Νικ?δημο? ο Αγιορε?τη?
Γενικ?? πληροφορ?ε?
Γ?ννηση	1749 [1] [2] [3] Ν?ξο?
Θ?νατο?	14  Ιουλ?ου 1809 ( unspecified calendar, assumed Gregorian ) [4] [5] Καρυ?? Αγ?ου ?ρου?
Χ?ρα πολιτογρ?φηση?	Ελλ?δα
Θρησκε?α	Ανατολικ?? Ορθ?δοξο? Χριστιανισμ??
Eορτασμ?? αγ?ου	14 Ιουλ?ου
Εκπα?δευση και γλ?σσε?
Ομιλο?μενε? γλ?σσε?	Ελληνικ? [6]
Πληροφορ?ε? ασχολ?α?
Ιδι?τητα	μοναχ?? ορθ?δοξο? μοναχ??
Σχετικ? πολυμ?σα
δεδομ?να

Ο ?γιο? Νικ?δημο? ο Αγιορε?τη? ( 6 Ιουν?ου 1749 - 14 Ιουλ?ου 1809 ) ε?ναι ?γιο? τη? Ορθ?δοξη? Εκκλησ?α? και υπ?ρξε απ? τι? σημαντικ?τερε? ασκητικ?? μορφ?? τη? σ?γχρονη? ορθ?δοξη? χριστιανικ?? π?στη?. Το κατ? κ?σμον ?νομ? του ?ταν Νικ?λαο? Καλλιβο?ρτση?. Θεωρε?ται ω? μια απ? τι? ηγετικ?? μορφ?? τη? κ?νηση? των Κολλυβ?δων Πατ?ρων , μαζ? με του? αγ?ου? Μακ?ριο Νοταρ? και Αθαν?σιο Π?ριο . Η συνεισφορ? του υπ?ρξε πολ?πλευρη και αφορο?σε ποιμαντικ? και συγγραφικ? ?ργο, εν? ε?ναι και ο συγγραφ?α? του Πηδαλ?ου , τη? Φιλοκαλ?α? και του Ευεργετινο? .

