Lyon
Lyon
Lugdunum
|
|---|
| Frantziako udalerria
|
 |
|
|
|
|
|
| Estatu burujabe
| 
Frantzia
|
| Frantziaren banaketa administratiboa
|
Metropolitar Frantzia
|
| Eskualdea
| 
Auvernia-Rodano-Alpeak
|
| Territorial collectivity of France with special status
| Lyongo Metropolia
|
| Alkatea
| Gregory Doucet
|
|---|
| Izen ofiziala
| Lyon
Commune-Affranchie
|
|---|
| Jatorrizko izena
| Lyon
Lugdunum
|
|---|
| Posta kodea
| 69001, 69002, 69003, 69004, 69005, 69006, 69007, 69008 eta 69009
|
|---|
|
| Koordenatuak
| 45°45′32″N
4°50′29″E
/
45.7589°N 4.8414°E
/
45.7589; 4.8414
|
|---|
 |
 |
| Azalera
| 47.87 km²
|
|---|
| Altuera
| 173 m
|
|---|
| Mugakideak
| Oullins
,
Pierre-Benite
,
Saint-Cyr-au-Mont-d'Or
,
Saint-Didier-au-Mont-d'Or
,
Saint-Fons
,
Sainte-Foy-les-Lyon
,
Tassin-la-Demi-Lune
,
Venissieux
,
Villeurbanne
,
Bron
,
Caluire-et-Cuire
,
Champagne-au-Mont-d'Or
,
Collonges-au-Mont-d'Or
,
Ecully
,
Francheville
,
La Mulatiere
eta
Oullins-Pierre-Benite
(en)
 |
|---|
|
| Biztanleria
| 522.250
(
2021eko
urtarrilaren 1a
)
 22 (2020)
|
|---|
 |
274.128 (%52,5)
|
| (%46,3) 241.964
|  |
| |
|
| Dentsitatea
| 10.909,76 bizt/km²
|
|---|
|
| Ordu eremua
| UTC+01:00
eta
UTC+02:00
|
|---|
| Hiri senidetuak
| Jeriko
,
Leipzig
,
Łod?
,
Varna
,
Birmingham
,
Milan
,
Frankfurt am Main
,
Saint Louis
,
Guangzhou
,
Beer-Xeva
,
Minsk
,
Yokohama
,
Craiova
,
San Petersburgo
,
Manila
,
Erevan
,
Beirut
,
Curitiba
,
Alepo
,
Mykolaiv
,
Pecs
,
Kutaisi
,
Goteborg udalerria
,
Samarkanda
,
Ko?ice
,
Uagadugu
,
Kiev
,
Ho Chi Minh Hiria
,
B?l?i
eta
Setif
|
|---|
| Matrikula
| 69
|
|---|
| lyon.fr
|
Lyon
Auvernia-Rodano-Alpeak
eskualdeko eta
Lyongo metropoliko
(69M) hiriburua da,
Rodano
(Rhone) eta
Saona
ibaien lotunean kokatua. Biztanle kopuruari dagokionez
estatuko hirugarren hiria da
, Paris eta Marseillaren atzetik, baina hiri ingurune guztia kontutan hartuta bigarrena, 2.118.132 biztanleriarekin.
Erromatar garaian
Galiako
hiriburua izan zen, Erdi Aroan hiri komertzial bilakatuko zena eta XIX. mendean lehenengo mailako finantza tokia. Zeta produkzio monopolioarekin lehenengo eta ondoren ehungintza eta industria kimikoarekin bizkortu zen ekonomia. Gaur egun industria kimikoan, farmazeutikoan eta bioteknologikoan espezializatutako hiria dugu.
Horretaz gain Frantziako bigarren hiri unibertsitarioa da, 120.000 ikasle inguru izaten ditu urtero, hiru unibertsitate eta hamaika ingeniaritza eta eskolatan banatuak. Ondare historikoa eta arkitektonikoa ere ezin dugu ahaztu,
UNESCOk
Gizateriaren Ondare
izendatua du hiriaren parte zabal bat.
Erakunde internazional batzuk ere bertan dute egoitza,
Interpol
,
Euronews
eta Minbiziaren Ikerketarako Nazioarteko Agentziak besteak beste.
