Στ?φανο? Γ? ο Μ?γα?
Πρ?γκιπα? τη? Μολδαβ?α?
Περ?οδο?	1457 ? 2 Ιουλ?ου 1504
Προκ?τοχο?	Π?τρο? Γ' Αρ?ν
Δι?δοχο?	Μπογκντ?ν Γ? ο Μον?φθαλμο?
Γ?ννηση	1438 / 1439 Ον?στι, Ρουμαν?α
Θ?νατο?	2 Ιουλ?ου 1504 (65-66 ετ?ν) Σουτσε?βα , Ρουμαν?α
Σ?ζυγο?	Ευδοκ?α του Κι?βου Μαρ?α Ασαν?να Παλαιολογ?να Μαρ?α Βο?τσ?τα
Πατ?ρα?	Μπογκντ?ν Β' τη? Μολδαβ?α?
Μητ?ρα	Μαρ?α Ολτ?α
Θρησκε?α	Ορθ?δοξη Εκκλησ?α
Σχετικ? πολυμ?σα
δεδομ?να ( π   ?   σ   ?   ε )

Ο Στ?φανο? Γ? τη? Μολδαβ?α? ( ?tefan cel Mare , 1438 / 1439 - 2 Ιουλ?ου 1504 ) ^[1] , γνωστ?? και ω? Στ?φανο? ο Μ?γα? , ?ταν βοεβ?δα? (? πρ?γκιπα?) τη? Μολδαβ?α? απ? το 1457 ?ω? το 1504. ?ταν γιο? και συνηγεμ?να? του Μπογκντ?ν Β? τη? Μολδαβ?α?, που δολοφον?θηκε το 1451. Ο Στ?φανο? κατ?φυγε στην Ουγγαρ?α και αργ?τερα στη Βλαχ?α , αλλ? με την υποστ?ριξη του Βλαντ Γ? Τσ?πε? , Βοεβ?δα τη? Βλαχ?α?, επ?στρεψε στη Μολδαβ?α, αναγκ?ζοντα? τον Π?τρο Αρ?ν να αναζητ?σει καταφ?γιο στην Πολων?α το καλοκα?ρι του 1457. Ο Θε?κτιστο? Α?, Μητροπολ?τη? τη? Μολδαβ?α?, τον ?χρισε πρ?γκιπα. Εισ?βαλε στην Πολων?α και εμπ?δισε τον Καζ?μιρ Δ? Γι?γκελον , Βασιλι? τη? Πολων?α?, να υποστηρ?ξει τον Π?τρο Αρ?ν, αλλ? τελικ? αναγν?ρισε την επικυριαρχ?α του Καζ?μιρ το 1459.

Ο Στ?φανο? αποφ?σισε να ανακαταλ?βει τη Κιλ?α (σημεριν? Κ?λιγια στην Ουκραν?α ), σημαντικ? λιμ?νι του Δο?ναβη , που τον ?φερε σε σ?γκρουση με την Ουγγαρ?α και τη Βλαχ?α. Πολι?ρκησε την π?λη κατ? την Οθωμανικ? εισβολ? στη Βλαχ?α το 1462, αλλ? τραυματ?στηκε σοβαρ? κατ? την πολιορκ?α. Δ?ο χρ?νια αργ?τερα κατ?λαβε την π?λη. Υποσχ?θηκε υποστ?ριξη προ? του? ηγ?τε? των Τρι?ν Εθν?ν τη? Τρανσυλβαν?α? εν?ντια στο Ματθα?ο Κορβ?νο , Βασιλι? τη? Ουγγαρ?α?, το 1467. Ο Κορβ?νο? εισ?βαλε στη Μολδαβ?α, αλλ? ο Στ?φανο? τον ν?κησε στη Μ?χη τη? Μπ?ια. Ο Π?τρο? Αρ?ν ?σπασε στη Μολδαβ?α με υποστ?ριξη τη? Ουγγαρ?α? τον Δεκ?μβριο του 1470, αλλ? επ?ση? νικ?θηκε απ? τον Στεφ?νου και εκτελ?στηκε, μαζ? με του? βογι?ρου? που τον υποστ?ριζαν. Ο Στ?φανο? επισκε?ασε τα παλι? φρο?ρια και αν?γειρε ν?α, βελτι?νοντα? το αμυντικ? σ?στημα τη? Μολδαβ?α? και ενισχ?οντα? την κεντρικ? διο?κηση.

Η οθωμανικ? επ?κταση απειλο?σε τα Μολδαβικ? λιμ?νια στην περιοχ? τη? Μα?ρη? Θ?λασσα? . Το 1473 ο Στ?φανο? σταμ?τησε να πληρ?νει φ?ρο στον Οθωμαν? σουλτ?νο και πραγματοπο?ησε σειρ? εκστρατει?ν εν?ντια στη Βλαχ?α για να αντικαταστ?σει του? ηγεμ?νε? τη? - που ε?χαν δεχθε? την οθωμανικ? κυριαρχ?α - με του? προστατευ?μενο?? του. Ωστ?σο κ?θε πρ?γκιπα? που καταλ?μβανε το θρ?νο με την υποστ?ριξη του Στεφ?νου σ?ντομα αναγκαζ?ταν να ε?ναι υποτελ?? στο σουλτ?νο. Ο Στ?φανο? τελικ? κατ?φερε να νικ?σει ?ναν μεγ?λο Οθωμανικ? στρατ? στη Μ?χη του Βασλο?ι το 1475. Τον επ?μενο χρ?νο ο Οθωμαν?? σουλτ?νο? Μω?μεθ Β? τον κατατρ?πωσε στη Μ?χη τη? Β?λεα Αλμπα, αλλ? η ?λλειψη εφοδ?ων και η εκδ?λωση μια? πανο?κλα? τον αν?γκασαν να αποχωρ?σει απ? τη Μολδαβ?α. Επωφελο?μενοι μια? ανακωχ?? με το Ματθα?ο Κορβ?νο οι Οθωμανο? κατ?λαβαν τη Κιλ?α και οι Τ?ταροι τη? Κριμα?α? σ?μμαχο? του? την Τσετ?τεα Αλμπα (σ?μερα Μπ?λχοροντ-Νιστρ?βσκι στην Ουκραν?α) το 1483. Ο Κορβ?νο? παραχ?ρησε δ?ο κτ?ματα στην Τρανσυλβαν?α στο Στ?φανο, για να τον αποζημι?σει για την απ?λεια των δ?ο λιμανι?ν. Ο Στ?φανο? δ?λωσε υποταγ? στον Καζ?μιρ Δ? τη? Πολων?α?, που υποσχ?θηκε να τον υποστηρ?ξει για να ανακτ?σει τη Κιλ?α και την Τσετ?τεα Αλμπα αλλ? οι προσπ?θειε? του Στ?φανου να καταλ?βει τα δ?ο λιμ?νια κατ?ληξαν σε αποτυχ?α. Απ? το 1486 ο Στ?φανο? πλ?ρωσε και π?λι ετ?σιο φ?ρο στου? Οθωμανο??. Κατ? τα επ?μενα χρ?νια στη Μολδαβ?α χτ?στηκαν δεκ?δε? π?τρινε? εκκλησ?ε? και μοναστ?ρια, που συν?βαλαν στην αν?πτυξη μια? συγκεκριμ?νη? Μολδαβικ?? αρχιτεκτονικ??.

Ο δι?δοχο? του Καζ?μιρ Δ?, Ιω?ννη? Α? Αλβ?ρτο?, ?θελε να παραχωρ?σει τη Μολδαβ?α στον μικρ?τερο αδερφ? του Σιγισμ?νδο, αλλ? η διπλωματ?α του Στ?φανου τον εμπ?δισε επ? χρ?νια να εισβ?λει στη Μολδαβ?α. Ο Ιω?ννη? Αλβ?ρτο? εισ?βαλε στη Μολδαβ?α το 1497, αλλ? ο Στ?φανο? και οι Ο?γγροι και Οθωμανο? σ?μμαχο? του ν?κησαν τον πολωνικ? στρατ? στη Μ?χη του Δ?σου? Κοσμ?ν. Ο Στ?φανο? προσπ?θησε π?λι να ανακαταλ?βει τη Κιλ?α και την Τσετ?τεα Αλμπα, αλλ? αναγκ?στηκε να αναγνωρ?σει την απ?λεια των δ?ο λιμ?νων στου? Οθωμανο?? το 1503. Τα τελευτα?α του χρ?νια ο γιο? και συνηγεμ?να? του, Μπογκντ?ν Γ?, διαδραμ?τισε ενεργ? ρ?λο στην κυβ?ρνηση. Η μακρ? βασιλε?α του Στεφ?νου αντιπροσ?πευσε μια περ?οδο σταθερ?τητα? στην ιστορ?α τη? Μολδαβ?α?. Απ? το 16ο αι?να και μετ? τ?σο οι υπ?κοοι του ?σο και οι ξ?νοι τον θυμ?ντουσαν ω? μεγ?λο κυβερν?τη. Οι σ?γχρονοι Ρουμ?νοι τον θεωρο?ν ω? ?ναν απ? του? μεγαλ?τερου? εθνικο?? ?ρω?? του?. Μετ? την αγιοπο?ησ? του απ? τη Ρουμανικ? Ορθ?δοξη Εκκλησ?α τιμ?ται ω? Στ?φανο? Μ?γα? και ?γιο? ( Ρουμανικ? : ?tefan cel Mare ?i Sfant ).

?μεινε στην ιστορ?α για του? μακρο?? αγ?νε? του εναντ?ον των πολυ?ριθμων εχθρ?ν τη? χ?ρα? ( Ο?γγρων , Πολων?ν , Οθωμαν?ν , Τατ?ρων ), που επιβουλε?ονταν την ανεξαρτησ?α τη?. Ιδ?ω? εναντ?ον των Οθωμαν?ν Το?ρκων κατ?γαγε αποφασιστικ?? ν?κε?, ?πω? στη μ?χη του Βασλο?ι , οι οπο?ε? αν?σχεσαν την ορμ? και εξ?πλωση του Ισλ?μ στα β?ρεια Βαλκ?νια , τη στιγμ? που καν?να? χριστιανικ?? συνασπισμ?? δεν φαιν?ταν ικαν?? να το πετ?χει. Συνολικ? ?δωσε 36 μ?χε? εκ των οπο?ων κ?ρδισε τι? 34.

?ταν ιδια?τερα ευσεβ??, κ?τι που φα?νεται και απ? τι? π?μπολλε? μον?? και εκκλησ?ε? που αν?γειρε σε ?λη την ?κταση τη? χ?ρα? του. Επ?ση? εξ?φλησε τα χρ?η του Αγ?ου ?ρου? στην Υψηλ? Π?λη , εξασφαλ?ζοντα? την επιβ?ωση τη? μοναστικ?? κοιν?τητα?.

Πρ?τα χρ?νια [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο Στ?φανο? ?ταν γιο? του Μπογκντ?ν, που ?ταν γιο? του Αλ?ξανδρου του Καλο?, Πρ?γκηπα τη? Μολδαβ?α?. Η μητ?ρα του Στ?φανου, Μαρ?α-?λτεα, πιθαν?τατα ?ταν συγγεν?? με του? πρ?γκιπε? τη? Βλαχ?α? , σ?μφωνα με τον ιστορικ? Ρ?ντου Φλορ?σκου. Η ημερομην?α γ?ννηση? του Στεφ?νου ε?ναι ?γνωστη, αν και οι ιστορικο? εκτιμο?ν ?τι γενν?θηκε μεταξ? 1433 και 1440.

