Οι Μεταμορφ?σει?
?
Ο Χρυσ?? γ?ιδαρο?
(
λατινικ?
:
Asinus aureus
) ε?ναι μυθιστ?ρημα του
Απουλ?ιου
που γρ?φτηκε τον 2ο αι?να μ.Χ., ε?ναι το μ?νο αρχα?ο ρωμα?κ? μυθιστ?ρημα στα
λατινικ?
που σ?ζεται στο σ?νολ? του.
[1]
Ο αρχικ?? τ?τλο? του μυθιστορ?ματο? ?ταν
?ντεκα βιβλ?α μεταμορφ?σεων
, στα λατινικ?
Metamorphoseon libri XI
, ? εν συντομ?α
Μεταμορφ?σει?
. Ο τ?τλο? παραπ?μπει στο ομ?νυμο ?ργο του
Οβ?διου
Μεταμορφ?σει?
(1 μ.X.) που ?χουν ω? θ?μα τη μεταμ?ρφωση ανθρ?πων σε ζ?α, ?πω? και στον Απουλ?ιο. Ο δε?τερο?? τ?τλο?
Χρυσ?? γ?ιδαρο?
προστ?θηκε μεταγεν?στερα απ? φιλολ?γου?, επειδ? θεωρο?σαν ?τι οι ιστορ?ε? που παρατ?θενται ε?ναι πραγματικ? χρυσωρυχε?ο ιδε?ν, διδαγμ?των και ηθογραφι?ν και αναφ?ρεται κατ? την
?στερη Αρχαι?τητα
απ? τον
?γιο Αυγουστ?νο
.
[2]
Το ευφ?νταστο, τολμηρ? και διασκεδαστικ? ?ργο καταγρ?φει με φιλοπα?γμονα και αυτοσαρκαστικ? δι?θεση τι? περιπ?τειε? του Λο?κιου, μ?λου? τη? ρωμα?κ?? αριστοκρατ?α?, καθ?? ταξ?δευε στη
Θεσσαλ?α
, το ≪λ?κνο τη? μαγε?α?≫. Η περι?ργεια, ο υπερβολικ?? ενθουσιασμ?? και η ακ?ρεστη επιθυμ?α του ?ρωα να δει και να εξασκ?σει τη μαγε?α τον οδηγο?ν να μεταμορφωθε? κατ? λ?θο? σε γ?ιδαρο. ?τσι αρχ?ζει ?να μακρ? ταξ?δι, κυριολεκτικ? και μεταφορικ?, με πολλ?? περιπ?τειε?. Τελικ? βρ?σκει τη σωτηρ?α μ?σω τη? παρ?μβαση? τη? θε??
?σιδα?
, στη λατρε?α τη? οπο?α? προσχωρε?. Το ?ργο θεωρε?ται εν μ?ρει αυτοβιογραφικ?, καθ?? στο τ?λο? αποκαλ?πτεται ?τι ο πρωταγωνιστ?? Λο?κιο? κατ?γεται απ? τα Μ?δαυρα, την πατρ?δα του ?διου του Απουλ?ιου.
[3]
Το μυθιστ?ρημα διαδραματ?ζεται στην
Αρχα?α Ελλ?δα
και παρουσι?ζει την καθημεριν? ζω?, τα ?θη και ?θιμα και τι? δεισιδαιμον?ε? τη? ελληνιστικ?? αρχαι?τητα?. Ε?ναι διανθισμ?νο με ?νθετε? ιστορ?ε? που ο γ?ιδαρο? μ?σα στι? περιπλαν?σει? του ακο?ει να διηγο?νται, ?πω? η
ιστορ?α του ?ρωτα και τη? Ψυχ??
, η ιστορ?α τη? δηλητηρι?στρια? μητρι??, η ματωμ?νη ν?φη και ?λλε?, ιστορ?ε? που αναμειγν?ουν τον ερωτισμ? με αιματηρ? εγκλ?ματα και τη μαγε?α.
Το μυθιστ?ρημα ε?ναι πρ?δρομο? του ε?δου? του
πικαρ?σκο
μυθιστορ?ματο?, που αν?πτυξαν αργ?τερα οι
Κεβ?δο
,
Ραμπελα?
