Etimologio
a?
vortdeveno
estas scienco pri la
etimo
(
deveno
a?
pra-senco
) kaj evoluo de
vortoj
kaj ties formoj, signifoj kaj uzateco en diversaj lingvoj. ?i estas la studo de la origino kaj de la evoluo de la vortoj, de ilia historio kaj de la probablaj ?an?oj de ilia signifo. Etimologio, sekve, studas vortojn ekde ilia origino ?is la nuna formo kaj signifo, kun la celo malkovri ?ian veran sencon kaj pli funde konati?i kun ?i.
[1]
Etimologion oni povas subdividi en du ?efajn bran?ojn:
- Vortara etimologio
, kiu pristudas la vorttrezoron de iu lingv(a?)o.
- Onomastiko
, kiu pristudas verajn
nomojn
.
Depende de la elektita
metodo
, etimologio povas esti
scienca
,
pse?do-erudicia
a?
popola
.
Scienca etimologio
estas etimologio bazita sur scienca
lingvistiko
, per sciencaj metodoj kaj kontrolo. ?i malfermas vastan kampon al la meditado kaj povas esti firma gvidilo por la historio de la lingvo. En scienca etimologio oni ser?as la unuan mencion pri la
vorto
; poste oni analizas la kuntekston, en kiu ?i aperis, oni demandas, ?u en tiu mencio ?i estis uzata kiel stranga a? tute normala vorto; oni komparas la trovita?ojn al aliaj lingvoj, ktp. Sen ia dubo, la etimologia studo de vorto, kun komparado de ?iaj formoj en pluraj lingvoj ebligas profundan konati?on pri tiu vorto, kaj sekve permesas ties pli ?ustan uzadon.
Pse?do-erudicia
a?
miserudicia etimologio
estas etimologio farita neprofesie de amatoroj, kiuj havas nesistemajn konojn pri la lingvosciencoj. Foje multaj eltrovoj de ili estas konfirmotaj de scienca kontrolo, sed unue nur temas pri supozoj nebazitaj. Ekzemple, iu, kiu konus la
anglan
, la
francan
kaj
Esperanton
, povus diri ke la vorto
Telefono
devenas el la angla
The lephone
, misskribita
Telephone
, kaj ke
lephone
venas al la angla de la franca
Le phone
. ?enerale por apogi siajn teoriojn, amatoroj kreas strangajn rakontojn, kiel la sekvan:
- Foje, en
Francio
, iu kreis aparaton nomatan “phone”, sed usonano rabis la aparaton. En
Usono
, ?ar li ne sciis la francan kaj ne konis la francan artikolon, li nomis la aparaton “Lephone”. Poste Graham Bell denove rabis la aparaton kaj nomis ?in “The lephone”, kion oni misskribis per “Telephone”, kio, fine, i?is la esperanta “Telefono”.
Ofte miserudicia etimologio ?an?as signifon, ortografion kaj uzon de la vortoj, ?efe en mezklasoj kaj inter bur?aro.
Oni nomas
popola etimologio
misan supozon pri la deveno de vorto, kiu tamen influas ties evoluon. ?i estas unu el la fortoj efikantaj en evoluo de vortoj. Ekzemple la
E?skoj
transformis la latinan
labarum
(
labaro
) al
lauburu
(esperante:
kvar kapoj
), tiel ke la vorto estu malpli fremda.
[2]
Etimologio povas esti
senpera
(unugrada, proksima) a?
pera
(malproksima). Senpera etimologio diras nur la senperan originon de la vorto, dum la pera diras la plej unuan fonton de la esprimo. Ekzemple
?ielo
en Esperanto venas senpere de la franca
ciel
(?ielo), sed se oni volas scii pli, oni dirus ke
ciel
venas el la
latina
caelum
(?ielo), kiu, fine, venas el la
greka
koilos
(konkava). ?enerale la pera etimologio iras ?is la ?an?o de la signifo.
La studo de la
Esperanta etimologio
el scienca vidpunkto, estas utila por defendi la lingvon kontra? akuzoj pri artefariteco kaj por montri ?ian internaciecon.
- ↑
Re?a Hispana Akademio. ≪
etimologia
≫. Vortaro de la hispana lingvo (23-a eldono). (hispane)
- ↑
Carreter, Fernando Lazaro.
Vortaro de filologiaj terminoj
. Madrido: Gredos (Hispana Romanika Biblioteko), 1953. (hispane)