Χ?ρι? στον Αλ?ξανδρο τον Καλ? (1400-1432) η χ?ρα ε?χε επεκτε?νει τα σ?νορ? τη? και γν?ρισε οικονομικ? και πολιτιστικ? αν?πτυξη και ευημερ?α.Ο θ?νατο? του Αλεξ?νδρου του Καλο? το 1432 οδ?γησε σε κρ?ση διαδοχ??, που δι?ρκεσε περισσ?τερο απ? δ?ο δεκαετ?ε?. Οι βογι?ροι ανταγων?ζονταν για το θρ?νο, υποστηρ?ζοντα? συν?θω? κ?ποιο μ?λο? τη? βασιλικ?? οικογ?νεια?. Επ?ση? οι γε?τονε? τη? Μολδαβ?α? αναμε?χθηκαν ενεργ? στι? δυναστικ?? διαμ?χε?, αποσταθεροποι?ντα? ακ?μη περισσ?τερο την ?δη ε?θραυστη ισορροπ?α. Ω? αποτ?λεσμα τη? αστ?θεια?, ο θρ?νο? ?λλαζε γρ?γορα χ?ρια, πολλ?? φορ?? μ?λιστα κ?ποιο? απ? του? διεκδικητ?? κυβερνο?σε δ?ο ? τρει? φορ?? πριν απομακρυνθε? οριστικ? απ? την εξουσ?α. ?να? απ? αυτο?? του? εφ?μερου? Πρ?γκιπε? ?ταν και ο πατ?ρα? του Στεφ?νου Μπογκντ?ν Β' (1449-1451), ανηψι?? του Αλεξ?νδρου του Καλο?, που κατ?λαβε το θρ?νο το 1449 αφο? ν?κησε ?ναν απ? του? συγγενε?? του με την υποστ?ριξη του Ιω?ννη Ουνι?δη , Αντιβασιλ?α-Κυβερν?τη τη? Ουγγαρ?α?. Στην Αυλ? του Μπογκντ?ν εκε?νη την περ?οδο ε?χε καταφ?γει και ο ανιψι?? του τελευτα?ου Πρ?γκιπα? τη? Βλαχ?α? Βλαντ Γ? Τσ?πε? , ο γνωστ?? κ?μη? Δρ?κουλα? που ε?χε μ?λι? εκθρονιστε? (πιθαν?? απ? τον Ιω?ννη Ουνι?δη ). Ο Στ?φανο? ονομαζ?ταν βοεβ?δα? στα ?γγραφα του πατ?ρα του, πρ?γμα που δε?χνει ?τι ε?χε γ?νει κληρον?μο? και συγκυβερν?τη? του. Ο Μπογκντ?ν αναγν?ρισε την επικυριαρχ?α του Ουνι?δη το 1450. Τον Οκτ?βριο του 1451, κατ? τη δι?ρκεια εν?? γ?μου κ?ποιου βογι?ρου του, ο Μολδαβ?? ηγεμ?να? συνελ?φθη αιφνιδιαστικ? απ? τον Π?τρο Αρ?ν (Petru Aron), ν?θο γιο του Αλεξ?νδρου, και λ?γο αργ?τερα αποκεφαλ?στηκε.

Ο Στ?φανο? και ο Βλαντ μ?λι? και μετ? β?α? κατ?φεραν να ξεφ?γουν απ? την παγ?δα. Εκμεταλλευ?μενοι τη σ?γκρουση που ξ?σπασε μεταξ? του Π?τρου Αρ?ν και κ?ποιου συνον?ματου ανηψιο? του Αλεξ?νδρου του Καλο?, κατ?φυγαν στην Τρανσυλβαν?α , ζητ?ντα? προστασ?α απ? τον Ιω?ννη Ουνυ?δη. Ο Βλαντ Γ' Τσ?πε? (που ε?χε ζ?σει στη Μολδαβ?α κατ? τη δι?ρκεια τη? βασιλε?α? του Μπογκντ?ν Β?) εισ?βαλε στη Βλαχ?α και κατ?λαβε το θρ?νο με την υποστ?ριξη του Ουνι?δη το 1456. Μετ? την παλιν?ρθωση του Δρ?κουλα στον θρ?νο τη? Βλαχ?α? (1456) ο Στ?φανο? κατ?φυγε στην αυλ? του ξαδ?ρφου του. Ο Ουνι?δη? ε?τε συν?δευσε το Βλαντ στη Βλαχ?α κατ? τη δι?ρκεια τη? εκστρατε?α? ε?τε προσχ?ρησε σ' αυτ?ν ?ταν ο Βλαντ ?γινε ηγεμ?να? τη? Βλαχ?α?. Με τη βο?θεια του Βλαντ ο Ουνι?δη? εισ?βαλε στη Μολδαβ?α επικεφαλ?? στρατο? 6.000 ανδρ?ν την ?νοιξη του 1457. Με την ενεργ? υποστ?ριξη του τελευτα?ου ο Στ?φανο? κατ?λαβε το 1457 τον θρ?νο τη? Μολδαβ?α?. Σ?μφωνα με τα Μολδαβικ? χρονικ?, "?νδρε? απ? την Κ?τω Χ?ρα" (ν?τια περιοχ? τη? Μολδαβ?α?) προσχ?ρησαν σ' αυτ?ν. Ο Γκριγκ?ρε Ουρ?κε του 17ου αι?να ?γραψε: ≪Ο Στ?φανο? κατατρ?πωσε τον Π?τρο Αρ?ν στο Ντολζ?στι (Dolje?ti) στι? 12 Απριλ?ου, αλλ? ο Π?τρο? Αρ?ν ?φυγε απ? τη Μολδαβ?α για την Πολων?α μ?νο αφο? ο Στ?φανο? του κατ?φερε μια δε?τερη ?ττα στο Ορμπ?κ≫.

Βασιλε?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Εδρα?ωση τη? εξουσ?α? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Μια συν?λευση Βλ?χων βογι?ρων και κληρικ?ν αναγν?ρισε το Στ?φανο ηγεμ?να τη? Μολδαβ?α? σε ?να λιβ?δι κοντ? στη Σουτσε?βα και ο Θε?κτιστο? Α?, Μητροπολ?τη? τη? Μολδαβ?α?, τον ?χρισε πρ?γκιπα. Για να υπογραμμ?σει την ιερ? φ?ση τη? εξουσ?α? του, ο Στ?φανο? ον?μασε τον εαυτ? του ≪Ελ?ω Θεο?, ... Στ?φανο βοεβ?δα, ?ρχοντα (? οσποδ?ρο των Μολδαβικ?ν εδαφ?ν≫ στι? 13 Σεπτεμβρ?ου 1457. Συν?χισε να πληρ?νει τον ετ?σιο φ?ρο στην Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α που ε?χε ξεκιν?σει ο προκ?τοχ?? του.

Ο Στ?φανο? εισ?βαλε στην Πολων?α για να εμποδ?σει τον Καζ?μιρ Δ? να υποστηρ?ξει τον Π?τρο Αρον το 1458. Η πρ?τη του εκστρατε?α "καθι?ρωσε τα διαπιστευτ?ρι? του ω? μεγ?λο στρατιωτικ?? διοικητ?", σ?μφωνα με τον ιστορικ? Τζ?ναθαν Ηγκλ?. Ωστ?σο ?θελε να αποφ?γει την παρατεταμ?νη δι?νεξη με την Πολων?α, γιατ? κ?ριο? στ?χο? του ?ταν η ανακατ?ληψη τη? Κ?λα( στη σημεριν? Ουκραν?α). Η Κ?λια ?ταν σημαντικ? λιμ?νι στο Δο?ναβη, που ο Π?τρο? Γ? τη? Μολδαβ?α? ε?χε παραχωρ?σει στην Ουγγαρ?α το 1448. Υπ?γραψε συνθ?κη με την Πολων?α στον ποταμ? Δνε?στερο στι? 4 Απριλ?ου 1459. Αναγν?ρισε την επικυριαρχ?α του Καζ?μιρ Δ? και υποσχ?θηκε να υποστηρ?ξει την Πολων?α εν?ντια στου? Τ?ταρου? επιδρομε??. Ο Καζ?μιρ με τη σειρ? του υποσχ?θηκε να προστατε?σει το Στ?φανο απ? του? εχθρο?? του και να απαγορε?σει στον Π?τρο Αρον να επιστρ?ψει στη Μολδαβ?α. Ο Π?τρο? Αρον ?φυγε στη συν?χεια απ? την Πολων?α για την Ουγγαρ?α και εγκαταστ?θηκε στη Χ?ρα των Σ?κελι, στην Τρανσυλβαν?α. ?να χρ?νο αργ?τερα ο Στ?φανο? επανεπικ?ρωσε τα προν?μια των εμπ?ρων του Λβοφ (τ?ρα Λβιβ στην Ουκραν?α).

Ο Στ?φανο? εισ?βαλε στη Χ?ρα των Σ?κελι περισσ?τερε? απ? μ?α φορ?? το 1461. Ο Ματθα?ο? Κορβ?νο? , Βασιλι?? τη? Ουγγαρ?α?, αποφ?σισε να υποστηρ?ξει τον Π?τρο Αρον, δ?νοντ?? του καταφ?γιο στην πρωτε?ουσ? του Βο?δα . Στη συν?χεια ο Στ?φανο? ?κανε ν?α συμφων?α με την Πολων?α στη Σουτσε?βα στι? 2 Μαρτ?ου 1462, υποσχ?μενο? να ορκιστε? προσωπικ? π?στη στον Καζ?μιρ Δ? αν ο βασιλι?? το απαιτο?σε. Η ν?α συνθ?κη αν?φερε ?τι ο Καζ?μιρ ?ταν ο μοναδικ?? ηγ?τη? τη? Μολδαβ?α?, απαγορε?οντα? στον Στ?φανο  να απαλλοτρι?σει τα εδ?φη τη? Μολδαβ?α? χωρ?? την εξουσιοδ?τησ? του. Η συνθ?κη υποχρ?ωνε επ?ση? το Στ?φανο να ανακαταλ?βει τα απωλεσθ?ντα Μολδαβικ? εδ?φη που ε?χαν χαθε?, προφαν?? με αναφορ? στην Κιλ?α.

Η περ?οδο? ηγεμον?α? του Στεφ?νου συν?πεσε με τι? μεγ?λε? κατακτ?σει? των Οθωμαν?ν Το?ρκων. Οι τελευτα?οι μ?λι? ε?χαν εκπορθ?σει την Κωνσταντινο?πολη και προωθο?νταν ακ?θεκτοι στη Βαλκανικ?. Τα ισχυρ?τερα χριστιανικ? κρ?τη που ε?χαν αναλ?βει τον αγ?να κατ? τη? Οθωμανικ?? αυτοκρατορ?α? ?ταν πλ?ον η Ουγγαρ?α και η Πολων?α. Τα μικρ?τερα Πριγκιπ?τα, Βλαχ?α και Μολδαβ?α, προσπαθο?σαν να ισορροπ?σουν αν?μεσα στου? ισχυρο?? γε?τονε? με κ?ριο μ?λημα την διατ?ρηση τη? ανεξαρτησ?α? του?. Ο Στ?φανο?, ?χοντα? προσεγγ?σει την Πολων?α και προσπαθ?ντα? να διατηρ?σει φιλικ?? σχ?σει? με του? Το?ρκου?, στου? οπο?ου? ?λλωστε ?ταν φ?ρου υποτελ??, ?ρχισε να απομακρ?νεται απ? τον ηγεμ?να τη? Βλαχ?α? Βλ?ντ Δρ?κουλα που ακολουθο?σε φιλο-ουγγρικ? και, απ? κ?ποια στιγμ? κι ?πειτα, σαφ? αντιοθωμανικ? πολιτικ?. Μ?λον τη? ?ριδο? μεταξ? των δ?ο εξαδ?λφων αποτ?λεσε το παραλιακ? οχυρ? τη? Κιλ?α , σημαντικ? λιμ?νι τη? Μα?ρη? Θ?λασσα? .