Ο β?ο? του [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Παιδικ? ηλικ?α και μ?ρφωση [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Γενν?θηκε στη Ν?ξο το 1749 ^[7] . Ο πατ?ρα? του λεγ?ταν Αντ?νιο? και η μητ?ρα του Αναστασ?α. Το βαπτιστικ? του ?νομα ?ταν Νικ?λαο? ^[8] Η νε?τερη ?ρευνα ?χει απασχοληθε? με το επ?νυμ? του: εντοπ?ζεται το Χαγκαρ?τη? θεωρο?μενο πιο πολ? ω? κοσμικ? προσων?μιο παρ? προερχ?μενο απ? κ?ποιο μοναστ?ρι στο οπο?ο ε?χε ασκητ?ψει. ^[9] Το πραγματικ? οικογενειακ? του επ?νυμο ?ταν Καλιβο?ρτζη? ^[10] Για τον Πιτσ?κη το Χαγκαρ?τη? προ?ρχεται απ? βιαστικ? γραμμ?νη και δυσαν?γνωστη γραφ? εκ μ?ρου? του εκκλησιαστικο? ιστορικο? Βασ?λειου Στεφαν?δη που, το ξεν?γλωσσο Hagarites , το επανεμετ?γραψε σε Χαγκαρ?τη? . ^[11] Απ? μικρ?? γαλουχ?θηκε με χριστιανικ? ανατροφ? απ? του? γονε?? του. Ακολο?θησε σπουδ?? και αποφο?τησε αρχικ? απ? τη σχολ? του Αγ?ου Γεωργ?ου στη Ν?ξο ?που ε?χε διδ?σκαλο τον αδελφ? του Αγ?ου Κοσμ? του Αιτωλο? αρχιμανδρ?τη Χρ?σανθο. Εν συνεχε?α ανεχ?ρησε για αν?τερε? σπουδ?? στη Σμ?ρνη . Εκε? σπο?δασε στην Ευαγγελικ? σχολ? τη? Σμ?ρνη? , για π?ντε ?τη. Δι?πρεψε μ?λιστα τ?σο στη σχολ? αυτ? ?στε ο Ιερ?θεο? Δενδριν?? τον ?θελε για μελλοντικ? διευθυντ? τη? σχολ?? του. Η μ?ρφωσ? που ?λαβε στη Σμ?ρνη εκτ?? απ? τη θεολογικ? επιστ?μη περιελ?μβανε και ?λλε? γν?σει? ?πω? φιλοσοφικ?? , οικονομικ?? , ιατρικ?? , αστρονομικ?? και στρατιωτικ?? . Στα ιδια?τερα χαρ?σματ? του ?ταν ο εξαιρετικ?? χειρισμ?? τη? γλ?σσα?, η γν?ση γαλλικ?ν , ιταλικ?ν και λατινικ?ν καθ?? και η ισχυρ? μν?μη ^[12] . Η νε?τερη ?ρευνα ε?ναι επιφυλακτικ? σχετικ? με τη γλωσσομ?θεια του Νικ?δημου Αγιορε?τη, η οπο?α γιν?ταν προσπ?θεια να θεμελιωθε? στην γλ?σσα των εκδ?σεων απ? τι? οπο?ε? μετ?φρασε δι?φορα ?ργα ο Νικ?δημο? ? σε ορισμ?νε? παραπομπ?? του σε βιβλιογραφ?α. ^[13] ?τσι ?χει αποκλειστε? να γν?ριζε σλαβονικ?, αφο? και ο ?διο? παραδεχ?ταν πω? ?κανε χρ?ση μεταφρασμ?νων στα ελληνικ? σλαβικ?ν πηγ?ν. ^[14] Η λατινομ?θει? του ε?χε αποκτηθε? απ' ?ταν βρισκ?ταν στον κ?κλο του Χρ?σανθου Αιτωλο?. ^[15] Για τον Εμμανου?λ Φραγκ?σκο οι ?ποιε? αναφορ?? σε ον?ματα συγγραφ?ων, τι? ιδ?ε? του? ? τ?τλου? ?ργων του?, μ?λλον προ?ρχονται απ? δε?τερο χ?ρι και σε μεταφρ?σει? και απηχ?σει? του? σε ?ντυπε? ? χειρ?γραφε? ελληνικ?? πηγ??. ^[16]

Στροφ? στο μοναχισμ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Το 1770 , αφο? αποφο?τησε απ? τη Σχολ?, επ?στρεψε στη Ν?ξο και για μια πενταετ?α (1770-1775) περ?που εργ?στηκε ω? Γραμματ?α? τη? Μητροπ?λεω? Παροναξ?α? ^[17] υπ? την εποπτε?α και την καθοδ?γηση του Μητροπολ?του Παροναξ?α? Ανθ?μου του Γ? ( 1742 - 1779 ). Ο Νικ?δημο? ?ταν λ?τρη? τη? μοναστικ?? πολιτε?α?. Αυτ? η επιθυμ?α του γιγαντ?θηκε απ? τη γνωριμ?α του με μοναχο?? του Αγ?ου ?ρου? και με ?λλε? προσωπικ?τητε?, ?πω? ε?ναι ο ?γιο? Μακ?ριο? Νοταρ?? , επ?σκοπο? Κορ?νθου . Το 1775 ?ρθε στην Μον? Διονυσ?ου του Αγ?ου ?ρου? . Εκε? εκ?ρη μοναχ?? με το ?νομα Νικ?δημο? ^[17] . Σε αυτ? την απ?φαση ?σω? να συν?βαλε και η μητ?ρα του, η οπο?α ε?χε και αυτ? καρε? μοναχ? στη Ν?ξο στην ιερ? μον? του αγ?ου Ιω?ννου του Χρυσοστ?μου ονομαζ?μενη Αγαθ? ^[8] .