,
Βοκ?κιο?
,
Θερβ?ντε?
,
Βολτα?ρο?
,
Αλα?ν Ρεν? Λεσ?ζ
,
Ντ?νιελ Ντεφ?ε
και πολλο? ?λλοι.
[4]
Η ημερομην?α συγγραφ?? των
Μεταμορφ?σεων
ε?ναι αβ?βαιη. ?χει θεωρηθε? απ? του? μελετητ?? ω? νεανικ? ?ργο πριν απ? την
Απολογ?α
του
Απουλ?ιου
το 158-159, ? ω? το αποκορ?φωμα τη? λογοτεχνικ?? του σταδιοδρομ?α?, και το πιθαν?τερο στη δεκαετ?α του 160 ? 170. Ο Απουλ?ιο? διασκε?ασε την ιστορ?α απ? ?να ελληνικ? πρωτ?τυπο, του οπο?ου συγγραφ?α? ?ταν πιθαν?? ο κατ? τα ?λλα ?γνωστο? Λο?κιο? ο Πατριν?? (αν αυτ? το ?νομα δεν προ?ρχεται απλ?? απ? τον κ?ριο χαρακτ?ρα και αφηγητ? του ?ργου).
Αυτ? το ελληνικ? κε?μενο του Λο?κιου του Πατρινο? ?χει χαθε?, αλλ? ?χει διασωθε? ο
Λο?κιο? ? ?νο?
, μια παρ?μοια ιστορ?α αμφισβητο?μενη? συγγραφ??, που παραδοσιακ? αποδ?δεται στον
Λουκιαν?
, σ?γχρονο του Απουλ?ιου. Αυτ? το ελληνικ? κε?μενο που ?χει διασωθε? φα?νεται να ε?ναι μια σ?νοψη του κειμ?νου του Λο?κιου του Πατρινο?.
[5]
Σ?μφωνα με πιο πρ?σφατη εκδοχ?, ο Λουκιαν?? και ο Απουλ?ιο? χρησιμοπο?ησαν το κοιν? πρ?τυπο του Λο?κιου του Πατρινο? αλλ? π?ραν του κοινο? θ?ματο? τα ?ργα ?χουν διαφορ??: Το ?ργο του Απουλ?ιου ε?ναι κατ? πολ? εκτεν?στερο και με προεκτ?σει? φιλοσοφικο? χαρακτ?ρα.
[6]
Εικονογρ?φηση του 1787
Βιβλ?ο 1: Ο αφηγητ??, που αυτοαποκαλε?ται Λο?κιο?, ε?ναι ο ?ρωα? του μυθιστορ?ματο? και αναφ?ρεται στο πρ?το πρ?σωπο. Στον πρ?λογο απευθ?νεται στον αναγν?στη και συστ?νεται εν συντομ?α, ταυτιζ?μενο? με τον ?ρωα του μυθιστορ?ματο? και διηγε?ται τι? περιπ?τει?? του. Σε ?να ταξ?δι του στη
Θεσσαλ?α
, γνωστ? ω? ≪χ?ρα τη? μαγε?α?≫, συναντ? τον ?μπορο Αριστομ?νη, ο οπο?ο? διηγε?ται λεπτομερ?? π?? ?να? παλι?? του φ?λο? δολοφον?θηκε μπροστ? στα μ?τια του απ? μια μ?γισσα. Ο σ?ντροφ?? του ε?ναι δ?σπιστο? και πα?ρνει την ιστορ?α για αστε?ο αλλ? ο Λο?κιο? πιστε?ει και προβληματ?ζεται με τα ?σα παρ?δοξα και απ?στευτα διηγε?ται ο συνταξιδι?τη? του. Πηγα?νει στην
Υπ?τη
, ?που φιλοξενε?ται απ? τον φιλ?ργυρο τοκογλ?φο Μ?λωνα.