Γραπτ?? πηγ?? μαρτυρο?ν ?τι η σχ?ση μεταξ? Στεφ?νου και Βλαντ Δρ?κουλα ?γινε τεταμ?νη στι? αρχ?? του 1462. Στι? 2 Απριλ?ου 1462 ο Γενοβ?ζο? κυβερν?τη? του Καφφ? (σημεριν? Θεοδοσ?α στην Κριμα?α ) πληροφ?ρησε τον Καζ?μιρ Δ? τη? Πολων?α? ?τι ο Στ?φανο? ε?χε επιτεθε? στη Βλαχ?α εν? ο Βλαντ Δρ?κουλα? διεξ?γε π?λεμο εναντ?ον των Οθωμαν?ν. Ο Οθωμαν?? Σουλτ?νο? Μω?μεθ Β? ο Πορθητ?? εισ?βαλε κατ?πιν στη Βλαχ?α τον Ιο?νιο του 1462. Ο γραμματ?α? του Μω?μεθ, Τουρσο?ν Μπεγκ, κατ?γραψε ?τι ο Βλαντ Δρ?κουλα? ?ταν αναγκασμ?νο? να δεσμε?ει 7.000 στρατι?τε? στα σ?νορα Βλαχ?α?-Μολδαβ?α? κατ? τη δι?ρκεια τη? εισβολ?? του σουλτ?νου για να ≪προστατε?σει τη χ?ρα του απ? του? Μολδαβο?? εχθρο??≫. Επωφελο?μενο? απ? την παρουσ?α του Οθωμανικο? στ?λου στο Δ?λτα του Δο?ναβη , ο Στ?φανο? πολι?ρκησε την Κιλ?α στα τ?λη Ιουν?ου. Σ?μφωνα με το Ντομ?νικο Μπ?λμπι, Βενετ? απεσταλμ?νο στην Κωνσταντινο?πολη , ο Στ?φανο? και οι Οθωμανο? πολι?ρκησαν το φρο?ριο για οκτ? ημ?ρε?, αλλ? δεν μπ?ρεσαν να το καταλ?βουν, επειδ? η "ουγγρικ? φρουρ? και οι 7.000 ?ντρε? του Δρ?κουλα" του? ν?κησαν, σκοτ?νοντα? "πολλο?? Το?ρκου?". Κατ? τη δι?ρκεια τη? πολιορκ?α?, ο Στ?φανο? τραυματ?στηκε σοβαρ? στην αριστερ? του κν?μη, πληγ? που δεν επουλ?θηκε μ?χρι το τ?λο? τη? ζω?? του.

Ο Στ?φανο? πολι?ρκησε π?λι την Κ?λα στι? 24 Ιανουαρ?ου 1465. Ο στρατ?? τη? Μολδαβ?α? βομβ?ρδισε το φρο?ριο για δ?ο ημ?ρε?, αναγκ?ζοντα? τη φρουρ? να παραδοθε? στι? 26 Ιανουαρ?ου. Ο υποτελ?? του σουλτ?νου, Ρ?ντου ο Ομορφο? (μικρ?τερο? αδελφ?? του Βλαντ Γ? Τσ?πε?), Βοεβ?δα? τη? Βλαχ?α?, ε?χε επ?ση? εγε?ρει αξι?σει? για την Κιλ?α, ?τσι η κατοχ? του λιμανιο? προκαλο?σε συγκρο?σει? ?χι μ?νο με την Ουγγαρ?α, αλλ? και με τη Βλαχ?α και την Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α. Το 1465 ο Στ?φανο? αν?κτησε ειρηνικ? το φρο?ριο του Χοτ?ν στη σημεριν? Ουκραν?α) στο Δνε?στερο απ? του? Πολωνο??. Για να τιμ?σει την κατ?ληψη τη? Κιλ?α, ο Στ?φανο? δι?ταξε την κατασκευ? τη? Εκκλησ?α? τη? Κο?μηση? τη? Θεοτ?κου σε ?να ξ?φωτο στον ποταμ? Πο?τνα το 1466.

Με υπ?δειξη του Ματθα?ου Κορβ?νου η Δ?αιτα τη? Ουγγαρ?α? κατ?ργησε ?λε? τι? προηγο?μενε? εξαιρ?σει? σχετικ? με το φ?ρο, το γνωστ? ω? ?σοδο τη? αυλ??. Οι ηγ?τε? των Τρι?ν Εθν?ν τη? Τρανσυλβαν?α?, που θεωρο?σαν τη μεταρρ?θμιση αυτ? ω? παραβ?αση των προνομ?ων του?, δ?λωσαν στι? 18 Αυγο?στου 1467 ?τι ?ταν ?τοιμοι να πολεμ?σουν για να υπερασπιστο?ν τι? ελευθερ?ε? του?. Ο Στ?φανο? υποσχ?θηκε να του? υποστηρ?ξει, αλλ? εκε?νοι εν?δωσαν στον Κορβ?νο χωρ?? αντ?σταση, ?ταν ο βασιλι?? β?δισε στην Τρανσυλβαν?α. Ο Κορβ?νο? εισ?βαλε στη Μολδαβ?α και κατ?λαβε τη Μπ?ια, το Μπακ?ου , το Ρ?μαν και το Τ?ργκου Νε?μτ?. Ο Στ?φανο? συγκ?ντρωσε το στρατ? του και κατ?γαγε συντριπτικ? ν?κη επ? των εισβολ?ων στη Μ?χη τη? Μπ?ια στι? 15 Δεκεμβρ?ου. Ο Κορβ?νο?, που τραυματ?στηκε στη μ?χη, κατ?φερε να ξεφ?γει απ? το πεδ?ο τη? μ?χη? με τη βο?θεια των Μολδαβ?ν βογι?ρων (? ευγεν?ν) που ?ταν μαζ? του. Μια ομ?δα βογι?ρων ξεσηκ?θηκε π?λι κατ? του Στεφ?νου στην Κ?τω Χ?ρα, αλλ? εκε?νο? μ?χρι το τ?λο? του χρ?νου συν?λαβε και εκτ?λεσε 20 βογι?ρου? και 40 ?λλου? γαιοκτ?μονε?.

Ο Στ?φανο? ορκ?στηκε ξαν? την π?στη στον Καζ?μιρ Δ?, ?ταν εμφαν?σθηκε ο Πολων?? απεσταλμ?νο? στη Σουτσε?βα στι? 28 Ιουλ?ου 1468 και διεξ?γαγε επιδρομ?? κατ? τη? Τρανσυλβαν?α? μεταξ? 1468 και 1471. ?ταν ο Καζ?μιρ Δ? ?ρθε στο Λβιβ το Φεβρου?ριο του 1469 για να λ?βει προσωπικ? το φ?ρο υποτ?λεια?, ο Στ?φανο? δεν π?γε να τον συναντ?σει. Την ?δια χρονι? εισ?βαλαν στη Μολδαβ?α οι Τ?ταροι, αλλ? ο Στ?φανο? του? κατατρ?πωσε στη Μ?χη του Λ?πνικ, κοντ? στο Δνε?στερο. Για να ενισχ?σει το αμυντικ? σ?στημα κατ? μ?κο? του ποταμο? ο Στ?φανο? αποφ?σισε να κατασκευ?σει ν?α οχυρ? στο Ορχ??ουλ Β?κι και στο Σορ?κα περ?που την ?δια εποχ?. ?να? στρατ?? τη? Βλαχ?α? πολι?ρκησε την Κιλ?α, αλλ? δεν κατ?φερε να αναγκ?σει τη Μολδαβικ? φρουρ? να παραδοθε?.

Ο Ματθα?ο? Κορβ?νο? ?στειλε ειρηνευτικ?? προτ?σει? στο Στ?φανο. Οι απεσταλμ?νοι του Στεφ?νου ζ?τησαν τη συμβουλ? του Καζ?μιρ Δ? σχετικ? με τι? προτ?σει? του Κορβ?νου στο Σεζμ (? γενικ? συν?λευση) τη? Πολων?α? στο Πιοτρκ?β Τριμπουν?λσκι στα τ?λη του 1469. Ο Στ?φανο? εισ?βαλε στη Βλαχ?α και κατ?στρεψε το Φεβρου?ριο του 1470 τη Βρα?λα και το Ταργκο?λ ντε Φλ?τσι (τα δυο σημαντικ?τερα κ?ντρα εμπορ?ου τη? Βλαχ?α? στο Δο?ναβη). Ο Π?τρο? Αρ?ν εισ?βαλε με μισθοφορικ? στρατε?ματα Σ?κελι στη Μολδαβ?α το Δεκ?μβριο του 1470, αλλ? ο Στ?φανο? τον ν?κησε κοντ? στο Τ?ργκου Νε?μτ?. Ο Π?τρο? Αρ?ν αιχμαλωτ?στηκε στο πεδ?ο τη? μ?χη? και ο ?διο? και οι υποστηρικτ?? του απ? τη Μολδαβ?α (μεταξ? των οπο?ων ο υπουργ?? και ο καγκελ?ριο? του Στ?φανου, Ησα?α? και και Αλ?ξα?) εκτελ?στηκαν με τη διαταγ? του Στεφ?νου. Ο Ρ?ντου ο Ομορφο? εισ?βαλε στη Μολδαβ?α, αλλ? ο Στ?φανο? τον ν?κησε στο Σ?τσι στι? 7 Μαρτ?ου 1471.

Η σχ?ση μεταξ? Καζ?μιρ Δ? και Ματθα?ου Κορβ?νου χειροτ?ρεψ? στι? αρχ?? του 1471. Οταν ο Στ?φανο? δεν μπ?ρεσε να υποστηρ?ξει την Πολων?α ο Καζ?μιρ Δ? απ?στειλε πρεσβε?α στη Μολδαβ?α ζητ?ντα? απ? το Στ?φανο να συμμορφωθε? με τι? υποχρε?σει? του. Ο Στ?φανο? συναντ?θηκε με του? Πολωνο?? απεσταλμ?νου? στο Βασλο?ι στι? 13 Ιουλ?ου, υπενθυμ?ζοντα? του? τι? εχθρικ?? πρ?ξει? Πολων?ν ευγεν?ν που διαπρ?χθηκαν κατ? μ?κο? των συν?ρων, και απα?τησε την ?κδοση των Μολδαβ?ν βογι?ρων που ε?χαν καταφ?γει στην Πολων?α . Ο Στ?φανο? ?στειλε του? απεσταλμ?νου? του στην Ουγγαρ?α για να ξεκιν?σουν διαπραγματε?σει? με τον Κορβ?νο. Παραχ?ρησε εμπορικ? προν?μια στου? εμπ?ρου? τη? Τρανσυλβανικ?? π?λη? Μπρασ?β στι? 3 Ιανουαρ?ου 1472.

Οι π?λεμοι με την Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

?λε? αυτ?? οι εν?ργειε? και πρωτοβουλ?ε? του Στεφ?νου προκ?λεσαν του? Το?ρκου. Οι Οθωμανο? ?σκησαν π?εση στο Στ?φανο να εγκαταλε?ψει την Κιλ?α και την Τσετ?τεα ?λμπα (Cetatea Alb?, σ?μερα Μπιλχορ?ντ-Ντνιστρ?βσκι στην Ουκραν?α) στι? αρχ?? τη? δεκαετ?α? του 1470. Αντ? να ανταποκριθε? στι? απαιτ?σει? του?, ο Στ?φανο? αρν?θηκε να στε?λει τον ετ?σιο φ?ρο στην Υψηλ? Π?λη το 1473 και συντ?χθηκε στον αντιοθωμανικ? συνασπισμ? τη? Ουγγαρ?α και τη? Βενετ?α? . Επωφελο?μενο? απ? τον π?λεμο του Μω?μεθ Β? κατ? του Οζο?ν Χασ?ν στη Μικρ? Ασ?α ο Στ?φανο? εισ?βαλε στη Βλαχ?α για να αντικαταστ?σει το Ρ?ντου τον Ωρα?ο, εξισλαμισμ?νο και εγκατεστημ?νο απ? του? Οθωμανο?? υποτελ? του?, με τον προστατευ?μεν? του Βασ?ραβα Γ? Λα??τα. Κατατρ?πωσε το στρατ? τη? Βλαχ?α? στο Ρ?μνικου Σερ?τ σε μ?χη που δι?ρκεσε τρει? ημ?ρε? απ? τι? 18 ?ω? τι? 20 Νοεμβρ?ου. Τ?σσερι? ημ?ρε? αργ?τερα ο στρατ?? τη? Μολδαβ?α? κατ?λαβε αμαχητ? το Βουκουρ?στι , ?που ο Ραντο? ε?χε αφ?σει τη σ?ζυγο και την κ?ρη του (την οπο?α αργ?τερα ο Στ?φανο? νυμφε?φθηκε), και ο Στ?φανο? τοποθ?τησε στο θρ?νο το Βασ?ραβα. Ωστ?σο ο Ρ?ντου επαν?κτησε τη Βλαχ?α με Οθωμανικ? υποστ?ριξη πριν απ? το τ?λο? του χρ?νου. Ο Βασ?ραβα εξεδ?ωξε και π?λι το Ρ?ντου απ? τη Βλαχ?α το 1475, αλλ? οι Οθωμανο? τον βο?θησαν π?λι να επιστρ?ψει. Για να επαναφ?ρει το Βασ?ραβα ο Στ?φανο? ξεκ?νησε ν?α εκστρατε?α στη Βλαχ?α τον Οκτ?βριο, αναγκ?ζοντα? το Ρ?ντου να εγκαταλε?ψει το πριγκιπ?το.

