El Vikipedio, la libera enciklopedio
| Sufiksoj en Esperanto
|
| Tipo
|
Oficialaj
|
Neoficialaj
|
| Verbaj
|
-ant-
,
-int-
,
-ont-
-at-
,
-it-
,
-ot-
|
-unt-
,
-ut-
|
| Seksaj
|
-in-
|
-i?-
,
-ip-
|
| Aliaj
|
-a?-
,
-ad-
,
-a?-
,
-an-
,
-ar-
,
-?j-
,
-ebl-
,
-ec-
,
-eg-
,
-ej-
,
-em-
,
-end-
,
-er-
,
-estr-
,
-et-
,
-id-
,
-ig-
,
-i?-
,
-il-
,
-ind-
,
-ing-
,
-ism-
,
-ist-
,
-nj-
,
-obl-
,
-on-
,
-op-
,
-uj-
,
-ul-
,
-um-
.
|
-ab-
,
-ac-
,
-al-
,
-ari-
,
-ator-
,
-e-
,
-ed-
,
-el-
,
-en-
,
-enz-
,
-esk-
,
-ez-
,
-i-
,
-if-
,
-ik-
,
-ilion-
,
-iliard-
,
-it-
,
-iv-
,
-iz-
,
-j-
,
-nomial-
,
-ofon-
,
-oid-
,
-ol-
,
-olog-
,
-ologi-
,
-ometr-
,
-otek-
,
-oz-
-pj-
,
-t-
,
-tet-
,
-uk-
.
|
|
Vorterklaso:
sufikso
Statuso:
neoficiala
Uzata en
PIV
:
Ne en PIV 2002, PIV 2005 a? PIV 2020
Deveno:
Esperanto (?j), slavaj lingvoj, germana
Simila?oj en aliaj lingvoj:
germana "-(e)rich" ("Ganserich",
anseri?o
), rusa "-ич" ("Игорич",
Igori?
, vira patronomo)
Nuna signifo kaj uzado:
La neoficiala sufikso
-i?-
estas proponita por indiki, ke homo a? besto estas virseksa. Uzadon de ?i tiu sufikso oni nomas
i?ismo
. La unua propono por -i?- aperis jam en la jaro 1976
[1]
kaj ?i estas nun (en la jaro 2019) senkonkurence la plej populara propono de vira sufikso.
La? subtenantoj de ?i tiu sufikso, ?i estu nur uzata por emfazi a? precizigi la sekson, kiam necesas.
Iuj volas uzi ?in anka? ?e
viraj radikoj
, kies signifon ili volas ?an?i al sekse ne?trala. Tia uzmaniero de -i?- estas la? la opinio de multaj kontra?fundamenta, ?ar la signifo de bazaj vortoj (kiel "patro" ktp.) estus ?an?ata.
En la unuaj tempoj, oni uzis
-vir-
kiel sufikson por doni virseksan signifon, sed tio ka?zis konfuzojn (ekz. inter
kaproviro
kaj
fa?no
,
?evalviro
kaj
centa?ro
k.t.p.).
- kato: virseksa a? inseksa kato
- kat
ino
: inseksa kato
- kati?o: virseksa kato
- kat
ido
: virseksa a? inseksa ido de katoj
- -i?-
kun
-in-
faras la lingvon pli simetria, ?ar kongruus kun la jam-ekzistantaj afiksoj
-nj-
kaj
-?j-
. Analogio anka? estas parto de natura evoluo de lingvoj.
- La uzo de
-i?-
anstata?
vir-
evitas la eblan miskomprenon de vortoj kiel
virkuracisto
: ?u
virkuracisto
estas la malo de
bestokuracisto
, a? la viro de
inkuracisto
(kuracisto por inoj), a? simple la viro de
kuracistino
? Kaj, ?u
virinkuracisto
estas ne?trala a? vira kuracisto por inoj? ?i tiu avanta?o de -i?- restas e? kiam oni uzas -i?- sen ?an?i la signifon de bazaj vortoj kiel "patro".