Lyongo teilatu eta tximinien ikuspegia
K.a. 43
. urtean sortua izan zen Lyon Fourviere mendixkan,
Lugdunum
izeneko kolonia erromatar bezala,
Julio Cesarren
ordezkari militarra zen
Lucius Munatius Plancusen
eskutik.
Lugdunum-go kultura
Bertan zeltiarren gotorleku bat zegoen,
Lug[o]dunon
izeneko Lugus jainko zeltiarra, “argia” y dunon “kastroa”).
Laster hiri garrantzitsua bihurtzen hasi zen. K.a. 12. urtean,
Druso
k, Cesar Augusto eta
Erroma
ri tenplu bat eraiki zien. Tenpluak 400.000 metro karratuko enparantza zuen, eta hura,
Galia
osotik bidalitako estatuez apaindu zen. K.o. 19. urtean,
Garaipen arku
bat egin zuten, baita ere.
Galia
osoko hiriburua bihurtu zen. Hiri garrantzitsua bihurtu zen garai honetan eta erromaz aparte inperioko hiri ikusgarriena ere bai.
Rodano
ibaiko eskuin aldean, muino baten tontorretik urbil, anfiteatroa zeukan. Galtzada bat pasatzen zen handik eta akueduktu bat ere bai. Beste aldean, eskerraldean, orain erdi desagertuta dagoen zirkoa dago. Hirira 4
akueduktu
handi sartzen ziren eta ur asko ekartzen zuten dozenaka kilometrotik. 40 kilometrotara dagoen tunel bat aurkitu da azken aldian. Ezagunena Gier-ko akueduktua da, eta gaur egun, zati luze batzuk ikus daitezke. Mont Dor akueduktua iparraldetik ekartzen zuen ura hirira.
Bertan, tunel sare handia aurkitu zen 60ko hamarkadan. Tunel sareak 2 kilometrotako luzeera du eta arrain arantza izena hartu du bere arkitekturaren arabera. 16 putzu aurkitu dituzte gainera. Momentu batzuetan 30.000 biztanle izan zituela uste da.
Hirian,
Klaudio
eta
Karakalla
emperadoreak jaio ziren.
197. urtean, erromatar ejerzitoen arteko bataila odoltsuena bertan izan zen.
Septimio Severo
enperadoreak,
Klodio Albino
garaitu zuen.
III. mendean, hiriaren gainbera izan zen eta 297. urtean Galiako hiriburua izateari utzi zion.
437. urtean, Borgonan errefugiatu ziren alemaniar tribuak hirira bidali zituen,
Aezio
-k.
Berdungo Itunaren ondorioz, 843. urtean, hiria
Lotario I
.aren menpe geratu zen. Hura,
Karlomagno
beraren biloba zen.
XIII. mendea
n istilu asko sortu ziren eta 1312. urtean, Felipe IV. erregeak kargu egin behar izan zen. Horren ondoren, hiria Frantziako koroaren menpe geratu zen.
Ehun Urteetako Gerra
n hiriak Frantziako erregeen aldean geratu zen.
XVI. mendetik aurrera ekonomikoki asko hobetu zen. Honen arrazoi nagusienak hauxek dira: florentinako banketxeak, urtero egiten ziren lau azokak ekartzen zituzten merkatariak, inprentak eta batez ere zeta. Horrela, europako hiri handienetakoa bihurtu zen.
Hala ere, jende arruntarentzat bizimodua zaila zen eta
matxinada
k sortu ziren. Honek eta
Erlijio gerra
k garai honen gainbeera ekarri zuten. Inprentak
Ginebra
ra mugitu ziren eta bankuak hiria utzi zuten.
Frantziako Iraultza
n,
Girondino
en aldean egon zen hiria. 1793. urtean, bi hilabetez gudan egon ostean errenditu zen. Bataila horretan hainbat eraikin suntzitu ziren eta, hamar urte geroago,
Napoleon
ek berreraikitu zituen.
XIX. mendean, hiri industrial garrantzitsua bihurtu zen zeta-ren industriagatik.
1827 eta 1832. urteen artean, lehenengoetariko trenbidea eraiki zen Lyon eta
Saint-Etienne
artean. Munduko lehen
funikularra
hirian egin zen, baita ere, 1862. urtean.