Ο Μω?μεθ Β? δι?ταξε το Χαντ?μ Σουλε?μ?ν Πασ?, Μπεηλ?ρμπεη (? κυβερν?τη) τη? Ρο?μελη? , να εισβ?λει στη Μολδαβ?α - ?να? Οθωμανικ?? στρατ?? περ?που 120.000 ισχυρ?ν εισ?βαλε στη Μολδαβ?α στα τ?λη του 1474. Στου? Οθωμανο?? εντ?χθηκαν επ?ση? στρατε?ματα τη? Βλαχ?α?, εν? ο Στ?φανο? ?λαβε υποστ?ριξη απ? την Πολων?α και την Ουγγαρ?α. Με δ?ναμη το εν τρ?το εκε?νη? των εισβολ?ων ο Στ?φανο? αναγκ?στηκε να υποχωρ?σει. Εδωσε μ?χη με το Χαντ?μ Σουλε?μ?ν Πασ? στο Ποντο?λ Ιλν?τ (? την Υψηλ? Γ?φυρα) κοντ? στο Βασλο?ι στι? 10 Ιανουαρ?ου 1475. Πριν απ? τη μ?χη ε?χε στε?λει του? σαλπιγγτ?? του να κρυφτο?ν π?σω απ? τ εχθρικ? μ?τωπο. ?ταν ?χησαν ξαφνικ? τι? σ?λπιγγ?? του?, προκ?λεσαν τ?τοιο πανικ? στου? εισβολε?? που ?φυγαν απ? το πεδ?ο τη? μ?χη?. Τι? επ?μενε? τρει? ημ?ρε?, εκατοντ?δε? Οθωμανο? στρατι?τε? σφαγι?στηκαν και οι επιζ?ντε? αποχ?ρησαν απ? τη Μολδαβ?α.

Η ν?κη του Στεφ?νου στη Μ?χη του Βασλο?ι ?ταν "αναμφισβ?τητα μ?α απ? τι? μεγαλ?τερε? ευρωπα?κ?? ν?κε? επ? των Οθωμαν?ν", σ?μφωνα με τον ιστορικ? Αλεξ?ντερ Μικαμπερ?τζε. Η Μ?ρα Μπρ?νκοβιτ? , μητρι? του Μω?μεθ Β?, δ?λωσε ?τι οι Οθωμανο? "δεν ε?χαν υποστε? ποτ? μεγαλ?τερη ?ττα". Κ?λεσε του? Βενετο?? να εκμεταλλευτο?ν την κατ?σταση και να προσπαθ?σουν να πε?σουν του? Οθωμανο?? να υπογρ?ψουν μια ειρηνευτικ? συνθ?κη, αλλ? οι Οθωμανο? δεν θ?λησαν να προσφ?ρουν ευνο?κο?? ?ρου?. Ο Στ?φανο? ?στειλε επιστολ?? στου? Ευρωπα?ου? ηγ?τε? για να ζητ?σει την υποστ?ριξ? του? κατ? των Οθωμαν?ν, υπενθυμ?ζοντ?? του? ?τι η Μολδαβ?α ?ταν ≪η Π?λη του Χριστιανισμο?≫ και ≪ο προμαχ?να? τη? Ουγγαρ?α? και τη? Πολων?α? και φ?λακα? αυτ?ν των βασιλε?ων≫. Ο Π?πα? Σ?ξτο? Δ? τον επα?νεσε ω? Verus christiane fidei athleta ("Αληθιν?? αθλητ? τη? χριστιανικ?? π?στη?"). Ωστ?σο, ο?τε ο Π?πα? ο?τε οποιαδ?ποτε ?λλη ευρωπα?κ? δ?ναμη ?στειλε υλικ? υποστ?ριξη στη Μολδαβ?α.

Ο κουνι?δο? του Στεφ?νου Αλ?ξανδρο? κατ?λαβε το Πριγκιπ?το τη? Θεοδωρο?? στην Κριμα?α, επικεφαλ?? Μολδαβικο? στρατο?. Ο Στ?φανο? αποφ?σισε επ?ση? να απποπ?μψει τον πρ?ην προστατευ?μεν? του, Βασ?ραβα Λα??τα, απ? τη Βλαχ?α γιατ?ε?χαε υποστηρ?ξει του? Οθωμανο?? κατ? τη δι?ρκεια τη? εισβολ?? του? στη Μολδαβ?α?. Συν?ψε συμμαχ?α με το Ματθα?ο Κορβ?νο τον Ιο?λιο, πε?θοντα? τον να απελευθερ?σει τον αντ?παλο του Βασ?ραβα, Βλαντ Δρ?κουλα, που ε?χε φυλακιστε? στην Ουγγαρ?α το 1462. Ο Στ?φανο? και ο Βλαντ ?καναν συμφων?α για τον τερματισμ? των συγκρο?σεων μεταξ? τη? Μολδαβ?α? και τη? Βλαχ?α?, αλλ? ο Κορβ?νο? δεν του? υποστ?ριξε να εισβ?λουν στη Βλαχ?α. Οι Οθωμανο? κατ?λαβαν το Πριγκιπ?το τη? Θεοδωρο?? και τι? αποικ?ε? τη? Γ?νουα? στην Κριμα?α πριν απ? το τ?λο? του 1475. Ο Στ?φανο? δι?ταξε την εκτ?λεση των Οθωμαν?ν κρατουμ?νων στη Μολδαβ?α για να π?ρει εκδ?κηση για τη σφαγ? του Αλ?ξανδρου τη? Θεοδωρο?? και των ακολο?θων του. Στη συν?χεια οι Ενετο?, που ?ταν σε π?λεμο εναντ?ον των Οθωμαν?ν απ? το 1463, θε?ρησαν το Στ?φανο ω? κ?ριο σ?μμαχ? του?. Με την υποστ?ριξη του?, απεσταλμ?νοι του Στεφ?νου προσπ?θησαν να πε?σουν την Αγ?α ?δρα να χρηματοδοτ?σει ?μεσα τον π?λεμο του Στ?φανου, αντ? να στε?λει τα χρ?ματα στο Ματθα?ο Κορβ?νο. Η Σινιορ?α (κυβ?ρνηση) τη? Βενετ?α? τ?νισε ≪Κανε?? δεν πρ?πει να αγνοε?το βαθμ? στον οπο?ο ο Στ?φανο? θα μπορο?σε να επηρε?σει την εξ?λιξη των γεγον?των, με ?να ? τον ?λλο τρ?πο≫, αναφερ?μενη στον εξ?χοντα ρ?λο του στο αντιοθωμανικ? συμμαχ?α.

Ο Στ?φανο? προσπ?θησε να κινητοποι?σει τι? δυτικοευρωπα?κ?? δυν?μει? απευθυν?μενο? στον π?πα και τη Βενετ?α, ωστ?σο ο?τε και π?λι ?λαβε ουσιαστικ? βο?θεια. ?τσι την επ?μενη χρονι? βρ?θηκε π?λι μ?νο? απ?ναντι στη ν?α τουρκικ? εισβολ?. Αυτ? τη φορ? ?μω? ο εξοργισμ?νο? σουλτ?νο? Μω?μεθ Β? ο Πορθητ?? προετο?μασε καλ?τερα την εκστρατε?α. Τ?θηκε προσωπικ? επικεφαλ?? του στρατο? του (?νω των 100.000), ?λαβε ?να σ?μα στρατο? απ? τον υποτελ? βοεβ?δα τη? Βλαχ?α? και προσ?γγισε του? Τατ?ρου? τη? Κριμα?α? το?? οπο?ου? ?πεισε να εισβ?λουν στη Μολδαβ?α απ? το βορρ?, αλλ? ο Στ?φανο? του? απ?κρουσε. Αυτ? ?μω? ε?χε ω? αποτ?λεσμα ?να μ?ρο? του μολδαβικο? στρατο? να εγκαταλε?ψει τον ηγεμ?να του για να υπερασπιστε? τι? περιοχ?? που ερημ?νονταν απ? του? Τατ?ρου?. Ο Σουλτ?νο? εισ?βαλε στη Μολδαβ?α στα τ?λη Ιουν?ου του 1476. Οι Βλ?χοι υποστ?ριξαν και π?λι του? Οθωμανο??, εν? ο Ματθα?ο? Κορβιν?? ?στειλε στρατ? για να βοηθ?σει τον Στ?φανο. Ο Στ?φανο? υιοθ?τησε μια πολιτικ? καμ?νη? γη?, αλλ? δεν κατ?φερε να αποφ?γει τη μ?χη. Στι? 26 Ιουλ?ου του 1476 με περιορισμ?νε? δυν?μει?, ?χι περισσ?τερε? απ? 20.000, αντιμετ?πισε το σουλτανικ? στρατ? στο δ?σο? του Ραζμπο??νι, στη Μ?χη τη? Β?λεα ?λμπα. Η πολ?ωρη και λυσσαλ?α μ?χη ?ληξε με ολοκληρωτικ? ν?κη των Οθωμαν?ν και πολ? μεγ?λε? απ?λειε? και για του? δ?ο αντιπ?λου?. Ο μολδαβικ?? στρατ?? διαλ?θηκε και ο Στ?φανο? με ελ?χιστου? συντρ?φου? δι?φυγε στα β?ρεια τη? χ?ρα?, ?σω? και στην Πολων?α,?που ?ρχισε να συγκεντρ?νει ν?ο στρατ?. Οι Οθωμανο? π?ντω? δεν μπ?ρεσαν να καταλ?βουν τα φρο?ρια τη? Σουτσε?βα και τη? Ν?αμτ?. Ο Μω?μεθ προ?λασε προ? το εσωτερικ? τη? χ?ρα? και πολι?ρκησε ανεπιτυχ?? δι?φορα οχυρ?. Σ?ντομα ?ρθε σε ιδια?τερα δ?σκολη θ?ση, λ?γω ?λλειψη? εφοδ?ων και χολ?ρα? που εν?σκηψε στο τουρκικ? στρ?τευμα. Η συνεχ?? παρεν?χληση απ? πλευρ?? του Στεφ?νου και η συγκ?ντωση στρατευμ?των στην Τρανσυλβαν?α υπ? τον Ο?γγρο Πρ?γκιπα τη? περιοχ??, ?πεισαν τον σουλτ?νο να εγκαταλε?ψει τη Μολδαβ?α. Ο βυζαντιν?? ιστορικ?? Γε?ργιο? Σφραντζ?? κατ?ληξε στο συμπ?ρασμα ?τι ο Μω?μεθ Β? "ε?χε υποστε? περισσ?τερε? ?ττε? απ? τι? ν?κε?" κατ? την εισβολ? στη Μολδαβ?α.

Με την υποστ?ριξη τη? Ουγγαρ?α?, ο Στ?φανο? και ο Βλαντ Δρ?κουλα? εισ?βαλαν στη Βλαχ?α, αναγκ?ζοντα? το Βασ?ραβα Λα??τα να φ?γει το Νο?μβριο του 1476. Ο Στ?φανο? επ?στρεψε στη Μολδαβ?α, αφ?νοντα? τα μολδαβικ? στρατε?ματα π?σω για την προστασ?α του Βλαντ. Οι Οθωμανο? εισ?βαλαν στη Βλαχ?α για να επαναφ?ρουν το Βασ?ραβα Λα??τα. Ο Δρ?κουλα? και οι Μολδαβο? ακ?λουθο? του εσφ?γησαν πριν απ? τι? 10 Ιανουαρ?ου 1477. Ο Στ?φανο? εισ?βαλε και π?λι στη Βλαχ?α και αντικατ?στησε το Βασ?ραβα Λα??τα με το Βασ?ραβα Δ? το Νε?τερο.