Ο μοναστικ?? β?ο? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο ?σιο? Νικ?δημο? υπ?ρξε πολ? δραστ?ριο?: ε?χε αναλ?βει παρ?λληλα το διακ?νημα-οφφ?κιο του Αναγν?στη στι? Ακολουθ?ε? και του Γραμματ?α τη? μον??. ?τσι ω? εργ?χειρο του ε?χε την αντιγραφ? κωδ?κων ^[18] . Διατηρο?σε αλληλογραφ?α με πολλο?? λογ?ου? τη? εποχ?? του και ιδιαιτ?ρω? με τον Οικουμενικ? Πατρι?ρχη και εθνομ?ρτυρα ?γιο Γρηγ?ριο Ε' και τον ?σιο Αθαν?σιο τον Π?ριο . Ω? μοναχ?? συν?ταξε μεγ?λο αριθμ? συγγραμμ?των και βιβλ?ων, ?που γ?νεται εμφαν?? η ορθ?δοξο? θεολογ?α. Στ?χο? του ?ταν μια δυναμικ? απ?κρουση των αιρ?σεων και των κακοδοξι?ν των ημερ?ν του.

Ο ?γιο? Νικ?δημο? ο Αγιορε?τη? υπ?ρξε η προεξ?ρχουσα μορφ? των Κολλυβ?δων , μια? μερ?δα? μοναχ?ν το Αγ?ου ?ρου? που αρχικ? ?θελαν τα μνημ?συνα των νεκρ?ν να γ?νονται ?πω? η παρ?δοση επ?βαλε Σ?ββατο ? οποιαδ?ποτε ?λλη μ?ρα εκτ?? απ? Κυριακ? ? δεσποτικ? εορτ?, κ?τι που εκε?νη την περ?οδο ε?χε επιτραπε? για διαφ?ρου? λ?γου?. Η στ?ση του? αυτ? βρ?κε την αντ?ρρηση μια? ?λλη? μερ?δα? μοναχ?ν που ?γινε γνωστ? ω? Αντικολλυβ?δε?, που υποστ?ριζε πω? μπορο?σαν να γ?νονται μνημ?συνα την Κυριακ?, αλλ? και του Οικουμενικο? Πατριαρχε?ου (υπ? τον Πατρι?ρχη Σωφρ?νιο ) που του? καταδ?κασε τελικ? το 1776 . ?νεκα τη? εμμον?? του στι? παραδ?σει? και στο πνε?μα των Ιερ?ν Καν?νων τη? Εκκλησ?α?, υπ?στη ταπειν?σει? και διωγμο??, δι?τι απ?ρριπτε τι? λατινογενε?? προσμ?ξει? στην ορθ?δοξη θεολογ?α και λειτουργικ? ζω?. Επ?ση? ?ταν σφοδρ?? πολ?μιο? τη? εκκοσμ?κευση? τη? Εκκλησ?α? και τη? αλλο?ωση? τη? ορθ?δοξη? ασκητικ?? παρ?δοση?, που, δι?φορα κ?ντρα τη? εποχ?? του, προωθο?σαν στα πρ?τυπα τη? λατινικ?? μοναχικ?? παρ?δοση?. ?τσι, οι Κολλυβ?δε? μετατρ?πηκαν στο αντ?παλο δ?ο? του Νεοελληνικο? Διαφωτισμο?.

Απεβ?ωσε την Τετ?ρτη 14 Ιουλ?ου του 1809 ^[7] , σε ηλικ?α 60 ετ?ν στο κελλ? των Σκουρτα?ων, στι? Καρυ?? του Αγ?ου ?ρου? .