- Kun simetrio inter la vira kaj la ina afiksoj estas pli facile eviti sekse diskriminaciantan lingvouzadon.
- Ekzistas jam kun -i?- skribitaj verkoj, kiel ekzemple "Sur la linio" de
Jorge Camacho
.
- [Georgo Kama?o (Jorge Camacho): Sur la linio. 40 p. Bero, Berkeley 1991.]
- Ebligus elegante fari vortojn kiel 'parent' en la angla; rigardu la nela?norman
parent=gepatro
- La uzo de -i?- ne nepre signifas ?an?on de la signifo de la radiko, simple povas esti sinonima formo por esprimi la sekson, speciale utila por pliigi la ne?tralecon kaj internaciecon de la lingvo, ?ar tiel la Esperanto estas pli adaptebla por la azianoj kaj multaj aliaj homoj, kiuj originas el patrinaj lingvoj kie la sekso estas esprimata ne?trale
- Ekde la komenco de Esperanto, e? en leteroj de Zamenhof, vorto kiel “amiko”, sufiksoj -isto kaj -ulo kaj participoj estas ja ne?tralaj, sed emo de multaj tro specifi inecon per aldono de -in ?ajnigas ke tiuj ne povas esti ne?tralaj. La foja uzo de -i? klarigas al ili ke tiuj vortoj povas esti uzataj ne?trale, kiel tio estas farata en Esperanto dum longa tempo.
- Por ?ui la plenajn avanta?ojn de -i?- oni devus ?an?i la signifon de ege kutimaj vortoj kiel "patro", tasko apena? realigebla por vivanta lingvo.
- Ekzistas la?fundamenta evoluigo-maniero solvi tiun seksismon kiun ioma elcento de esperantistoj taksas ne-ekzistanta, ekzemple ?ar la? ili temas simple pri lingvaj me?anismoj en?pari novajn radikojn, plian silabon, ktp. a? ?ar lingvoj la? ili ne enhavas ismojn, nur homoj havas.
[2]
- Se oni ne volas ?an?i la signifon de tre bazaj vortoj, la sistemo kun -i?- restas preska? same malsimetria kiel la tradicia sistemo kun vir-, do ne tiel ege indus ?an?i ?in.
- Estas kontra?fundamenta pro la ka?zo ke ?an?as la bazan sencon de multaj bazaj vortoj se uzata la? i?ismo a? riismo.
- Estas miskomprenebla: la sufiksoj -i?- povas soni simile al -i?- (komparu
instruisti?o
kaj
instruisti?o
). Iuj diras ke la sufikso -i?- anka? estas tro simila al la sufiksoj -in-, -id- kaj -a?-.
- Da?re eblos taksi Esperanton seksisma ?ar la radikoj etimologie restos viraj (patr/matr).
- La reformo estas neegaliga, i?ismo ial ne reformas la radikojn esence inajn (
damo
,
matrono
,
primadono...)
sed nur la virajn.
- Por diferenci amba? signifojn de "vir", parolantoj ofte uzas virseksa a? plenkreska.
- Uzo de vir- prefiksece (virhomo, virknabo, virbovo, virkapro).
- Uzo de la adjektivo
vira
(ekzemple: tie estis multaj esperantistoj: kaj esperantistinoj, kaj viraj esperantistoj, kaj neduumaj esperantistoj).
- Atendi la evoluon rilate la tradician a? la i?an sistemon, ?ar Esperanto ne ?an?i?as nur danke al klopodoj de unuopuloj.
- Konduki la?fundamentan evoluon: parolantoj mem decidu uzi (a? ne) novajn ne?tralajn radikojn por forgesi a? arkaismigi iom post iom nene?tralajn radikojn.
[3]
Sufikso -i?- estas uzita en kanto
Riveretoj ?e mi
de la muzikgrupo
La Perdita Generacio
.