Ο Στ?φανο? ?στειλε του? απεσταλμ?νου? του στη Ρ?μη και τη Βενετ?α για να πε?σει τι? Χριστιανικ?? δυν?μει? να συνεχ?σουν τον π?λεμο εναντ?ον των Οθωμαν?ν. Αυτ?? και η Βενετ?α θ?λησαν επ?ση? να εμπλ?ξουν τη Μεγ?λη Ορδ? στον αντιοθωμανικ? συνασπισμ?, αλλ? οι Πολωνο? δεν θ?λησαν να επιτρ?ψουν στου? Τ?ταρου? να διασχ?σουν τα εδ?φη του?. Για να ενισχ?σει τη θ?ση του στο εξωτερικ?, ο Στ?φανο? υπ?γραψε ν?α συνθ?κη με την Πολων?α στι? 22 Ιανουαρ?ου 1479, υποσχ?μενο? να ορκιστε? προσωπικ? στον Καζ?μιρ Δ? στην Κολομ?α (σ?μερα Κολομ?α στην Ουκραν?α), αν το ζητο?σε ειδικ? ο βασιλι??. Η Βενετ?α και η Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α ?καναν ειρ?νη τον ?διο μ?να, η Ουγγαρ?α και τη Πολων?α τον Απρ?λιο. Αφο? ο Βασ?ραβα ο Νε?τερο? πλ?ρωνε φ?ρο υποτ?λεια? στο σουλτ?νο, ο Στ?φανο? ?πρεπε να επιδι?ξει συμφιλ?ωση με του? Οθωμανο??. Το Μ?ιο του 1480 υποσχ?θηκε να ανανε?σει τον ετ?σιο φ?ρο, που ε?χε σταματ?σει να πληρ?νει το 1473. Αξιοποι?ντα? την ειρ?νη, ο Στ?φανο? προετο?μασε μια ν?α σ?γκρουση με την Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α. Εισ?βαλε και π?λι στη Βλαχ?α και αντικατ?στησε το Βασ?ραβα το Νε?τερο με κ?ποιο Μιρτσ?α, αλλ? ο Βασ?ραβα αν?κτησε τη Βλαχ?α με Οθωμανικ? υποστ?ριξη. Οι Βλ?χοι και οι Οθωμανο? του? σ?μμαχοι εισ?βαλαν στη Μολδαβ?α την ?νοιξη του 1481.

Ο Μω?μεθ Β? π?θανε το 1481. Η σ?γκρουση μεταξ? των δ?ο γιων του, Βαγιαζ?τ Β?και Τζεμ , επ?τρεψε στο Στ?φανο να διεισδ?σει στη Βλαχ?α και την Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α τον Ιο?νιο. Ο ?διο? κατατρ?πωσε το Βασ?ραβα το Νε?τερο στο Ρ?μνικου Β?λτσεα και τοποθ?τησε στο θρ?νο τον ετεροθαλ? αδελφ? του Βλαντ Δρ?κουλα, Βλαντ το Μοναχ?. Μετ? την επ?νοδο του Βασ?ραβα του Νε?τερου με Οθωμανικ? υποστ?ριξη, ο Στ?φανο? ?κανε μια τελευτα?α προσπ?θεια να εξασφαλ?σει την επιρρο? του στη Βλαχ?α. Οδ?γησε και π?λι το στρατ? του στη Βλαχ?α και ν?κησε το Βασ?ραβα το Νε?τερο, που π?θανε στη μ?χη. Παρ?λο που ο Βλ?ντ ο Μοναχ?? αποκαταστ?θηκε, σ?ντομα αναγκ?στηκε να δεχτε? την επικυριαρχ?α του σουλτ?νου.

... απ? τ?τε που [ο Στ?φανο? ο Μ?γα?] κυβ?ρνησε τη Μολδαβ?α δεν του ?ρεσε καν?να? κυβερν?τη? τη? Βλαχ?α?. Δεν ?θελε να ζ?σει ο?τε με το Ρ?ντου τον Ωρα?ο, ο?τε με το Βασ?ραβα Λα??τα, ο?τε μαζ? μου. Δεν ξ?ρω ποιο? μπορε? να ζ?σει μαζ? του. - επιστολ? του 1481 του Βασ?ραβα του Νε?τερου προ? του? συμβο?λου? του Σιμπ?ου

Ο Ματθα?ο? Κορβ?νο? υπ?γραψε πενταετ? ανακωχ? με το Βαγιαζ?τ Β? τον Οκτ?βριο του 1483. Η εκεχειρ?α εφαρμ?στηκε σε ?λη τη Μολδαβ?α, με εξα?ρεση τα λιμ?νια. Ο Βαγιαζ?τ εισ?βαλε στη Μολδαβ?α και κατ?λαβε την Κ?λια στι? 14 Ιουλ?ου 1484. Ο υποτελ?? του, Μ?νλι Α? Τζιρ?ι, χαν του Χαν?του τη? Κριμα?α? εισ?βαλε επ?ση? στη Μολδαβ?α και κατ?λαβε την Τσετ?τεα Αλμπα στι? 3 Αυγο?στου. Η κατ?ληψη των δ?ο λιμανι?ν εξασφ?λισε τον ?λεγχο των Οθωμαν?ν στη Μα?ρη Θ?λασσα. Ο Βαγιαζ?τ εγκατ?λειψε τη Μολδαβ?α μ?νο ?ταν ο Στ?φανο? π?γε προσωπικ? να του αποδ?σει φ?ρο υποτ?λεια?. Η απ?λεια τη? Κιλ?α και τη? Τσετ?τεα Αλμπα τερμ?τισε τον ?λεγχο τη? Μολδαβ?α? σε σημαντικ?? εμπορικ?? οδο??. Για να αποζημι?σει το Στ?φανο, ο Κορβ?νο? του παραχ?ρησε τι? κτ?σει? Τσιτσ?ου και Τσετατ?α ντι Μπ?λτι στην Τρανσυλβαν?α, αλλ? δεν θ?λησε να παρβι?σει την εκεχειρ?α του με του? Οθωμανο??.

Για να εξασφαλ?σει την υποστ?ριξη του Καζ?μιρ Δ? ο Στ?φανο? π?γε στην Κολομ?α και του ορκ?στηκε π?στη στι? 12 Σεπτεμβρ?ου 1485. Η τελετ? πραγματοποι?θηκε σε μια σκην?, αλλ? το παραπ?τασμ? τη? τραβ?χθηκε τη στιγμ? που ο Στ?φανο? ε?χε γονατ?σει μπροστ? στον Καζ?μιρ. Τρει? μ?ρε? αργ?τερα, ο Καζ?μιρ Δ? δεσμε?τηκε ?τι δεν θα αναγν?ριζε την κατ?ληψη τη? Κιλ?α και τη? Τσετ?τεα Αλμπα απ? του? Οθωμανο?? χωρ?? τη συγκατ?θεση του Στεφ?νου. Κατ? τη δι?ρκεια τη? επ?σκεψη? του Στεφ?νου στην Πολων?α, οι Οθωμανο? εισ?βαλαν στη Μολδαβ?α και λεηλ?τησαν τη Σουτσε?βα. Προσπ?θησαν επ?ση? να τοποθετ?σουν στο θρ?νο ?να διεκδικητ? του, τον Π?τρο Χρον?ντα. Ο Στ?φανο? επ?στρεψε απ? την Πολων?α και ν?κησε του? εισβολε?? με πολωνικ? βο?θεια το Νο?μβριο. Π?λι ν?κησε του? Οθωμανο?? στη Σκ?ια το Μ?ρτιο του 1486, αλλ? δεν μπ?ρεσε να ανακαταλ?βει την Κ?λια και την Τσετ?τεα Αλμπα. Το 1486 υπ?γραψε τριετ? εκεχειρ?α με του? Οθωμανο??, υποσχ?μενο? να πληρ?νει τον ετ?σιο φ?ρο στο σουλτ?νο.

Συγκρο?σει? με την Πολων?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Η Πολων?α συν?ψε συνθ?κη ειρ?νη? με την Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α το 1489, αναγνωρ?ζοντα? την απ?λεια τη? Κιλ?α και τη? Τσετ?τεα Αλμπα, χωρ?? τη συγκατ?θεση του Στ?φανου. Παρ?λο που η συνθ?κη επιβεβα?ωσε τα σ?νορα τη? Μολδαβ?α?, ο Στ?φανο? το θε?ρησε ω? παραβ?αση τη? συμφων?α? του 1485 με τον Καζ?μιρ Δ?. Αντ? να αποδεχθε? τη συνθ?κη, αναγν?ρισε την επικυριαρχ?α του Ματθα?ου Κορβ?νου. Ωστ?σο ο Κορβ?νο? π?θανε απροσδ?κητα στι? 6 Απριλ?ου 1490. Τ?σσερι? υποψ?φιοι διεκδ?κησαν την Ουγγαρ?α, συμπεριλαμβανομ?νων του Μαξιμιλιανο? των Αψβο?ργων και δ?ο γιων του Καζ?μιρ Δ?, του Βλαδ?σλαου και του Ιω?ννη Αλβ?ρτου .

Ο Στ?φανο? υποστ?ριξε τον Μαξιμιλιαν? των Αψβο?ργων, που παρ?τρυνε τα Τρ?α Εθν? τη? Τρανσυλβαν?α? να συνεργαστο?ν με το Στ?φανο εναντ?ον των αντιπ?λων του. Ωστ?σο οι περισσ?τεροι Ο?γγροι ?ρχοντε? και αρχιερε?? υποστ?ριξαν το Βλαδ?σλαο, που στ?φθηκε βασιλι?? στι? 21 Σεπτεμβρ?ου, αναγκ?ζοντα? το Μαξιμιλιαν? να αποχωρ?σει απ? την Ουγγαρ?α το Νο?μβριο. Επειδ? ο Ιω?ννη? Αλβ?ρτο? (που ?ταν ο κληρον?μο? του πατ?ρα του στην Πολων?α) δεν εγκατ?λειψε τι? αξι?σει? του ο Στ?φανο? αποφ?σισε να υποστηρ?ξει το Βλαδ?σλαο για να αποτρ?ψει μια προσωπικ? ?νωση μεταξ? Ουγγαρ?α? και Πολων?α?. Εισ?βαλε στην Πολων?α και κατ?λαβε την Ποκο?τια(στη σημεριν? Ουκραν?α). Ο Στ?φανο? υποστ?ριξε επ?ση? το Βλαδ?σλαο εν?ντια στου? Οθωμανο?? που εισ?βαλαν στην Ουγγαρ?α αρκετ?? φορ?? μετ? το θ?νατο του Κορβ?νου. Σε αντ?λλαγμα ο Βλαδ?σλαο? επιβεβα?ωσε τι? αξι?σει? του Στεφ?νου για το Τσιτσ?ου και την Τσετ?τεα ντε Μπ?λτα στην Τρανσυλβαν?α. Ο Ιω?ννη? Αλβ?ρτο? με τη σειρ? του αναγκ?στηκε να αναγνωρ?σει τον αδελφ? του ω? ν?μιμο βασιλι? στα τ?λη του 1491.

Ο Κ?ζιμιρ Δ? π?θανε στι? 7 Ιουν?ου 1492. ?να? απ? του? νε?τερου? γιου? του, ο Αλ?ξανδρο?, τον διαδ?χθηκε στη Λιθουαν?α και ο Ιω?ννη? Αλβ?ρτο? εξελ?γη βασιλι?? τη? Πολων?α? στα τ?λη Αυγο?στου. Ο Ιβ?ν Γ? τη? Ρωσ?α? , Μεγ?λο? Πρ?γκιπα? τη? Μ?σχα?, εισ?βαλε στη Λιθουαν?α για να διευρ?νει την εξουσ?α του στα παραμεθ?ρια πριγκιπ?τα. Τα επ?μενα χρ?νια ο Ιβ?ν και ο Στ?φανο? συντ?νισαν τη διπλωματ?α του?, πρ?γμα που επ?τρεψε στον Ιβ?ν να πε?σει τον Αλ?ξανδρο να αναγνωρ?σει την απ?λεια σημαντικ?ν εδαφ?ν υπ?ρ τη? Μ?σχα? το Φεβρου?ριο του 1494.