Αγι?τητα και Εορτ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Η Ορθ?δοξο? Εκκλησ?α, απ? τι? 31 Μα?ου 1955 τον κατ?ταξε στο Αγιολ?γι? τη?, με σχετικ? πρ?ξη του Οικουμενικο? Πατριαρχε?ου ^[7] , μετ? απ? α?τημα των Μον?ν του Αγ?ου ?ρου? το οπο?ο υποβλ?θηκε απ? τον Γ?ροντα Αναν?α τον Λαυρι?τη ^[19] . Η μν?μη του Αγ?ου Νικοδ?μου εορτ?ζεται στι? 14 Ιουλ?ου, με ασματικ?? ακολουθ?ε? τι? οπο?ε? συν?ταξαν ο μοναχ?? Γερ?σιμο? Μικραγιανναν?τη? και ο μητροπολ?τη? πρ?ην Πατρ?ν Νικ?δημο? Βαλληνδρ??, καθ?? και ο αρχιμανδρ?τη? Νικ?δημο? Παυλ?πουλο?. Επ?ση? εορτ?ζεται και την πρ?τη Κυριακ? του Σεπτεμβρ?ου, κατ? την καθιερωμ?νη Σ?ναξη των Π?ντε Αγ?ων τη? Παροναξ?α?, αλλ? και την τρ?τη Κυριακ? του Σεπτεμβρ?ου στην Π?ρο , ?που τελε?ται η Σ?ναξη των Αγ?ων ^[20]

Οι Ν?ξιοι τη? Αθ?να? τοποθ?τησαν ?λλη μ?α Αγ?α Τρ?πεζα, προ? τιμ?ν του ν?ου Αγ?ου, στον να? του? τη? Αγ?α? Βαρβ?ρα? (τ?ρμα Πατησ?ων), στο ν?τιο κλ?το? του ναο? και ον?μασαν το κλ?το? αυτ? " Αγ?ου Νικοδ?μου Αγιορε?του". ^[21] Ο ?γιο? Νικ?δημο? Αγιορε?τη? εορτ?ζεται απ? του? Ναξ?ου? του Γαλατσ?ου, την ?δια ημ?ρα, στο παρεκκλ?σιο του Αγ?ου Νικοδ?μου, στον προα?λιο χ?ρο του μητροπολιτικο? ναο? τη? Αγ?α? Γλυκερ?α?.

Εργογραφ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ακτημοσ?νη, παρθεν?α και υπακο? ε?ναι τα στοιχε?α που κυρ?ω? πραγματε?εται στη βιβλιογραφ?α του. Κυρι?τερα ?ργα του ε?ναι ο Α?ρατο? Π?λεμο?, τα Πνευματικ? Γυμν?σματα, το Συμβουλευτικ?ν Εγχειρ?διον, ο Κ?πο? Χαρ?των? το Ν?ον Μαρτυρολ?γιον , το Εορτοδρ?μιον, ο Συναξαριστ??, η Ερμηνε?α των επιστολ?ν του Πα?λου κ.α. Επ?ση? συν?γραψε το ≪ Πηδ?λιον ≫, εν? θεωρε?ται ?να? απ? του? κορυφα?ου? εκκλησιαστικο?? συναξαριστ??. ?πω? αναφ?ρει ο π. Αρ?σταρχο? Γκρ?κα? το ?ργο του Νικοδ?μου τροφοδ?τησε το Κολλυβαδικ? κ?νημα και εν?πνευσε το πλ?ρωμα τη? Εκκλησ?α? ?ω? την σ?γχρονη εποχ? ^[22] .

Το ?ργο του διακρ?νεται σε: ^[23] .

