Al
var?l
'l e sta 'n brut mał cau?a da d?
virus
dal genar
Vari?l
(da 'l tard
latin
vari?la
deriva da
varius
ch'al v?l dir “vari”, “a maci”), la
Variola maior
e la
Variola minor
, ch'i fanan part dal genar
Orthopoxvirus
e dla famija di
Poxviridae
. A difarensa di atar virus a
DNA
, ch'i s multiplican in dal
nuccleo
dla
celula
, al
var?l
'l al fa diretament in dal
citupla?ma
. Al s tra?met vgnend in cuntat c'n al gosi 'd
salia
dal parsoni maladi.
A s pensa che cal mał che 'l appia fat murir quatarsent-mila parsoni tut i an tacand da 'l
XVIII secul
, 'l 80% di pute? e 'l 20/60% di grand cuntagia, anc s'in dal s?l 1967 i mort i e? sta d? miglio?. I suget ch'i e? bo? ad scampar i finisan p'r armagn'r ufe? dapartut in dla pela cun dimondi
castro?
, al 2-5% i dvent'n anc
orub
, ma i e? almanc imuni?a in di cunfront ad tut i gen'r ad
var?l
par tuta la vita.
A 'l de 'd inc? 'l e sta scan?la a livel internasiunał dop na campaggna 'd
in?dirament
a tap? in tut al mond, druand al
virus Vaccinia
di
bov
, purtada avanti da l'
Urgani?asio? Mundiala dla Salut
fra i an 1958 e il 1977. Ades al virus al gh'e s?l in soquant laburatori dla
Rusia
e di
Stat Uni
par di muti? ad studi
[1]
.
Descrisio?
Al
var?l maior
'l e qvel piu gra? parche al p?l purtar a la mort in dal 30% di ca? a 'l incirca a 'l cuntrari dla forma
minor
ch'la n riva gnanc a cupar 'l 1% ad qvei ch'i gh l'anan.
Quand un suget 'l e cuntagia, i pasan 12 de prima ch'i prim segn dal mał i s fanan vedar. Da la
boca
al virus al pasa a i
linfun?d
e le al taca a multiplicar-as pasand da na celula a cl'atra. Dop al cambia cumpurtament rivand a s?iancar-li e po al sa sposta in dal
sang?
. A vi? na
fevra
ch'la pasa i 38.5 °C po dul?r a i muscui,
ingosa
,
gomit
e
mał a la schina
. Dop d? stmani la fevra la sparis ma in dla boca i cumparisan dal carpaduri e i virus i sa stramnan in dla salia e in dla
pel
, tacand da la
front
, faghend prima di
rush
e po dal
grosti
pini 'd liquid. Quand al crosti i saltan via, ad sota i gh armagnan di brut segn par sempar.
Al formi dal
var?l maior
i e? quatar:
- urdinaria: 90% di ca? dal parsoni minga in?didi;
- mudificada: in genar in dal parsoni in?didi e l'e dimondi al??ra tant che praticament a s guaris sempar;
- maligna: da spes murtala, a s pensa ch'la ciulpisa i suget cun dal dife?i imunitari basi;
- emuragica: 2% di ca?, la n fa minga dal grosti ma di
?boc ad sang?
dapartut, la pela la dventa negra e a s m?r praticament sempar.
Da 'l inisi di an Stanta in di
Stat Uni
, rivand in fi? a 'l 1986 cuntand al rest dal mond, a s e ?mis 'd in?dir i pute? ma s?l i siensia ch'i lavoran c'n al virus in laburatori. Par far-'l a s droa 'n diluent, un bucet ad vacin e na
gucia
a d? punti.
Culegament esteran
Noti