La
albana lingvo
estas
hinde?ropa lingvo
parolata de almena? ?irka? ses milionoj de lo?antoj de la okcidenta balkana duoninsulo de la sud-orienta
E?ropo
.
Estas du ?efaj dialektoj, kiuj estas limigite interkompreneblaj:
Tosk
, parolata en la suda kaj centra
Albanio
, kaj inter la albana malplimulto de nord-okcidenta
Grekio
; kaj
Gheg
(a?
Geg
), parolata en la norda Albanio kaj inter la albanoj de
Kosovo
,
Makedonio
,
Grekio
kaj
Montenegro
. Oni kredas ke la albana lingvo venas ?efe de la
iliriaj
lingvoj, kiuj estis parolataj en tiu regiono anta? du jarmiloj, kaj kiuj estas parto de neniu konata pli vasta subgrupo en la hinde?ropa familio.
La
arbere?oj
(plurale
arbereshe
, singulare:
arberesh
) estas komunumo albanlingva kiu vivas en la suda parto de
Italio
.
| A a
|
B b
|
C c
|
C c
|
D d
|
Dh dh
|
E e
|
E e
|
| F f
|
G g
|
Gj gj
|
H h
|
I i
|
J j
|
K k
|
L l
|
| Ll ll
|
M m
|
N n
|
Nj nj
|
O o
|
P p
|
Q q
|
R r
|
| Rr rr
|
S s
|
Sh sh
|
T t
|
Th th
|
U u
|
V v
|
X x
|
| Xh xh
|
Y y
|
Z z
|
Zh zh
|
|
|
|
|
Gravaj kontribuintoj al la plifirmigo de la albana lingvo
[
redakti
|
redakti fonton
]
Bitola Kongreso
(albane
Kongresi i Manastirit
) estis scienca konferenco de patriotismaj intelektuloj kaj verkistoj okazinta en la makedona urbo
Bitola
(kiu siatempe portis la nomon Monastir) de la 14-a ?is la 22-a de novembro 1908 dum kiu oni interkonsentis pri unueca normigita ortografion por la albana lingvo. Ekde tiam ?i havas ege fonetikan skribon kun nur du specialaj literoj kiuj ankora? validas hodia?.
Naum Veqilharxhi
naskita kiel Naum Bredhi (1797-1854) estis albana advokato kaj sciencisto. En 1844, li kreis unu el la plej unuaj alfabetoj (la Vithkuqi-alfabeto) por la albana lingvo uzante karakterojn kiujn li mem kreis. Veqilharxhi estas unu el la plej eminentaj figuroj de la frua albana nacia
relindja
(renesanco) kaj estas konsiderata de albanoj kiel ?ia unua ideologo.
Konstantin Kristoforidhi
(anka? Konstandin Kristoforidhi; greke Κωνσταντ?νο? Χριστοφορ?δη? Konstandinos Kristoforidhis), naski?is en
Elbasan
, aktuala Albanio, en 1827, mortis en 1895. Li estis albana naciiisto, tradukisto kaj sciencisto. Li estas pleje konata pro havigo al la albana de la Nova Testamento unuafoje en la
gega varianto de la albana
en la jaro 1872. Li provizis anka? tradukon en la
toska lingvovarianto
en 1879, tiel plibonigante la toskan version el la jaro 1823 de Vangjel Meksi. Provizante tradukon en amba? variantoj, li havas la meriton ke li kreis la bazon por unueci?o de amba? variantoj al tutnacia lingvo. En 1867 li estris komisionon de literaturaj verkistoj, kiuj difinis la tn. Stamboller-alfabeton (iometa adapto de la latina alfabeto) kiel normo por la eldonado de libroj en la albana.
La albana estas skribata per la
Latina alfabeto
, kun iuj nekutimaj elparoloj :
| A
|
B
|
C
|
C
|
D
|
Dh
|
E
|
E
|
F
|
G
|
Gj
|
H
|
I
|
J
|
K
|
L
|
Ll
|
M
|
N
|
Nj
|
O
|
P
|
Q
|
R
|
Rr
|
S
|
Sh
|
T
|
Th
|
U
|
V
|
X
|
Xh
|
Y
|
Z
|
Zh
|
| a
|
b
|
c
|
c
|
d
|
dh
|
e
|
e
|
f
|
g
|
gj
|
h
|
i
|
j
|
k
|
l
|
ll
|
m
|
n
|
nj
|
o
|
p
|
q
|
r
|
rr
|
s
|
sh
|
t
|
th
|
u
|
v
|
x
|
xh
|
y
|
z
|
zh
|
| [?]
|
[b]
|
[t?s]
|
t??]
|
[d?]
|
[ð]
|
[?]
|
[?]
|
[f]
|
[?]
|
[?]
|
[h]
|
[i]
|
[j]
|
[k]
|
[l]
|
[?]
|
[m]
|
[n]
|
[?]
|
[?]
|
[p]
|
[c]
|
[?]
|
[r]
|
[s]
|
[?]
|
[t?]
|
[θ]
|
[u]
|
[v]
|
[d?z]
|
[d??]
|
[y]
|
[z]
|
[?]
|
Albanoj
transliteras fremdajn vortojn en sian propran manieron, e? de la latina alfabeto; tial la anglalingva nomo
Josh McDowell
estas transliterata kiel
Xhosh Mekdauell
.
- Xhelal Zejneli (tr. B. Selimi),
Germanaj esploristoj pri la albana lingvo
,
La Gazeto
, n-ro 159, pa?oj 26-28, aprilo 2012.
- Monato
, internacia magazino sendependa, numero 1995/02, pa?o 19:
La albana
verkita de Fatbardha Leka kaj Bardhyl Mezini.