Αγιολογικ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• ≪ Ν?ον Εκλ?γιον ≫ 1803 [1]
• ≪ Ν?ον Μαρτυρολ?γιον ≫ 1799 [2]
• ≪ Συναξαριστ?? των Δ?δεκα μην?ν του ενιαυτο? ≫, 1805-1807, στην Ι.Μ.Παντοκρ?τορο?, εκδ.Βενετ?α, 1819

Ασκητικ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• ≪ Φιλοκαλ?α των ιερ?ν νηπτικ?ν ≫ 1777 στι? Καρυ??, εκδ. 1782 στη Βενετ?α [3]
• ≪ Β?βλο? Βαρσανουφ?ου και Ιω?ννου ≫ 1797 στη καλ?βη ?γιο? Βασ?λειο? στην ?ρημο τη? Καψ?λα?, εκδ. στη Βενετ?α 1816
• ≪ Ευεργετιν?? ≫ 1777 στι? Καρυ??, εκδ.1783 στη Βενετ?α

Εποικοδομητικ? και ηθικ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• ≪ Περ? συνεχο?? Θε?α? μεταλ?ψεω? των αχρ?ντων του Χριστο? Μυστηρ?ων ≫ 1778 στο κελλ? ?γιο? Αντ?νιο?, εκδ.1783 στη Βενετ?α
• ≪ Βιβλ?ον καλο?μενον Α?ρατο? Π?λεμο? ≫ 1796
• ≪ Πνευματικ? γυμν?σματα ≫, 1785 στην Ιερ? Σκ?τη Παντοκρ?τορο?, εκδ.στη Βενετ?α 1796

Απολογητικ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• ≪ Απολογ?α περ? τη? Κυρ?α? ημ?ν Θεοτ?κου ≫, 1799 στην ?ρημο τη? Καψ?λα?
• ≪ Ομολογ?α Π?στεω? ≫, 1805 στην Ι.Σκ?τη Παντοκρ?τορο?, εκδ. στη Βενετ?α 1819

Ποιμαντικ? - κανονικ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• ≪ Εξομολογητ?ριον ≫, 1784 στην Ι.Σκ?τη του Παντοκρ?τορο? και συμπλ?ρωση το 1794 στην καλ?βη ?γιο? Βασ?λειο?, εκδ. Βενετ?α 1794
• ≪ Πηδ?λιον ≫, 1793 στη καλ?βα του γερο?-Λουκ? Ι.Μ.Παντοκρ?τορο?, εκδ. Λειψ?α 1800 [4] ^{[ νεκρ?? σ?νδεσμο? ]}
• ≪ Συμβουλευτικ?ν εγχειρ?διον ?τοι περ? φυλακ?? των π?ντε αισθ?σεων ≫, 1781 -1782 στην ερημ?νησο Σκυροπο?λα Βορε?ων Σπορ?δων, εκδ.1801, επιμ. ?νθ?μου Γαζ? 1801

Ερμηνευτικ?-Λειτουργικ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• ≪ Ερμηνε?α ει? τα? δεκατ?σσερα? Επιστολ?? του Απ.Πα?λου ≫, 1797 στη καλ?βη ?γιο? Βασ?λειο?, εκδ. στη Βενετ?α 1819
• ≪ Ψαλτ?ριον Ευθ?μιου Ζυγαβηνο? ≫, 1797 στο ?διο μ?ρο? , εκδ.1817 στο Οικουμενικ? Πατριαρχε?ο Κωνσταντινο?πολη?.
• ≪ Κ?πο? Χαρ?των ≫, Ερμηνε?α των ενν?α Ωδ?ν τη? στιχολογ?α?, 1798 στο ?διο μ?ρο?, εκδ. στη Βενετ?α 1819
• ≪ Ερμηνε?α Επτ? καθολικ?ν επιστολ?ν ≫, 1799 στο ?διο μ?ρο?, εκδ. στη Βενετ?α 1806
• ≪ Ν?α Κλ?μαξ, ?τοι ερμηνε?α των 75 Αναβαθμ?ν τη?; Οτω?χου ≫, 1806 στην ?ρημο τη? Καψ?λα?, εκδ. 1836 Κων/π?λι?
• ≪ Εορτοδρ?μιον Ερμηνε?α των Ασματικ?ν Καν?νων των Δεσποτικ?ν και Θεομητορικ?ν Εορτ?ν≫ 1806 στο ?διο μ?ρο?, εκδ. στη Βενετ?α 1836 [5]