Lumiere anai
ek zinema sortu zuten hirian, 1895. urtean. Urte berean, martxoan bere lehen filma egin eta estreinatu egin zuten.
Fabrikako langileen irteera Lyon Monplaisir
-en zuen titulo bezala. Honengatik, museo eta zinema bat dago bertan.
Bigarren Mundu Gerra
n, alemaniarrek hiria hartu zuten. 1942ko ekainean bataila bat egon zen eta bertan hildako Senegaldarrentzako hilerri bat egin zen, 1942. urtean. Urte hartako azaroan, hiria galdu zuten Frantziarrek. Bertan,
Gestapo
-ko bulego garrantzitsu bat jarri zuten
Nazi
ek. 1944ko maiatzaren 26an,aliatuek hiria bonbardatu egin zuten. Alemaniarren eskutik libre geratu ziren urte hartako irailaren 3an.
1978. urtean, metroa ireki zen.
Paris
eta Lyon arteko
TGV
-a lehena izan zen eta 1981. urtean egin zuen lehenengo bidaia.
1989. urtean,
Interpol
-en egoitza hirian jarri zen.
Lyon,
Frantzia
ekialden dago, Rodano eta ibaiak batzen diren puntuan.
Erdialdeko Mendigunea
eta
Alpe
en artean dago kokatuta.
Mendebaldean muino bat dago, eta bertan, Notre-Dame baseliza eta Eifell dorrea bezalako dorre bat dago. Bi ibaien arteko penintsulan, merkatal kaleak aurkitzen dira eta
Bellecour plaza
, europako enparantzarik handienetakoa dena. Hiria, ekialdeko lautadan zehar hedatzen da, baita ere.
Datu klimatikoak (Lyon)
|
| Hila
|
Urt
|
Ots
|
Mar
|
Api
|
Mai
|
Eka
|
Uzt
|
Abu
|
Ira
|
Urr
|
Aza
|
Abe
|
Urtekoa
|
| Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)
|
17.9
|
21.9
|
25.7
|
30.1
|
34.2
|
38.4
|
39.8
|
40.5
|
35.8
|
28.4
|
23.0
|
20.2
|
40.5
|
| Batez besteko tenperatura maximoa (°C)
|
6.2
|
8.4
|
12.4
|
15.3
|
20.0
|
23.5
|
27.0
|
26.7
|
22.3
|
16.7
|
10.2
|
7.1
|
16.3
|
| Batez besteko tenperatura minimoa (°C)
|
0.1
|
1.2
|
3.3
|
5.6
|
9.9
|
13.1
|
15.6
|
15.3
|
11.9
|
8.4
|
3.6
|
1.5
|
7.5
|
| Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)
|
?23.0
|
?22.5
|
-10.5
|
-4.4
|
-3.8
|
2.3
|
6.1
|
4.6
|
0.2
|
-4.5
|
-9.4
|
?24.6
|
?24.6
|
| Pilatutako
prezipitazioa
(mm)
|
52.9
|
50.5
|
54.8
|
72.3
|
87.7
|
80.2
|
62.0
|
69.0
|
88.3
|
94.7
|
75.1
|
55.5
|
843.1
|
| Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)
|
9
|
9
|
9
|
10
|
11
|
9
|
7
|
7
|
8
|
10
|
9
|
10
|
108
|
| Eguzki orduak
|
69
|
97
|
172
|
180
|
225
|
232
|
275
|
259
|
187
|
111
|
70
|
55
|
1932
|
| Iturria: Meteo France
[1]
|
Hiriak bederatzi barrutitan (
arrondissement
) banaturik dago. Hona hemen auzo nagusiak:
- 1. barrutia: La Croix-Rousseko aldapak, Terreaux, Martiniere/St-Vincent
- 2. barrutia: Cordeliers, Bellecour, Ainay, Perrache, Confluent
- 3. barrutia: Guillotiere (iparraldea), Prefecture, Part-Dieu, Villette, Dauphine/Sans Souci, Montchat, Grange Blanche (iparraldea), Monplaisir (iparraldea)
- 4. barrutia: La Croix-Rousseko ordokia, Serin
- 5. barrutia: Vieux Lyon (Saint-Paul, Saint-Jean eta Saint-Georges), Saint-Just, Saint-Irenee, Fourviere, Point du Jour, Menival, Battieres, Champvert (hegoaldea)
- 6. barrutia: Brotteaux, Bellecombe, Parc de la Tete d'Or, Cite Internationale
- 7. barrutia: Guillotiere (hegoaldea), Jean Mace, Gerland
- 8. barrutia: Monplaisir (hegoaldea), Bachut, Etats-Unis, Grand Trou/Moulin a Vent, Grange Blanche (hegoaldea), Laennec, Mermoz, Monplaisir-la-Plaine
- 9. barrutia: Vaise, Duchere, Rochecardon, St-Rambert-l'Ile-Barbe, Gorge de Loup, Observance, Champvert (iparraldea)
Hiria, Frantziako hirugarren handiena da,
Paris
eta
Marseilla
ostean. 1850 urte inguruan, biztanlerian gorakada handia izan zuen 1920. hamarkadan, milioi erdiko populazioa gainditu bazuen ere, bigarren mundu gerrak asko murriztu zuen populazio (100.000 biztanle inguru). Gero azkunde bat ikus daiteke grafikoan eta 1970 eta 1980. hamarkadetan hiriak 100.000 biztanle galdu zituen. 2020. urtean, 516.000 biztanle zituen.
