ie en la
Malgrandaj Antiloj
. En la
dek-sepa jarcento
, la lingvo de la insul-kariboj estis priskribita de E?ropaj
misiistoj
kiel du apartaj neparencaj lingvoj ? unu parolata de la viroj de la socio kaj la alia de la virinoj. La lingvo parolata de la viroj estis lingvo de la Kariba familio tre simila al la
Galibia
, lingvo parolata en kio poste i?is
Franca Gujano
. La lingvo parolata de la virinoj apartenis al la Ara?aka lingva familio. Oni povus konkludi, kvankam estas minimumo de subtena indika?o, ke la Kariba lingvo estis unue parolata en orienta Venezuelo kaj la
Gujanoj
. Anka?, ?ar ?i tiu stranga duala genro-specifa lingva ordigo estis malstabila kaj dinamika kaj ne povis esti tre malnova, la Karibaj parolantoj supozeble nur anta?nelonge jam migris norden en la Malgrandajn Antilojn je la tempo de E?ropa kontakto, for?ovante a? asimilante la ara?akojn en la procezo.
La Insul-kariba lingvo estas nun
estingi?inta
, kvankam kariboj ankora? rezidas en
Dominiko
,
Trinidado
,
S-ta Lucia
kaj
S-ta Vincent
. Malgra? sia nomo, la Insul-kariba estis Ara?aka lingvo, kiel estas ?ia derivita moderna lingvo la
Garifuna
(a? Nigra Kariba), kiu estas pensata havi ?irka? 190 000 parolantojn en
Honduro
,
Gvatemalo
kaj
Belizo
. La garifunoj estas la posteuloj de karibaj kaj
nigrulaj
eskapintaj
sklavoj
de
Afrika
deveno, transmovita far la britoj de
Sankto Vincento
al insuloj en la
Golfeto de Honduro
en
1796
. La Garifuna lingvo konservas la Ara?ak-bazitan Insul-kariban lingvon de la virinoj, kaj nur malmultaj spuroj restas de la Kariba parolo de la viroj.
la interna klasifiko de la familio restas disputata. Malmultaj Ara?akaj lingvoj estas bone atestitaj, kaj estas konsiderindaj malfacila?oj distingadi genealogian parencecon de areaj trajtoj per aktualaj datumoj. Por nun, nur la plej malfajnaj niveloj de klasifiko estas fidindaj.
Ara?akaj lingvoj
(73 lingvoj)
- Gvahibiaj lingvoj
(5 lingvoj; Gvahiba propre havas 20 000 parolantojn)
- Ara?anaj lingvoj
(8 a? 9 lingvoj; Culina havas 1 300 parolantojn)
- Maipuraj lingvoj
(60 lingvoj)
- Norda-Maipuraj lingvoj
- Palikura
(1 lingvo,
?.
1200 parolantojn)
- Wapi?ana-Karibiaj lingvoj
(inkluzivas Ta-Ara?aka. 7 lingvojn;
Vajua
[Goa?ira]
c.
300,000 parolantojn, Garifuna [Nigra-Kariba]
?.
100,000 parolantojn)
- Enlandaj lingvoj
(15 lingvoj; Bani?a havas 3-4000 parolantojn, Piapoko
c.
3000)
- Suda-Maipuraj lingvoj
- Kampaj lingvoj
(10 lingvoj; A?aninka a? Kampa propre havas 15-18 000 parolantojn, A?eninka 18-25,000)
- Centraj lingvoj
(6 lingvoj; Piro havas
?.
300 parolantojn)
- Amue?aj lingvoj
(2 lingvoj;
Yane?a'
havas 6-8 000 parolantojn)
- Purus-Paranaj lingvoj
(10 lingvoj, inkluzive de la Apurina, la Moxo, la Terena; la Terena havas 10 000 parolantojn)
Estas, aldone, 9 neklasifitiajn Maipurajn lingvojn.
angle
,
hispane
- Aikhenvald, Alexandra Y. (1999). The Arawak language family. In R. M. W. Dixon & A. Y. Aikhenvald (Eds.),
The Amazonian languages
. Cambridge: Cambridge University Press.
ISBN 0-521-57021-2
;
ISBN 0-521-57893-0
.
- Campbell, Lyle. (1997).
American Indian languages: The historical linguistics of Native America
. New York: Oxford University Press.
ISBN 0-19-509427-1
.
- Derbyshire, Desmond C. (1992). Arawakan languages. In W. Bright (Ed.),
International encyclopedia of linguistics
(Vol. 1, pp. 102?105). New Oxford: Oxford University Press.
- Gordon, Raymond G., Jr. (Ed.). (2005).
Ethnologue: Languages of the world
(15th ed.). Dallas, TX: SIL International.
ISBN 1-55671-159-X
. (Online version:
http://www.ethnologue.com
).
- Kaufman, Terrence. (1990). Language history in South America: What we know and how to know more. In D. L. Payne (Ed.),
Amazonian linguistics: Studies in lowland South American languages
(pp. 13?67). Austin: University of Texas Press.
ISBN 0-292-70414-3
.
- Kaufman, Terrence. (1994). The native languages of South America. In C. Mosley & R. E. Asher (Eds.),
Atlas of the world's languages
(pp. 46?76). London: Routledge.
- Migliazza, Ernest C.; & Campbell, Lyle. (1988).
Panorama general de las lenguas indigenas en America
(pp. 223). Historia general de America (Vol. 10). Caracas: Instituto Panamericano de Geografia e Historia.
- Payne, David. (1991). A classification of Maipuran (Arawakan) languages based on shared lexical retentions. In D. C. Derbyshire & G. K. Pullum (Eds.),
Handbook of Amazonian languages
(Vol. 3, pp. 355?499). Berlin: Mouton de Gruyter.