Ποιητικ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• Επιγρ?μματα-Ποι?ματα
• Λειτουργικο? ?μνοι και Εγκ?μια

Παραπομπ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Πηγ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• Το απεικονιζ?μενο πορτρα?το ε?ναι χαρακτικ? απ? την προμετωπ?δα του "Συναξαριστ?", Βενετ?α 1819
• Μ?ριο? Μπεν?ση?,Ο Νικ?δημο? ο Αγιορε?τη? στην θεολογικ? ?ρευνα του 20ου αι?να, Διπλωματικ? Εργασ?α υποβληθε?σα στο τμ?μα Ποιμαντικ?? και Κοινωνικ?? Θεολογ?α? του Α.Π.Θ, Θεσσαλον?κη 2010 [6]
• μητροπ. Νικ?δημου Βαλληνδρ?, ≪Το χρονικ?ν του α' εορτασμο? τη? μν?μη? του οσ?ου Νικ?δημου του Αγιορε?του-του Ν?ξιου-εν Αθ?ναι?≫, Επετηρ?? Εταιρε?α? Κυκλαδικ?ν Μελετ?ν, τ?μ.12 (1995), σελ.75-80
• Κ.Γ.Πιτσ?κη?,≪?γνωστο ? αν?παρκτο επ?νυμο του Νικ?δημου του Αγιορε?τη≫, Ο Ερανιστ??, τ?μ.22 (1999),σελ.270-272 [7] Αρχειοθετ?θηκε 2021-05-11 στο Wayback Machine .
• Εμμ. Ν. Φραγκ?σκο?, ≪Το ζ?τημα τη? γλωσσομ?θεια? του Νικ?δημου Αγιορε?τη≫, Ο Ερανιστ??, τ?μ.23 (2001),σελ.173-190 [8] Αρχειοθετ?θηκε 2021-01-21 στο Wayback Machine .
• Εμμ. Ν.Φραγκ?σκο?,≪“Α?ρατο? π?λεμο?” (1796), “Γυμν?σματα πνευματικ?” (1800). Η πατρ?τητα των ≪μεταφρ?σεων≫ του Νικ?δημου Αγιορε?τη≫, ? 'Ερανιστ??,τ?μ.19 (1993),σελ.102-135. [9] Αρχειοθετ?θηκε 2021-05-11 στο Wayback Machine .