Hirian, enpresa handi asko dute bere egoitza. Hauetako batzuk hauek dira; LCL,
Euronews
, Renault Trucks eta Bayer CropScience Europe.
P4 Jean Merieux INSERM ikerketa laboratorioa dago Lyon-en. Europako 4. taldeko laborategi handiena da. Bertan, munduko
birus
ik hilgarrienekin lan egiten da;
Ebola
, Marburgo, Nipah, Hendra, Lassa, Kongo-Krimea
Olympique Lyonnais
hiriko futbol talde nagusia eta Frantzia osoko garrantzitsuenetarikoa da.
Soinu gauak
, Guillotiere terrazetan.
- Fete des Lumieres
(Argien festa)
[2]
: Hiri guztiko eraikuntza eta monumentuak musikaz eta argiz janzten dira. Lau egunetan luzatzen da eta egun handia abenduak 8 izaten da. XIX. mendean sortutako jaialdi hau lyondarrentzat oso berezia da. Gaur egun 4 miloi bisitari inguru jasotzen dituen nazioarteko gertakaria da.
- Les Nuits de Fourviere
(Fourviere mendixkako gauak): Musika, antzerki eta zine jaialdia, mendixka horretan kokatzen den erromatar antzokian ospatzen dena (121.221 ikusle 2010ean).
[3]
- Les Nuits sonores
[4]
: Musika elektronikoaz gozatzeko jaialdi paregabea, maiatzeko asteburu batean ospatzen da hiriko parte ezberdinetan. 2011ko edizioan 80.000 ikusle izan zituen.
[5]
Hauetaz gain, Lyonen bi bienal ere ospatzen dira
[6]
, batak egungo artea uztartzen du, besteak dantza; ekainean
salsa
jaialdi bat,
Y Salsa Festival
[7]
; martxoan literatura jaialdi bat,
Quais du polar
[8]
eta 2009tik hona zinema jaialdi bat ere martxan dago,
Grand Lyon
[9]
.
Frantziako Tour
reko lehen ekitaldiko lehen etapa
Paris
etik abiatu zen eta Lyon hirira ailegatu zen.
Maurice Garin
, Tourreko lehen etapa irabazi zuen hirian eta lehen liderra izan zen. Txirrindulari honek irabazi zuen lehen ekitaldi hura. Bigarren etapa hiritik atera zen. Lehenengo hamar ekitaldietan, ia urtero izaten zen Tourra hirian. Gero, urte askotan ez zen etaparik egin, baina, 1947ean etapa amaiera eta hurrengo etaparen hasiera izan zen.
Miguel Indurain
irabazi zuen lehen ekitaldia, hiritik atera zen.
Paris-Niza
ko lehenengo bi ekitaldiak hiria izan zuten helmuga eta irteera bi etapetan.
Dofinerriko Kriterium
-eko etapak hirian izan dira baita ere. 2000. urteko ekitaldian,
Alberto Lopez de Muniain
-ek liderra zela hirian egon zen.
Lyon honako herri senidetuak ditu:
[10]