≪
Donchina, in du ser'n-a 'rma?? A prev dir un mu? ad quei e a in diro poc. Una a m la lasari dir: dimondi parsoni i a? visu meg, i a? pati meg chi an che tarmend. Dimondi gint la m a ?ibi qvel ch'la psiva, p'r e?empi l'a parga par me, e me qvest che a n al da?mindgaro mai. E cal "grasie" che a cla cara, bona gint che, a gh'i da parmet'r-um ad dir-al. A 'l o dit, e a gh ?ont anc n'atra roba: me a so? che, e a 'l so anc, par dascorar par cont ad qvei che dascorar i n p?lan mia, e i e? tant, e i e? trop. A saro che, a 'rmagnaro che, anc par l?r. E ades tachema, cum a fa?ivan cumpagn a na volta.≫
Enzo Tortora
(
Genuva
,
30 ad Nuvembar
dal
1928
-
Mila?
,
18 ad Ma?
dal
1988
) 'l e sta 'n cundut?r televi?i?, giurnalista, scrit?r e pulitig itaglia?.
'L e arcurda p'r esar sta o? di quatar cundut?r dla
televi?io?
itagliana (ma anc ?visra) piu famo? dal
XX secul
, insem a
Pippo Baudo
,
Corrado
e
Mike Bongiorno
, ma anc par 'n epi?odi ad malagiustisia arcurda cuma 'l “Ca? Tortora” ch'al gh'a ruina la vita.
Biugrafia
Dop aver suna da ??v'n al percusio? e aver ciapa na laurea in giurnali?'m a
Genuva
, a vint-a-tri an
Tortora
al cata post in dla
RAI
. Tri an dop al cundu? al prugrama
Campanile d'oro
a la raddio. Al 26 ad Dicembar dal 1953
Enzo
al sa spo?a a
Rapal
cun la
Pasqualina Reillo
e a nas na fi?la ciamada
Monica
. Al matrimoni pero al va mał e in seguit la copia la s divid.
In dal 1956 al fa 'l so debut in
televi?io?
cuma valet dla
Silvana Pampanini
in dal prugrama
Primo applauso
che po al cundura da par lo. Semp'r in chi an le al lavora in prugrama 'd suces cuma
Telematch
,
Campanile sera
e
Voci e volti della fortuna
. In dal 1959 al pre?enta 'l
Festival ad Sanremo
ma in dal 1962 al vi? casa via da la
RAI
parche al n iva minga pruibi n'imitasio? ch'
Alighiero Noschese
'l iva fat 'd
Amintore Fanfani
, pulitig dla
Demucrasia Cristiana
.
Tortora
al taca a laurar par la televi?io? ?visra ma po in seguit al torna a impgnar-as par la raddio dal stat itaglia? faghend
Il gambero
. In dal 1964 al spo?a l'insgnanta
Miranda Fantacci
avend-ag po d? fi?li seg, la
Silvia
e la
Gaia
.
Da 1965 a 'l 1969 al fa
La Domenica Sportiva
, purtand al public in studi, e al cundu? la prima edisio? di
??g sensa frunteri
. P'r aver dit in n'intervista a 'l setimanał
Oggi
che 'l ent radiutelevi?i? 'l e cuma ≪'n jet culusał guida da 'n grup ad boy scout ch'i s divertis'n a ?ugar c'n i cmand≫ al vi? para via n'atra volta da 'l ent public.
Enzo
al torn' incora a laurar par la TV ?visra e a scrivar di articui par di giurnai cuma
La Nazione
,
Il Nuovo Quotidiano
e
Il Resto del Carlino
.
Al suces ad Portobello
Cun la riforma dla
RAI
dal 1976, soquant persuna? i vin'n arciama indr? e
Dario Fo
e
Enzo Tortora
i tac'n a culaburar c'n al canal sucialista, la
Rete 2
. In dla
primavera
dal 1977 al pre?entad?r genuve? al da inisi a
Portobello
, na tra?misio? in antisip su i temp ch'la mucia su dimondi suces tant ch'la gh la cava a 'ver-ag vint-si? miglio? ad spetad?r a puntada. Durant al prugrama, impini 'd rubrichi difarenti cun di invent?r, dal parsoni ch'i pascavan 'l am?r (
Fi?r 'd Arans
) o dla gint sparida (
In du s?'t?
), di suget ch'i vlivan vendar, cumprar o catar di quei, dand spasi a la gint ad ciamar da ca, a gh'era anc da pruar a far dir in trenta second la parola
Portobello
a 'n
pagapal
. A n gh l'a cavada mai ninso? a part l'at?ra
Paola Borboni
in dal 1982.
In chi an le
Enzo
al lavora anc par di canai priva cuma
Antenna 3
(
Contropelo
) e
Rete 4
(
Cipria
) e a di atar prugrama cuma
L'altra campana
.