Η Οθωμανικ? π?εση επ?φερε μια επαναπροσ?γγιση μεταξ? Ουγγαρ?α? και Πολων?α?. Ο Βλαδ?σλαο? συναντ?θηκε με του? τ?σσερι? αδελφο?? του (συμπεριλαμβανομ?νου του Ιω?ννη Αλβ?ρτου και του Σιγισμο?νδου ) στο Λ?κσε (σημεριν? Λ?βοτσα στη Σλοβακ?α ) τον Απρ?λιο του 1494 και σχεδ?ασαν μια σταυροφορ?α κατ? τη? Οθωμανικ?? Αυτοκρατορ?α?. Ωστ?σο ο Ιω?ννη? Αλβ?ρτο? ?θελε να ενισχ?σει την πολωνικ? κυριαρχ?α στη Μολδαβ?α και να εκθρον?σει το Στ?φανο υπ?ρ του Σιγισμο?νδου, πρ?γμα που δημιο?ργησε ν?ε? εντ?σει? μεταξ? Πολων?α? και Ουγγαρ?α?. Λ?γο μετ? τη δι?σκεψη ο Ιω?ννη? Αλβ?ρτο? αποφ?σισε να ξεκιν?σει μια εκστρατε?α κατ? των Οθωμαν?ν για να ανακαταλ?βει την Κιλ?α και την Τσετ?τεα Αλμπα. Φοβο?μενο? ?τι η υποταγ? τη? Μολδαβ?α? ?ταν ο πραγματικ?? σκοπ?? του Ιω?ννη Αλβ?ρτου, ο Στ?φανο? ?κανε αρκετ?? προσπ?θειε? να αποτρ?ψει την εκστρατε?α του. Με την υποστ?ριξη του Ιβ?ν Γ? ?πεισε τον Αλ?ξανδρο τη? Λιθουαν?α? να μην συνεργαστε? με τον Ιω?ννη Αλβ?ρτο. Ο σουλτ?νο? ???στειλε 600 γεν?τσαρου? στη Μολδαβ?α κατ?πιν αιτ?ματο? του Στεφ?νου.

Ο πολωνικ?? στρατ?? περν?ντα? το Δνε?στερο μπ?κε στο Μολδαβ?α στι? 7 Αυγο?στου 1497. Ο Στ?φανο? ?στειλε τον καγκελ?ρι? του Ισα?κ στον Ιω?ννη Αλβ?ρτο, ζητ?ντα? την απ?συρση των πολωνικ?ν δυν?μεων απ? τη Μολδαβ?α, αλλ? ο Ιω?ννη? Αλβ?ρτο? φυλ?κισε τον Ισα?κ. Οι Πολωνο? τ?τε πολι?ρκησαν τη Σουτσε?βα στι? 24 Σεπτεμβρ?ου. Μετ? απ? λ?γο, ξ?σπασε παν?λη? στο πολωνικ? στρατ?πεδο , εν? ο Βλαδ?σλαο? τη? Ουγγαρ?α? ?στειλε ?ναν στρατ? 12.000 ανδρ?ν στη Μολδαβ?α, αναγκ?ζοντα? τον Ιω?ννη Αλβ?ρτο να ?ρει την πολιορκ?α στι? 19 Οκτωβρ?ου. Οι Πολωνο? ?ρχισαν να βαδ?ζουν προ? την Πολων?α, αλλ? ο Στ?φανο? του? προσ?βαλε και του? κατατρ?πωσε σε ?να φαρ?γγι στη Βουκοβ?να στι? 25 και 26 Οκτωβρ?ου. Για να διευρ?νει τη ν?κη του ο Στ?φανο? ?κανε αρκετ?? επιδρομ?? στην Πολων?α του? επ?μενου? μ?νε?. ?κανε ειρ?νη με τον Ιω?ννη Αλβ?ρτο μ?νο αφο? η Πολων?α και η Ουγγαρ?α συν?ψαν μια ν?α συμμαχ?α κατ? τη? Οθωμανικ?? Αυτοκρατορ?α?.

Τελευτα?α χρ?νια [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Η υγε?α του Στ?φανου εξασθ?νησε κατ? τα τελευτα?α χρ?νια του. Ο Δ?γη? τη? Βενετ?α? ?στειλε ?ναν γιατρ?, το Ματ?ο Μουρι?νο, στη Μολδαβ?α για να τον θεραπε?σει. Ο γιο? και συνηγεμ?να? του Στ?φανου, Μπογκντ?ν, διεξ?γαγε τι? διαπραγματε?σει? με την Πολων?α για μια συνθ?κη ειρ?νη?. Η συνθ?κη, που ο Στ?φανο? επικ?ρωσε στο Χιρλ?ου το 1499, ?βαλε τ?λο? στην πολωνικ? κυριαρχ?α στη Μολδαβ?α.

Ο Στ?φανο? σταμ?τησε και π?λι να πληρ?νει φ?ρο του? Οθωμανο?? το 1500. Εισ?βαλε στην Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α, αλλ? δεν μπ?ρεσε να ανακαταλ?βει την Κιλ?α ? την Τσετ?τεα Αλμπα. Οι Τ?ταροι τη? Μεγ?λη? Ορδ?? εισ?βαλαν στη ν?τια Μολδαβ?α, αλλ? ο Στ?φανο? του? ν?κησε με την υποστ?ριξη των Τ?ταρων τη? Κριμα?α? το 1502. ?στειλε επ?ση? ενισχ?σει? στην Ουγγαρ?α για να πολεμ?σουν κατ? των Οθωμαν?ν. Η Ουγγαρ?α και η Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α συν?ψαν μια ν?α ειρηνευτικ? συνθ?κη στι? 22 Φεβρουαρ?ου 1503, που περιελ?μβανε και τη Μολδαβ?α. Απ? τ?τε στο εξ?? ο Στ?φανο? πλ?ρωνε και π?λι ετ?σιο φ?ρο στου? Οθωμανο??.

?ταν ο Στ?φανο? ?ταν ετοικοθ?νατο? οι βογι?ροι που αντιτ?χθηκαν στον Μπογκντ?ν, επαναστ?τησαν, αλλ? κατεστ?λησαν. Στην επιθαν?τια κλ?νη του προ?τρεψε το Μπογκντ?ν να συνεχ?σει να αποδ?δει το φ?ρο στο σουλτ?νο. Π?θανε στι? 2 Ιουλ?ου και ετ?φη στο Μοναστ?ρι Πο?τνα.

Εσωτερικ? Πολιτικ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Στον εσωτερικ? τομ?α, ο Στ?φανο? ο Μ?γα? αν?πτυξε πλο?σια δραστηρι?τητα σε πολλο?? τομε??, σε μια προσπ?θεια αναδ?μηση? και ανασυγκρ?τηση? τη? χ?ρα?. ?δειξε μεγ?λο ενδιαφ?ρον για το εμπ?ριο και στο πλα?σιο αυτ? κατ?λαβε το λιμ?νι τη? Κιλ?α , ?στε η χ?ρα του να διαθ?τει και δε?τερη δι?ξοδο στη θ?λασσα π?ραν τη? Τσετ?τεα ?λμπα. Η προ?θηση τη? βιοτεχν?α? συν?βαλε στην περαιτ?ρω οικονομικ? αναζωογ?νηση τη? χ?ρα?.

Λ?γω των πολυετ?ν εμφυλ?ων πολ?μων πριν την ?νοδο του Στεφ?νου στο θρ?νο, ο στρατ?? ε?χε αποδιοργανωθε? σε μεγ?λο βαθμ? με συν?πεια οι βογι?ροι να ε?ναι υπ?ρμετρα ισχυροποιημ?νοι ?ναντι τη? κεντρικ?? εξουσ?α?. Επ?ση? οι ελε?θεροι μικρογαιοκτ?μονε? βρ?σκονταν σε δειν? θ?ση, καθ?? οι περιουσ?ε? του? αλλ? και η ελευθερ?α του? καταπατο?νταν συχν? απ? του? ισχυρο?? γαιοκτ?μονε?. Παρ?λο που δεν ?λαβε ?μεσα μ?τρα κατ? τη? αυξαν?μενη? ισχ?ο? των ευγεν?ν, ο Μολδαβ?? βοεβ?δα? προχ?ρησε σε σημαντικ?? και κα?ριε? αλλαγ?? στον στρατιωτικ? και αγροτικ? τομ?α. Χορ?γησε γα?ε? και υιοθ?τησε οικονομικ?? ευκολ?ε? για κατ?τερου? ευγενε?? και ελε?θερου? χωρικο?? με αντ?λλαγμα τι? στρατιωτικ?? υπηρεσ?ε? του?. Οι στρατι?τε? αυτο?, των οπο?ων η ελευθερ?α εξαρτ?το ?μεσα απ? τη στρατιωτικ? του? θητε?α, ^[2] ?ταν εξοπλισμ?νοι ?πω? και οι αντ?στοιχοι υποτακτικο? των ισχυρ?ν βογι?ρων, αλλ? διοικο?ντο απ? αξιωματικο?? διορισμ?νου? απ’ ευθε?α? απ? το στ?μμα. Ακ?μη δ?θηκε ιδια?τερη φροντ?δα στην εν?σχυση και βελτ?ωση του ρ?λου του πυροβολικο?. Μ?α ακ?μη σημαντικ? αλλαγ? ?ταν η ποσοτικ? και ποιοτικ? εν?σχυση του λεγομ?νου Μικρο? Στρατο? ( Oastea Mic? ). Ο στρατ?? αυτ?? αποτελο?σε το πιο αξι?πιστο τμ?μα του μολδαβικο? στρατο?, συγκροτε?το δε αποκλειστικ? με ?ξοδα και φροντ?δα του εκ?στοτε Πρ?γκιπα τη? Μολδαβ?α?, στον οπο?ο ?ταν αποκλειστικ? πιστ??. Ο Στ?φανο? α?ξησε το δυναμικ? το? Oastea Mica απ? 10.000 σε 15.000 ?νδρε?, εντ?σσοντα? παρ?λληλα και ?να σ?μα πεζικο? στρατιωτ?ν-χωρικ?ν, στρατευμ?νων με το σ?στημα των κτηματικ?ν χορηγι?ν που περιγρ?φηκε παραπ?νω.

Πλο?σια δραστηρι?τητα αν?πτυξε και στον οικοδομικ? τομ?α. ?κτισε π?μπολλε? μον?? και εκκλησ?ε? σε ?λη χ?ρα πολλ?? εκ των οπο?ων σ?ζονται ακ?μη. Μ?λιστα εκε?νη την εποχ? ?ρχισε να διαμορφ?νεται το ιδια?τερο ?φο? τη? ρουμανικ?? εκκλησιαστικ?? τ?χνη? (αρχιτεκτονικ??, αγιογραφ?α?). ^[3] Συνολικ? αν?γειρε 34 μον??, μ?α μετ? απ? κ?θε ν?κη, μεταξ? αυτ?ν τη φημισμ?νη μον? τη? Πο?τνα ( 1566 - 1570 , ?νεκεν τη? κατ?ληψη? τη? Κιλ?α) και το καθολικ? τη? μον?? του Νε?μτ? (?νεκεν τη? ν?κη? επ? του Ιω?ννη Αλβ?ρτου).

Θ?νατο? και Υστεροφημ?α του Στεφ?νου του Μεγ?λου [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο Στ?φανο? π?θανε στι? 2 Ιουλ?ου του 1504 στην Σουτσε?βα και ετ?φη στο μοναστ?ρι τη? Πο?τνα , κατ? την επιθυμ?α του. Πριν το θ?νατ? του συμβο?λεψε το γιο και δι?δοχ? του, Μπογκντ?ν Γ' το Μον?φθαλμο, να ακολουθ?σει ?πια πολιτικ? ?ναντι τη? Οθωμανικ?? αυτοκρατορ?α?, μ?χρι να φανο?ν σημ?δια παρακμ??. ^[4] Ωστ?σο, σ?ντομα μετ? τον θ?νατ? του η Μολδαβ?α ?χασε την ανεξαρτησ?α τη?, καταφ?ρνοντα? π?ντω? να διατηρ?σει ?να καθεστ?? αρκετ? διευρυμ?νη? αυτονομ?α?.

Ιδια?τερα ευλαβ?? και πιστ??, δ?καιο? και ελε?μων ^[5] αγαπ?θηκε απ? το λα? του και αποκαλε?το ≪?γιο?≫ εν?σω ζο?σε ακ?μη. Επ?ση?, με τι? εντυπωσιακ?? ν?κε? του εναντ?ον των Το?ρκων, η φ?μη του απλ?θηκε στη δυτικ? Ευρ?πη και μετ? το θ?νατ? του η μορφ? του ?γινε σ?μβολο του αντιοθωμανικο? αγ?να. Ακ?μη μαζ? με τον Βλ?ντ Γ’ Δρ?κουλα τη? Βλαχ?α?, θεωρε?ται εθνικ?? ?ρωα? των Ρουμ?νων , εν? στη Μολδαβ?α η μν?μη του Στεφ?νου του Μεγ?λου τιμ?ται με ποικ?λου? τρ?που? ( ανδρι?ντα? και ονοματοδοσ?α κεντρικο? δρ?μου τη? πρωτε?ουσα? Κισιν?ου προ? τιμ?ν του, αποτ?πωση τη? μορφ?? του στα χαρτονομ?σματα κ.λπ.).