[7]
Βιβλ?ο 2: Τι? μ?ρε? που ακολουθο?ν, ο Λο?κιο? ακο?ει επανειλημμ?να τρομερ?? ιστορ?ε? για του? κινδ?νου? απ? τι? μ?γισσε?. Συγκεκριμ?να, λαμβ?νει μια προειδοπο?ηση για τη σ?ζυγο του Μ?λωνα, την Παμφ?λη, που ε?ναι μ?γισσα. Αλλ? αυτ? του κεντρ?ζει την περι?ργεια. ?να βρ?δυ, γυρ?ζοντα? σπ?τι μεθυσμ?νο?, βλ?πει μπροστ? στην π?ρτα του σπιτιο? του οικοδεσπ?τη του τρει? κλ?φτε?, του? οπο?ου? σκοτ?νει με το σπαθ? του.
Βιβλ?ο 3: Την επ?μενη μ?ρα, ο Λο?κιο? συλλαμβ?νεται και κατηγορε?ται για φ?νο. Εκπλ?σσεται που ?λοι γελο?ν μαζ? του. Η ακροαματικ? διαδικασ?α πραγματοποιε?ται δημ?σια στο θ?ατρο μπροστ? σε τερ?στιο πλ?θο?. Ο λ?γο? υπερ?σπιση? του κατηγορουμ?νου, πετυχημ?νο?, δεν ?χει αποτ?λεσμα. Αναγκ?ζεται να ξεσκεπ?σει τα τρ?α καλυμμ?να πτ?ματα και αποδεικν?εται ?τι στην πραγματικ?τητα ε?ναι τρ?α φουσκωμ?να ασκι?. Το κοιν? ξεσπ? στα γ?λια και φε?γει. Τελικ?, ο Λο?κιο? μαθα?νει ?τι η κατηγορ?α ?ταν απλ?? ?να χοντροκομμ?νο αστε?ο για τη ≪γιορτ? του γ?λιου≫, που γιορταζ?ταν στην π?λη εκε?νη την ημ?ρα.
[8]
Στο σπ?τι του Μ?λωνα, ο Λο?κιο? μαθα?νει απ? την υπηρ?τρια Φωτ?δα, με την οπο?α μοιρ?ζεται τι? ν?χτε? του, ?τι η Παμφ?λη ε?χε ζωνταν?ψει με μαγικ? τρ?πο τα ασκι? ?τσι ?στε να μοι?ζουν με διαρρ?κτε?. Τ?ρα επιθυμε? να παρακολουθ?σει τα μαγικ? τη? Παμφ?λη?. Η Φωτ?δα συμφωνε? απρ?θυμα, αφ?νοντα? τον Λο?κιο να δει την κυρ? τη? να μεταμορφ?νεται σε κουκουβ?για. Ο Λο?κιο? θ?λει να μεταμορφωθε? ο ?διο?. Επειδ? ?μω? η Φωτ?δα μπερδε?ει τη μαγικ? αλοιφ? με την οπο?α πρ?πει να τριφτε?, ο Λο?κιο? δεν μετατρ?πεται σε πουλ? αλλ? σε γ?ιδαρο, η ανθρ?πινη λογικ? του παραμ?νει ωστ?σο αναλλο?ωτη. Η υπηρ?τρια του υπ?σχεται να αντιστρ?ψει τη μεταμ?ρφωση το επ?μενο πρω?, που θα του δ?σει να φ?ει τριαντ?φυλλα. Μ?χρι τ?τε θα πρ?πει να με?νει στο στ?βλο. Αλλ? το βρ?δυ, κλ?φτε? εισβ?λλουν στο σπ?τι και για να μεταφ?ρουν τα λ?φυρ? του? χρησιμοποιο?ν τον Λο?κιο. ?τσι ξεκινο?ν οι μεγ?λε? περιπλαν?σει? του γα?δ?ρου. Βαρι? φορτωμ?νο? και χτυπημ?νο? ?σχημα, βαδ?ζει σε αν?μαλα μονοπ?τια μ?σα απ? αδι?βατα βουν?.
?ρωτα?
και
Ψυχ?
,
Ουιλι?μ-Αντ?λφ Μπουγκερ?