Al Ca? Tortora
Al 17 ad ?ugn 1983
Enzo Tortora
al vi? da?da a quat'r ori dop me?anot da i carabin?r ad
Roma
p'r esar purta in par?o? par trafic ad droga e asuciasio? camurista esend acu?a da di malavito? cuma
Giovanni Pandico
,
Giovanni Melluso
e
Pasquale Barra
ch'i vlivan s?l vindicar-'s ad lo par na questio? ad sintre? minga vindu a
Portobello
e p'r aver di scont ad pena par la le? su i pinti. A part cal dichiarasio? le, l'unica atra proa in ma? a 'l giudas, a s fa par dir, l'era 'l so nom scrit in n'agenda catada a ca dal camurista
Giuseppe Puca
. S?l in seguit a s capira ch'in dl'agenda, ch'la n era bri?a ad
Puca
ma dla so dona, a n gh'era minga scrit
Tortora
ma
Tortosa
, al pruprietari 'd un depo?it ad bibiti ad
Ca?erta
.
Al giurnalista mudne?
Guglielmo Zucconi
, diret?r 'd
Il Giorno
, al scriv che ≪'L arest ad Tortora e in dal stes mument 'd atar 855 camurista pre?unt al proa ch'a n e mia vera ch'in cal pae? che a n cambia mai gnint, a n e bri?a vera ch'al le? o i e? ?baliadi o s'i e? giusti i n vinan minga fati rispetar, a n e mia vera ch'i e?istan gl'intucabii≫ mentar la scrit?ra
Camilla Cederna
la di? la sua dgend ≪Se o? al vi? ciapa in dal c?r dla not, quel al 'l ara pur fat≫. I e? pochi 'l parsoni ch'i e? da la so banda,
Marco Pannella
,
Pippo Baudo
,
Piero Angela
,
Leonardo Sciascia
,
Massimo Fini
e
Enzo Biagi
ch'al 4 'd Agost dal 1983 al manda na letra verta a 'l president
Sandro Pertini
druand al pa?ni 'd
La Repubblica
dgend ≪Sgn?r President dla Republica, a n voj minga dascorar dal ca? 'd un me culega, ma qvel 'd un sitade?. A n dig minga ch'a voj un so intervent, ma a n gh la cav'rev minga ad pardunar-um s'a ta?is. Di fat cuma qvel ch'l a purta in par?o? Enzo Tortora i p?lan suced'r a tut. E qvest al m fa paura≫. In cal ment'r i radicai, ch'i cumbativ'n in alora la bataja par la ?Giustisia Giusta“, i al candidan a 'l parlament europeo e
Tortora
al vi? elet cun me? miglio? ad preferensi.
Dop 'n an e ot me? da 'l arest, al president dla c?rt
Luigi Sansone
'l al cundana in prim grad a de? an ad par?on rivand a dir in dla sentensa che ≪'l imputa al n e bri?a sta bo? ad cuntar-'s al parche tut i gh 'l isan seg≫
[1]
dop ch'al public minist?r
Diego Marmo
, c'n al
tiracli
rosi ados e la bava in dla banda sinistra dla boca, 'l iva descrit
Tortora
cuma ≪'n om dla not dimondi difarent da cuma 'l cumpariva a Portobello≫ e ch'i v?t ch'l a ciapa a gl'elesio? i e? anc di camurista.
Enzo
al decid ad metar da na banda la prutesio? da parlamentar ch'la gh spetava dand c?rs a la giustisia. S?l in seguit, in apel e in casasio?,
Tortora
al vi? manda libar. In cal mentar ninso? a paga. I d? sustitu prucurad?r ad
Napuli
ch'i a? taca 'l inda?in,
Lucio Di Pietro
dit ?Al Maradona dal dirit“ e
Felice Di Persia
, i a? fat carera, al prim dvintand prucurad?r generał a
Salerun
, c'l atar membar dal
CSM
. Al giudas istrut?r
Giorgio Fontana
, ch'l a firma da pio 'd utsent-siquanta ord'n ad catura, cun 216 er?r ad parsona, 120 asolt in prim grad e 114 in apel, al s e dimis da giudas in seguit par far 'l avucat.
In dal 1987 al
referendum
par la respunsabilita sivil di magistra, fat tgnend adr? a 'l “Ca? Tortora”, al pasa cun 'l 80,20% di v?t ma 'l vi? scan?la subit da la
Le? Vassalli
ch'la di? ch'a pagar par di ?bali giudisiari al n gh'a minga da es'r al respunsabil ma semp'r al Stat che po al p?l decidar, in na qualc manera, 'd arfar-as su 'l stipendi di giudas mitend-'g un filtar. In vint-set an i e? sta s?l set pero i sitade? ch'i gh l'an'n abuda vinsa
[2]
anc se l'
Ugno? Europea
'l a tira dimondi volti gl'ureci a l'
Itaglia
parche la s e misa trop da la banda di magistra ch'i ?balian contar 'l interes di sitade?, sensa rispetar al reghli dal
Dirit Europeo
[3]
.
La mort
Tortora
al torna a laurar a
Portobello
al 20 ad Favrar dal 1987 ma 'l e mala avend-'g un
canc'r
a i
palmo?
. Al m?r in dal 1988 in dla so ca 'd
Mila?
dop esar sta custret a sarar prima la so ultma tra?misio?
Giallo
, prugrama fat insem a na ??vna
Alba Parietti
e a
Dario Argento
ch'al pre?entava di telefilm, par curar-as.
Culegament esteran
Noti