Βιβλιογραφ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• Χαριλ?ου Σ.Τζ?γα, Η περ? μνημοσ?νων ?ρι? εν Αγ?ω ?ρει κατ? τον ΙΗ?αι?να, Θεσσαλον?κη 1969, (Διδακτορικ? Διατριβ?, Αριστοτ?λειον Πανεπιστ?μιον Θεσσαλον?κη?, Επιστημονικ? Επετηρ?? τη? Θεολογικ?? Σχολ??, Παρ?ρτ. Αριθμ. 3). ( http://phdtheses.ekt.gr , http ^{[ νεκρ?? σ?νδεσμο? ]} ://hdl.handle.net/10442/hedi/23473), ( https://web.archive.org/web/20190914090730/http://hippo.lib.uoa.gr/ ), ( http://www.lib.auth.gr) ^{[ νεκρ?? σ?νδεσμο? ]}
• Χρ?στο? ^{[ νεκρ?? σ?νδεσμο? ]} Κρικ?νη?, ≪Νικ?δημο? ο Αγιορε?τη?:περ? των Νεομαρτ?ρων≫, στο: Πρακτικ? Συνεδρ?ου (Θεσσ/?κη 21-25 Μα?ου 1997),Η Θεσσαλον?κη ω? κ?ντρο ορθοδ?ξου θεολογ?α? Προοπτικ?? στη σημεριν? Ευρ?πη, Θεσσ/?κη, 2000, σελ.97-105
• Κ.Κ.Παπουλ?δη?. ≪≪Η συγγ?νεια του βιβλ?ου ≪Γυμν?σματα Πνευματικ?≫ του Αγ?ου Νικοδ?μου του Αγιορε?του με το ≪Exercicos Spirituales≫ του Αγ?ου Ιγνατ?ου de Loyola≫≫ (pdf). Ελληνικ?, τομ.11,(1971),σελ.2167-173 . Αρχειοθετ?θηκε απ? το πρωτ?τυπο στι? 2016-03-05 . https://web.archive.org/web/20160305005834/http://media.ems.gr/ekdoseis/makedonika/makedonika_11/ekd_pemk_11_Papoulidis_2.pdf . Ανακτ?θηκε στι? 2012-01-10 .  
• Κωνσταντ?νο? Σ?θα? , Βιογραφ?αι των εν τοι? γρ?μμασι διαλαμψ?ντων Ελλ?νων απ? τη? καταλ?σεω? τη? Βυζαντιν?? Αυτοκρατορ?α? μ?χρι τη? Ελληνικ?? Εθνεγερσ?α? 1453-1821, εκδ. Κουλτο?ρα,1990, σελ.624-626
  • Χρ?στο? Ιωανν?δη?, ≪ Λ?γιοι κληρικο? και Νεοελληνικ?? Διαφωτισμ??: μια κρ?σιμη σχ?ση ≫, μεταπτυχιακ? διπλωματικ? εργασ?α, Αθ?να: ΕΚΠΑ, τμ?μα Ιστορ?α? & Αρχαιολογ?α?, 2017. https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/browse.html?p.id=1327869

Εξωτερικο? Σ?νδεσμοι [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

• kellion στο clubs.pathfinder.gr : ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ, ο πελ?ριο? σμ?ραγδο?
• e-istoria Απ?στολο? Βακαλ?πουλο? ...Η πρ?τη συλλογ? βιογραφι?ν νεομαρτ?ρων ε?ναι του ... Αρχειοθετ?θηκε 2014-01-22 στο Wayback Machine .
• Ζελεπ?? Ι., Ευρωπα?κ? Εταιρε?α Νεοελληνικ?ν Σπουδ?ν, Η σημασ?α του κολλυβαδικο? κιν?ματο?..., ...?να? απ? του? σημαντικ?τερου? ορθοδ?ξου? θεολ?γου? (και μ?λιστα ο σημαντικ?τερο?) ?λη? τη? Τουρκοκρατ?α?...
• http://www.pmeletios.com/ar_meletios/agioi/ΑΓΙΟΣ ^{[ νεκρ?? σ?νδεσμο? ]} ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ Ο ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ.html
• https://web.archive.org/web/20130121204440/http://oodegr.com/oode/epistimi/genika/ag_nikod_1.htm
• https://web.archive.org/web/20130911183138/http://users.uoa.gr/~nektar/orthodoxy/tributes/osios_nikodhmos_agioreiths/or8odo3h_pneymatikothta.htm
• https://web.archive.org/web/20120215212742/http://orthodox-world.pblogs.gr/2008/05/o-orthodoxos-monahismos-ag-nikodhmos-agioreiths.html
• Αρχονταρ?κι - ?γ.Νικ?δημο? Αγιορε?τη?: 200 χρ?νια [10]
• Ιωανν?δη?, Χ., Λ?γιοι κληρικο? και Νεοελληνικ?? Διαφωτισμ??: μια κρ?σιμη σχ?ση , μεταπτυχιακ? διπλωματικ? εργασ?α, Αθ?να: ΕΚΠΑ, τμ?μα Ιστορ?α? & Αρχαιολογ?α?, 2017. https://pergamos.lib.uoa.gr/uoa/dl/frontend/browse.html?p.id=1327869
• https://krufo-sxoleio.blogspot.com/2013/07/blog-post_27.html?m=1