, 1889
Βιβλ?α 4-6: Μετ? την ε?σοδο του Λο?κιου στον κ?σμο τη? μαγε?α?, η περι?ργει? του ικανοποι?θηκε. Τ?ρα αλλ?ζει αναπ?φευκτα οπτικ? και κοιτ?ζει τον συνηθισμ?νο κ?σμο των ανθρ?πων απ' ?ξω. Θεωρ?ντα? τον κανονικ? ζ?ο, οι ?νθρωποι συνεχ?ζουν χωρ?? ενδοιασμο?? παρουσ?α του τι? ασχολ?ε? και τι? συζητ?σει? του?. Ο Λο?κιο? παρατηρε?, ακο?ει και καταλαβα?νει τα π?ντα, χ?ρη στα μακρι? αυτι? του. Ο ρ?λο? του του επιτρ?πει να γνωρ?σει τι? δυστυχ?ε? του κ?σμου, που του φα?νεται τ?σο φρικτ?? ?σο ο κ?σμο? τη? μαγε?α?. Πρ?πει να ληφθε? υπ?ψιν ?τι ο Λο?κιο?, που ω? ?νθρωπο? αν?κε στην αν?τερη τ?ξη, βρ?σκεται στο ?λεο? ανθρ?πων που βρ?σκονται χαμηλ? στην κοινωνικ? ιεραρχ?α ? ακ?μα και παρι?ν τη? κοινων?α?.
Μετ? απ? κακουχ?ε?, η ομ?δα των ληστ?ν και ο Λο?κιο? φτ?νουν σε μια σπηλι?, την κρυψ?να τη? συμμορ?α?. Σ?ντομα καταφθ?νει μια ?λλη ομ?δα ληστ?ν και συζητο?ν τι? περιπ?τει?? του?. Μετ? απ? μια νυχτεριν? επιδρομ?, οι ληστ?? φ?ρνουν στη σπηλι? μια ?μορφη κοπ?λα, τη Χ?ρη, την οπο?α απ?γαγαν για να αποσπ?σουν λ?τρα. Η γρι? που τη φυλ?ει, για να τη διασκεδ?σει, τη? διηγε?ται την
ιστορ?α του ?ρωτα και τη? Ψυχ??
. Μια προσπ?θεια του γα?δ?ρου να δραπετε?σει μαζ? με την κοπ?λα αποτυγχ?νει. Οι ληστ?? συζητο?ν μια σκληρ? τιμωρ?α των φυγ?δων, ο γ?ιδαρο? θα σκοτωθε?.
Βιβλ?ο 7: ?να? κατ?σκοπο? των ληστ?ν αναφ?ρει ?τι στο μεταξ?, στην Υπ?τη, αναζητο?ν τον Λο?κιο ω? συνεργ? του?. Λ?γο πριν απ? την προγραμματισμ?νη θαν?τωση του γα?δ?ρου, καταφθ?νει ο αρραβωνιαστικ?? τη? Χ?ρη?, ο Τληπ?λεμο?. Παρουσι?ζεται ω? κλ?φτη? και κερδ?ζει την εμπιστοσ?νη των ληστ?ν. Καταφ?ρνει να του? ξεγελ?σει και να ελευθερ?σει την Χ?ρη, πα?ρνοντα? και τον γ?ιδαρο. Απ? εκε? και π?ρα ??ο γ?ιδαρο? αν?κει στο νεαρ? ζευγ?ρι και στην αρχ? περν?ει καλ?. Σ?ντομα ?μω? τον πα?ρνει ?να? χωρικ?? και υφ?σταται μεγ?λη κακομεταχε?ριση.
Βιβλ?α 8 ?ω? 10: ?να? σκλ?βο? τη? Χ?ρη? φτ?νει και αναφ?ρει ?τι ο Τληπ?λεμο? ?χει δολοφονηθε?. Η Χ?ρη αυτοκτονε?, αφο? εκδικε?ται τον δολοφ?νο. ?ταν οι σκλ?βοι του? μαθα?νουν τα ν?α, τρ?πονται σε φυγ?. Ο γ?ιδαρο? πρ?πει να του? ακολουθ?σει προ? ?να αβ?βαιο μ?λλον και στο δρ?μο περν?ει ξαν? επικ?νδυνε? περιπ?τειε?. Τελικ?, πωλε?ται στην αγορ?. Ο ν?ο? του αφ?ντη? ε?ναι ?να? ιερ?α? τη? Συρ?α? Θε??, ?να? θεομπα?χτη? ??που περιπλανι?ται ζητιανε?οντα? με ?λλου? αγ?ρτε?. Ζουν απ? τα δ?ρα ε?πιστων ανθρ?πων στου? οπο?ου? ανακοιν?νουν, ω? μ?ντει?, μελλο?μενε? επιτυχ?ε?. Ο γ?ιδαρο? βασαν?ζεται ξαν? και κινδυνε?ει η ζω? του.