Οικογ?νεια [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Μια γυνα?κα ον?ματι Μαρο?σκα (? Μαρ?τσα) πιθαν?τατα γ?ννησε τον πρ?το γιο του Στεφ?νου, Αλ?ξανδρο, σ?μφωνα με τον ιστορικ? Τζ?ναθαν Ηγκλ?. Ο ιστορικ?? Ιο?ν-Αουρ?λ Ποπ γρ?φει ?τι η Μαρο?σκα ?ταν η πρ?τη σ?ζυγο? του Στ?φανου αλλ? ο Ηγκλ? λ?ει ?τι η νομιμ?τητα του γ?μου του Στ?φανου και τη? Μαρο?σκα ε?ναι αβ?βαιη]. Ο Αλ?ξανδρο? ε?τε π?θανε σε παιδικ? ηλικ?α ε?τε επιβ?ωσε και ?γινε συνηγεμ?να? του πατ?ρα του.

Αν ο Στ?φανο? απ?κτησε δ?ο γιου? με το ?νομα Αλ?ξανδρο?, αυτ?? που ?γινε συνηγεμ?να? του γενν?θηκε απ? την Ευδοκ?α του Κι?βου, που ο Στ?φανο? παντρε?τηκε το 1463. ?ταν στεν? συγγεν?? τ?σο του Ιβ?ν Γ?, Μεγ?λου Πρ?γκιπα τη? Μ?σχα? ?σο και του Καζ?μιρ Δ? τη? Πολων?α? και τη? Λιθουαν?α?. Το ?γγραφο χορηγ?α? του Στεφ?νου προ? τη Μον? Χιλανδαρ?ου στο ?γιο ?ρο? αναφ?ρεται σε δ?ο παιδι? του Στεφ?νου και τη? Ευδοκ?α?, του Αλ?ξανδρο και την Ελ?νη. Η Ελ?νη ?ταν η σ?ζυγο? του Ιβ?ν, μεγαλ?τερου γιου του Ιβ?ν Γ? τη? Μ?σχα?. Σ?μφωνα με τον Ηγκλ? η Ευδοκ?α ?ταν κατ? π?σα πιθαν?τητα και η μητ?ρα των δ?ο γιων του Στ?φανου, Μπογκντ?ν και Π?τρου, που ?χασαν τη ζω? του? το 1479 και 1480 αντ?στοιχα.

Η δε?τερη (? τρ?τη) σ?ζυγο? του Στεφ?νου, η Μαρ?α Ασαν?να Παλαιολογ?να, ?ταν απ? την οικογ?νεια των πριγκ?πων τη? Θεοδωρο??. Ο γ?μο? ?γινε το 1472 και αυτ? π?θανε το 1477. Η τρ?τη (? τ?ταρτη) σ?ζυγο? τη? Στ?φανου, η Μαρ?α Βο?τσ?τα, ?ταν κ?ρη του Ρ?ντου του Ωρα?ου, Βοεβ?δα τη? Βλαχ?α?. ?ταν μητ?ρα του διαδ?χου του Στ?φανου, Μπογκντ?ν, και μια? κ?ρη που ον?ματι Μαρ?α Τσνε?ινα. Ο Στ?φαν απ?κτησε επ?ση? ?να εκτ?? ν?μου γιο, τον Π?τρο Ρ?ρε?, που ?γινε βασιλι?? τη? Μολδαβ?α? το 1527.

Κληρονομι? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Σταθερ?τητα [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο Στ?φανο? βασ?λεψε για περισσ?τερο απ? 47 χρ?νια, πρ?γμα που ?ταν "και μ?νο αυτ? ?να εξαιρετικ? επ?τευγμα στο πλα?σιο του πολιτικ? και εδαφικ? ε?θραυστου των ρουμανικ?ν πριγκιπ?των". Η διπλωματ?α του απ?δειξε ?τι ?ταν ?να? απ? του? "πιο ?ξυπνου? πολιτικο??" τη? Ευρ?πη? το 15ο αι?να. Αυτ? η ικαν?τητα του επ?τρεψε να στρ?φει την Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α, την Πολων?α και την Ουγγαρ?α τη μ?α εναντ?ον τη? ?λλη?. Σ?μφωνα με τον ιστορικ? Κηθ Χ?τσιν?, ο Στ?φανο? "π?ρωνε φ?ρο στου? Οθωμανο??, αλλ? μ?νο ?ταν τον συν?φερε ..., ?ταν υποτελ?? στο βασιλι? Καζ?μιρ τη? Πολων?α? ω? επικυρ?αρχ? του, ?ταν αυτ? του φαιν?ταν σοφ? ... και κατ?φευγε στα ?πλα ?ταν ?λα τα ?λλα μ?σα αποτ?γχαναν.

Ο Στ?φανο? κατ?στειλε του? επαναστατημ?νου? βογι?ρου? και ενδυν?μωσε την κεντρικ? κυβ?ρνηση, εφαρμ?ζοντα? συχν? σκληρ?? τιμωρ?ε?, συμπεριλαμβανομ?νου του ανασκολοπισμο? . Ο Μ?ρον Κοστ?ν, Μολδαβ?? ιστορικ?? του 17ο αι?να, τον?ζει ?τι ο Στ?φανο? ?ταν ≪οξ?θυμο?, σκληρ??, επιρρεπ?? στο να χ?νει αθ?ο α?μα· υχν? στα γε?ματα δι?ταζε να θανατωθο?ν ?νθρωποι χωρ?? νομικ? καταδ?κη≫. Αν?κτησε τα εδ?φη του Στ?μματο? που ε?χαν χαθε? κατ? τον εμφ?λιο π?λεμο που ακολο?θησε τη βασιλε?α του Αλεξ?νδρου του Καλο?, ε?τε με αγορ? ε?τε με κατ?σχεση. Αφ' ετ?ρου χορ?γησε πολλ? κτ?ματα στην Εκκλησ?α και στου? κατ?τερου? ευγενε?? που ?ταν οι κ?ριοι υποστηρικτ?? τη? κεντρικ?? κυβ?ρνηση?. Ο περιηγητικ?? τρ?πο? ζω?? του επ?τρεψε να διατηρε? προσωπικ?? αυλ?? σε ολ?κληρη τη Μολδαβ?α, γεγον?? που συν?βαλε στην αν?πτυξη τη? εξουσ?α? του.

?ταν μ?λησε με το Ματ?ο Μουρι?νο το 1502, ο Στ?φανο? αν?φερε ?τι ε?χε δ?σει 36 μ?χε?, χ?νοντα? μ?νο δ?ο απ? αυτ??. ?ταν οι δυν?μει? του εχθρο? ?ταν πολλαπλ?σιε? απ? το στρατ? του, ο Στ?φανο υιοθετο?σε την τακτικ? του " ασ?μμετρου πολ?μου ". Εφ?ρμοζε ανταρτοπ?λεμο εναντ?ον των εισβολ?ων, αποφε?γοντα? να του? προκαλ?σει σε μ?χη πριν αποδυναμωθο?ν εξαιτ?α? ?λλειψη? εφοδι?ν ? ασθενει?ν. Κατ? τι? εισβολ?? του, ωστ?σο, εκινε?το γρ?γορα και αν?γκαζε του? εχθρο?? του να πολεμ?σουν. Για να ενισχ?σει την ?μυνα τη? χ?ρα? του, επισκε?ασε τα φρο?ρια που οικοδομ?θηκαν κατ? τη δι?ρκεια τη? κυριαρχ?α? του Αλ?ξανδρου του Καλο? σε Χοτ?ν, Κιλ?α, Τσετ?τεα Αλμπα, Σουτσε?βα και Τ?ργκου Ν?αμτ?. Αν?γειρε επ?ση? κ?στρα, ?πω? στο Ρομ?ν και στην Τ?γκινα. Οι parc?labi (? διοικητ??) των φρουρ?ων εξοπλ?στηκαν με διοικητικ?? και δικαστικ?? αρμοδι?τητε? και ?γιναν σημαντικο? πυλ?νε? τη? βασιλικ?? διο?κηση?.

Ο Στ?φανο? προσ?λαβε μισθοφ?ρου? για να επανδρ?σει τα φρο?ρι? του, πρ?γμα που με?ωσε τον στρατιωτικ? ρ?λο των ακολο?θων των βογι?ρων. Ιδρυσε επ?ση? μια προσωπικ? φρουρ? 3.000 ανδρ?ν. Για να ενισχ?σει την ?μυνα τη? Μολδαβ?α?, υποχρ?ωσε του? αγρ?τε? να φ?ρουν ?πλα. Μολδαβικ? χρονικ? κατ?γραψαν ?τι αν ≪?βρισκε ?ναν αγρ?τη χωρ?? β?λη, τ?ξο ? σπαθ? ? ερχ?ταν στον στρατ? χωρ?? σπιρο?νια για το ?λογο, τον θαν?τωνε χωρ?? ?λεο?. Οι στρατιωτικ?? μεταρρυθμ?σει? α?ξησαν το στρατιωτικ? δυναμικ? τη? Μολδαβ?α? επιτρ?ποντα? στο Στ?φανο να συγκεντρ?σει ?ναν στρατ? μεγαλ?τερο των 40.000 ανδρ?ν.

Πολιτιστικ? αν?πτυξη [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Τα χρ?νια που ακολο?θησαν του? πολ?μου? του Στεφ?νου εν?ντια στην Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α χαρακτηρ?στηκαν ω? "περ?οδο? μεγ?λη? αρχιτεκτονικ?? "ανθηση?". Π?νω απ? δ?δεκα π?τρινε? εκκλησ?ε? ανεγ?ρθηκαν με πρωτοβουλ?α του Στεφ?νου μετ? το 1487. Οι πλουσι?τεροι βογι?ροι τον ακολουθο?σαν και ο Στ?φανο? υποστ?ριξε επ?ση? την αν?πτυξη των μοναστικ?ν κοινοτ?των. Για παρ?δειγμα το 1488 χτ?στηκε η Μον? Βορον?τ? και το 1496 - 1497 το μοναστ?ρι στο Ταζλ?ου.

Η αρχιτεκτονικ? των ν?ων εκκλησι?ν μαρτυρ? ?τι αναπτ?χθηκε μια "γν?σια σχολ? ντ?πιων αρχιτεκτ?νων" κατ? τη δι?ρκεια τη? βασιλε?α? του Στεφ?νου. Δανε?στηκαν συστατικ? τη? Βυζαντιν?? και τη? Γοτθικ?? αρχιτεκτονικ?? και τα αν?μειξαν με στοιχε?α τη? τοπικ?? παρ?δοση?. Ζωγραφισμ?νοι το?χοι και π?ργοι με β?ση που σχηματ?ζει ?να αστ?ρι ?ταν τα πιο χαρακτηριστικ? στοιχε?α των εκκλησι?ν του Στεφ?νου. Ο Στ?φανο? χρηματοδ?τησε επ?ση? την αν?γερση εκκλησι?ν στην Τρανσυλβαν?α και τη Βλαχ?α, γεγον?? που συν?βαλε στη δι?δοση τη? αρχιτεκτονικ?? τη? Μολδαβ?α? π?ρα ??απ? τα ?ρια του πριγκιπ?του.

Ο Στ?φανο? αν?θεσε την κατασκευ? αναθηματικ?ν πιν?κων και σκαλιστ?ν π?τρινων επιτ?μβιων για πολλο?? τ?φου? των προγ?νων του και ?λλων συγγεν?ν του. Η ταφικ? α?θουσα τη? Μον?? Πο?τνα χτ?στηκε για να ε?ναι η βασιλικ? νεκρ?πολη τη? οικογ?νεια? του Στεφ?νου. Η επιτ?μβια πλ?κα του ?διου Στεφ?νου ?ταν διακοσμημ?νη με φ?λλα ακ?νθου (μοτ?βο που υιοθετ?θηκε απ? τη βυζαντιν? τ?χνη) που ?γινε το χαρακτηριστικ? διακοσμητικ? στοιχε?ο τη? μολδαβικ?? τ?χνη? κατ? τον επ?μενο αι?να. Οι επιτ?μβιε? πλ?κε? των δ?ο γιων του Στεφ?νου που π?θαναν εν?σω ζο?σε, Μπογκντ?ν και Π?τρου, παρουσι?ζουν το οικ?σημο του Ο?κου του Μουσ?τ.