[9]
Ο Λο?κιο? μεταμορφ?νεται σε ?νθρωπο
, απ? χειρ?γραφο του 1345
Μια μ?ρα, οι απατε?νε? ιερε?? συλλαμβ?νονται για κλοπ? και ο γ?ιδαρο? πωλε?ται ξαν? στην αγορ?. Ο αγοραστ?? ε?ναι ?να? μυλων??, που τον χρησιμοποιε? στον μ?λο, ?που γ?νεται μ?ρτυρα? τη? σκληρ?τητα? προ? του? σκλ?βου? και τα ζ?α που απασχολο?νται εκε?. Παρ?λληλα, παρακολουθε? τη μοιχε?α τη? γυνα?κα? του μυλων?, την ανακ?λυψη τη? οπο?α? καθιστ? δυνατ?, αναγκ?ζοντα? τον εραστ? να βγει απ? την κρυψ?να του. Στη συν?χεια, ο μυλων?? δι?χνει τη γυνα?κα του. Εκε?νη εκδικε?ται σκοτ?νοντ?? τον με μ?για. Αυτ? σημα?νει για τον γ?ιδαρο ν?α αλλαγ? ιδιοκτ?τη, ακολουθο?μενη απ? ?λλε?. Υποφ?ρει απ? πε?να και κρ?ο, γ?νεται μ?ρτυρα? τρομερ?ν περιπετει?ν. Εμπλ?κεται ακ?μη και σε σεξουαλικ?? διαστροφ?? καθ?? μια αρχ?ντισσα τον ερωτε?τηκε. Τελικ? καταφ?ρνει να δραπετε?σει και καταφε?γει στην π?λη Κεγχρε??.
Βιβλ?ο 11: Ο γ?ιδαρο? απελπισμ?νο? στρ?φεται στη Μητ?ρα Θε? και την παρακαλε? για βο?θεια. Σεβαστ? απ? ?λου? του? λαο?? με δι?φορα ον?ματα, του εμφαν?ζεται με τη μορφ? τη?
?σιδα?
και ανακοιν?νει τη δι?σωσ? του κατ? την επ?μενη γιορτ? τη?, οπ?τε θα ?χει την ευκαιρ?α να φ?ει τα σωτ?ρια τριαντ?φυλλα. Σε ?νδειξη ευγνωμοσ?νη?, πρ?πει αφο? επιστρ?ψει στην ανθρ?πινη μορφ? να την υπηρετ?σει για το υπ?λοιπο τη? ζω?? του. Και πρ?γματι, ο Λο?κιο? μεταμορφ?νεται σε ?νθρωπο μπροστ? στο ?κπληκτο πλ?θο?. Μετ? απ? λ?γο καιρ?, η ?σι? και ο
?σιρι?
τον μυο?ν στα μυστ?ρια του?. Με τι? οδηγ?ε? τη? θε??, πηγα?νει στη
Ρ?μη
, ?που συνεχ?ζει να την υπηρετε?. Τα ιερατικ? καθ?κοντα τον γεμ?ζουν ικανοπο?ηση και κερδ?ζει τα προ? το ζην ω? δικηγ?ρο?, με μεγ?λε? επιτυχ?ε?. ?τσι τελει?νουν αισ?ω? οι περιπ?τει?? του.
[10]
- Ο Χρυσ?? γ?ιδαρο? ? οι Μεταμορφ?σει?
, μετ?φραση: Αριστε?δη? Α?βαλι?τη?, εκδ?σει? Νεφ?λη, 1982
[11]
[12]