Ο Στ?φανο? συν?βαλε επ?ση? στην αν?πτυξη τη? ιστοριογραφ?α? στη Μολδαβ?α. Ο ?διο? δι?ταξε τη συλλογ? των ετ?σιων χρονικ?ν του πριγκιπ?του και επιδ?ωξε την ολοκλ?ρωση τουλ?χιστον τρι?ν χρονικ?ν. Το Χρονικ? τη? Μπ?στριτσα , που φ?ρεται να ε?ναι το παλαι?τερο χρονικ?, διηγε?ται την ιστορ?α τη? Μολδαβ?α? απ? το 1359 ?ω? το 1506. Οι δ?ο εκδ?σει? του Χρονικο? τη? Πο?τνα καλ?πτουν την περ?οδο απ? το 1359 ?ω? το 1526, αλλ? καταγρ?φουν επ?ση? την ιστορ?α τη? ομ?νυμη? μον??.

Εθνικ?? ?ρωα? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο Στ?φανο? ?λαβε το προσων?μιο "Μεγ?λο?" μετ? το θ?νατ? του. Ο Σιγισμο?νδο? Α? τη? Πολων?α? και τη? Λιθουαν?α? αναφ?ρθηκε σε αυτ?ν ω? ≪αυτ?? ο σπουδα?ο? Στ?φανο?≫ το 1534. Ο Πολων?? ιστορικ?? M?ρτιν Κρ?μερ (1512 ?1589) τον αν?φερε ω? το ≪μεγ?λο πρ?γκιπα των Μολδαβ?ν≫. Στα μ?σα του 17ου αι?να ο Γκριγκ?ρε Ουρ?κε τον περι?γραψε ω? ≪ευεργ?τη και ηγ?τη≫ ?ταν ?γραφε επικ?δει? του. Η τοπικ? λαογραφ?α τον θεωρο?σε προστ?τη τη? αγροτι?? εναντ?ον των ευγεν?ν και των ξ?νων εισβολ?ων. Για αι?νε? οι ελε?θεροι χωρικο? ισχυρ?στηκαν ?τι κληρον?μησαν την εκμισθωμ?νη ιδιοκτησ?α του? απ? του? προγ?νου? του?, στου? οπο?ου? ε?χε χορηγηθε? απ? το Στ?φανο για την ανδρε?α του? στι? μ?χε?.

Ο Βλ?χο? μελετητ?? του 19ου αι?να, Νικολ?ε Μπαλτσ?σκου, ?ταν ο πρ?το? Ρουμ?νο? ιστορικ?? που χαρακτ?ριζε το Στ?φανο ω? εθνικ? ?ρωα, που η βασιλε?α του ?ταν σημαντικ? β?μα προ? την ενοπο?ηση των εδαφ?ν που κατοικο?ν οι Ρουμ?νοι. Το 1881 ο Μιχα?λ Εμιν?σκου αφι?ρωσε στο Στεφ?νιο μια doina (πο?ημα γραμμ?νο με το ?φο? του παραδοσιακο? ρουμανικο? τραγουδιο?), καλ?ντα? τον να αφ?σει τον τ?φο του για να ηγηθε? και π?λι του λαο? του. Ανδρι?ντα? του στ?θηκε στο Ι?σιο τη δεκαετ?α του 1880.

Οι επ'ετειοι των σημαντικ?τερων γεγον?των τη? ζω?? του Στεφ?νου εορτ?ζονται επ?σημα απ? τη δεκαετ?α του 1870. Την 400η επ?τειο απ? το θ?νατ? του το 1904 ο Νικολ?ε Γι?ργκα δημοσ?ευσε τη βιογραφ?α του Στ?φανου. Ο Γι?ργκα υπογρ?μμισε ?τι οι ν?κε? του Στεφ?νου ?πρεπε να αποδοθο?ν στην ≪αληθιν? εν?τητα ολ?κληρου του λαο?≫ κατ? τη δι?ρκεια τη? βασιλε?α? του. Το βιβλ?ο του ?χει αναδημοσιευτε? αρκετ?? φορ??, μεταξ? ?λλων για την 500η επ?τειο του θαν?του του Στεφ?νου (2004). Σην ?δια επ?τειο ο Στ?φανο? παρουσι?στηκε ω? σ?μβολο τη? ≪εθνικ?? ταυτ?τητα?, ανεξαρτησ?α? και διεθνοτικ?? αρμον?α?≫ στη Δημοκρατ?α τη? Μολδαβ?α? .

Ο ιστορικ?? Τζ?ναθαν Ηγκλ? σημει?νει ?τι ≪ο Stephen ε?ναι μια εσαε? παρο?σα μορφ?≫ τ?σο στη Ρουμαν?α ?σο και στη Μολδαβ?α: ≪τα αγ?λματα τη? μορφ?? του αφθονο?ν, οι πολιτικο? τον αναφ?ρουν ω? παρ?δειγμα, σχολε?α και ?να πανεπιστ?μιο φ?ρουν το ?νομ? του, ?πω? και χωρι? και κ?ριοι δρ?μοι π?λεων και χωρι?ν και σταθμ?? του μετρ? στο κεντρικ? Βουκουρ?στι και το εστεμμ?νο του κεφ?λι κοσμε? κ?θε χαρτον?μισμα τη? μετασοβιετικ?? δημοκρατ?α? τη? Μολδαβ?α?≫. Σ?μφωνα με δημοσκ?πηση του 1999, περισσ?τερο απ? το 13% των ερωτηθ?ντων θεωρο?σε τον Στ?φαν Με?ζορη ω? τη σημαντικ?τερη προσωπικ?τητα που ?χει ≪επηρε?σει το πεπρωμ?νο των Ρουμ?νων προ? το καλ?τερο≫. Επτ? χρ?νια αργ?τερα, σε ?να πρ?γραμμα τη? Ρουμανικ?? Τηλε?ραση? , ψηφ?στηκε "ο μεγαλ?τερο? Ρουμ?νο? ?λων των εποχ?ν".

Αγιο? ηγεμ?να? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο Ουρ?κε αν?φερε ?τι ο Στ?φανο? θεωρ?θηκε ?γιο? λ?γο μετ? την κηδε?α του, αν και ≪?χι λ?γω τη? ψυχ?? του ... επειδ? ?ταν ?νθρωπο? με αμαρτ?ε? ... αλλ? λ?γω των σπουδα?ων ?ργων του≫. Η αναφορ? του Ουρ?κε επαναλ?φθηκε απ? το Μ?ρον Κοστ?ν. Ο ηγο?μενο? τη? Μον?? Πο?τνα, Αρτιμον Μπ?ρτνικ, ξεκ?νησε τη διερε?νηση τη? ταφικ?? α?θουσα? τη? μον?? το 1851, προσφε?γοντα? σε σημαντικ? ιερ? στη Ρωσ?α και τη Μολδαβ?α. Το 1857 (?να χρ?νο μετ? το ?νοιγμα του τ?φου του Στεφ?νου), ο ιερ?α? και δημοσιογρ?φο? Ηρακλ?? Πορουμπ?σκου ?γραψε ?δη για τα "ιερ? οστ? τη? Πο?τνα". Ωστ?σο ο Στ?φανο? ο Μ?γα? αγνο?θηκε ?ταν η Ρουμανικ? Ορθ?δοξη Εκκλησ?α ανακ?ρυξε του? πρ?του? Ρουμ?νου? αγ?ου? τη δεκαετ?α του 1950.

Ο Θε?κτιστο? , Πατρι?ρχη? π?ση? Ρουμαν?α?, ανακ?ρυξε το Στ?φανο μαζ? με ?λλου? 12 αγ?ου? στον καθεδρικ? να? του Αγ?ου Σπυρ?δωνα στο Βουκουρ?στι στι? 21 Ιουν?ου 1992. Με την ευκαιρ?α αυτ? ο πατρι?ρχη? τ?νισε ?τι ο Στ?φανο? υπ?ρξε υπερασπιστ?? του Χριστιανισμο? και προστ?τη? του λαο? του. Υπογρ?μμισε επ?ση? ?τι ο Στ?φανο? ε?χε χτ?σει εκκλησ?ε? κατ? τη δι?ρκεια τη? βασιλε?α? του. Η γιορτ? του Στεφ?νου ε?ναι η 2 Ιουλ?ου (η ημ?ρα του θαν?του του) στο ημερολ?γιο τη? Ρουμανικ?? Ορθ?δοξη? Εκκλησ?α?. Στην πρ?τη του γιορτ? μετ? την αγιοπο?ησ? του, πραγματοποι?θηκε μια ν?α τελετ? για τον εορτασμ? του Μεγ?λου και Αγ?ου Στεφ?νου στην Πο?τνα, την οπο?α παρακολο?θησαν 15.000 ?νθρωποι (συμπεριλαμβανομ?νου του τ?τε Προ?δρου τη? Ρουμαν?α? , Ι?ν Ιλι?σκου και δ?ο υπουργ?ν). Ο Πατρι?ρχη? Θε?κτιστο? σημε?ωσε ?τι "ο Θε?? μα? ?χει φ?ρει μαζ? κ?τω απ? τον ?διο ουραν?, ακριβ?? ?πω? ο Στ?φανο? μα? συγκ?λεσε κ?τω απ? την ?δια σημα?α στο παρελθ?ν".

Σημει?σει? ? Παραπομπ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Βασικ?? Πηγ?? και Βιβλιογραφ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• Κωνσταντ?νου Πολ?τη " ≪Αθλητ?? του Χριστο?≫, Ο Στ?φανο? ο Μεγ?λο? διατηρε? χριστιανικ? τα β?ρεια Βαλκ?νια ", περιοδικ? Ιστορικ?? Σελ?δε?, τχ 9, Νο?μβριο? 2006
• Ν?κου Γιανν?πουλου " Δρ?κουλα?, ο ≪καταραμ?νο?≫ Πρ?γκηπα? ", εκδ?σει? Περισκ?πιο 2006
• Λ?μμα " Στ?φανο? Δ' ο Μ?γα? " στην ΜΕΓΑΛΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ, εκδ?σεων Φο?νιξ Ε.Π.Ε. 1957, Τ?ΜΟΣ ΚΒ' σελ. 371
• Peter F. Sugar " Η νοτιοανατολικ? Ευρ?πη κ?τω απ? την οθωμανικ? κυριαρχ?α (1354-1804) ", Τ?μο? Β', εκδ?σει? Σμ?λη 1994

Εξωτερικο? σ?νδεσμοι [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Τα Wikimedia Commons ?χουν πολυμ?σα σχετικ? με το θ?μα    Στ?φανο? Γ? ο Μ?γα?

• Ecaterina Strone " Ο Στ?φανο? ο Μ?γα? στα μ?τια συγχρ?νων του ", περιοδικ? Welcome (αγγλικ?)
• Δ?ο διαφορετικ?? απ?ψει? περ? Στεφ?νου του Γ'. Αρχειοθετ?θηκε 2008-04-20 στο Wayback Machine . (αγγλικ?)
• Ιστορικ?? εκκλησ?ε? τη? Ρουμαν?ε?, πολλ?? εκ των οπο?ων ανεγ?ρθησαν κατ? τη βασιλ?ια του Στεφ?νου του Γ' Αρχειοθετ?θηκε 2008-07-02 στο Wayback Machine .
• Σ?γκριση του Μολδαβικο? στρατο? πριν και κατ? τη βασιλε?α του Στεφ?νου του Γ'. Εν συντομ?α, μ?α ιστορ?α τη? Μολδαβ?α? και περιγραφ? τη? μ?χη? του Βασλο?ι. (αγγλικ?)
• Μια μελ?τη των σχ?σεων του Στεφ?νου του Γ' με την ευρ?τερη περιοχ? τη? Μα?ρη? Θ?λασσα?, 21ο Διεθν?? Συν?δριο Βυζαντιν?ν Σπουδ?ν, Λονδ?νο 2006 (αγγλικ?)
• Χ?ρτη? των ρουμανικ?ν Πριγκιπ?των κατ? την εποχ? του Στεφ?νου του Γ?.

Καθιερωμ?νοι ?ροι WorldCat VIAF : 89758463 LCCN : n50038453 ISNI : 0000 0001 1030 8840 GND : 119067765 SUDOC : 035621761 BNF : cb13325141k (data) NKC : jn20040226010