Αυτοκρατορ?α των Τιμουριδ?ν

	Αυτοκρατορ?α των Τιμουριδ?ν ; ????????? (περσικ?) ; Γκουρκανιγι?ν
	; Σημα?α
	Τοποθεσ?α {{{κοιν?_?νομα}}} Η Αυτοκρατορ?α των Τιμουριδ?ν το ?το? θαν?του του Ταμερλ?νου (1405)
Πρωτε?ουσα	Σαμαρκ?νδη (1370?1405) ; Χερ?τ (1405?1507)
Γλ?σσε?	Περσικ?
Θρησκε?α	Σουνιτικ? Ισλ?μ
Πολ?τευμα	Εμιρ?το
Εμ?ρη?	Ταμερλ?νο? (πρ?το?)
Ιστορ?α

Η Αυτοκρατορ?α των Τιμουριδ?ν ( περσικ? : ??????????), αυτοπροσδιοριζ?μενη ω? Γκουρκ?νι ( περσικ? : ???????????, Γκουρκανιγι?ν), ?ταν μ?α εξιρανισμ?νη τουρκομογγολικ? αυτοκρατορ?α υπ? την πολιτειακ? μορφ? εμιρ?του , που περιελ?μβανε το σημεριν? Ιρ?ν , Μεσοποταμ?α , Αφγανιστ?ν , ?να μεγ?λο τμ?μα τη? Κεντρικ?? Ασ?α? , καθ?? και τμ?ματα του σημερινο? Πακιστ?ν , Συρ?α? και Τουρκ?α? .

Ιδρ?θηκε το 1370 απ? τον Τιμο?ρ (γνωστ? επ?ση? ω? Ταμερλ?νο), ?ναν πολ?μαρχο τουρκομογγολικ?? καταγωγ??. Ο Τιμο?ρ οραματ?στηκε τον εαυτ? του ω? τον ?νθρωπο που θα αποκαθιστο?σε την περ?φημη Αυτοκρατορ?α των Μογγ?λων του Τζ?νγκι? Χαν , και παρ?τι δεν καταγ?ταν απ? αυτ?ν, θεωρο?σε τον εαυτ? του ω? δι?δοχ? του και συναναστρεφ?ταν σε μεγ?λο βαθμ? του? Μπορτζιγκ?ν, τη μογγολικ? φυλ? απ? την οπο?α καταγ?ταν ο Τζ?νγκι? Χαν.

Οι Τιμουρ?δε?, ?πω? ονομ?στηκε η δυναστε?α που ?δρυσε, απ?λεσαν το 1467 το μεγαλ?τερο τμ?μα τη? Περσ?α? , απ? του? πρ?ην υποτελε?? του?, τη συνομοσπονδ?α των Τουρκομ?νων Ακ Κογιουνλο? , μ?λη ?μω? τη? δυναστε?α? συν?χισαν να ?ρχουν σε μικρ?τερα κρ?τη, γνωστ? κ?ποιε? φορ?? ω? εμιρ?τα των Τιμουριδ?ν, στην Κεντρικ? Ασ?α και τμ?ματα τη? Ινδ?α? . Τον 16ο αι?να, ο Μπαμπο?ρ , ?να? Τιμουρ?δη? πρ?γκιπα? απ? την περιοχ? τη? κοιλ?δα? Φεργκ?να στο σημεριν? Ουζμπεκιστ?ν , εισ?βαλε στο Καμπουλιστ?ν (τμ?μα του σημερινο? Αφγανιστ?ν ) και ?δρυσε ?να μικρ? βασ?λειο εκε?, απ? το οπο?ο μετ? απ? ε?κοσι ?τη εισ?βαλε στην ινδικ? υπο?πειρο ?που και ?δρυσε την περ?φημη Μογγολικ? Αυτοκρατορ?α τη? Ινδ?α? .

Ιστορ?α [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο Ταμερλ?νο? κατ?κτησε απ? το 1363 μεγ?λε? εκτ?σει? τη? Κεντρικ?? Ασ?α? , κυρ?ω? την Υπερωξιαν? (με την π?λη Σαμαρκ?νδη το 1366) και το Χορασ?ν (με την π?λη Μπαλχ το 1369), με δι?φορε? συμμαχ?ε?, αναγνωρισθε?? ω? ν?μιμο? ηγεμ?να? του? το ?το? 1370. Δρ?ντα? επ?σημα στο ?νομα του ηγ?τη του Χαν?του Τσαγκατ?ι , χαγ?νου Σουουργκατμ??, υπ?ταξε πλ?ρω? την Υπερωξιαν? και τη Χωρεσμ?α τα επ?μενα χρ?νια. ?δη απ? τη δεκαετ?α του 1360 ε?χε αποκτ?σει τον ?λεγχο του δυτικο? τμ?ματο? του Χαν?του Τσαγκατ?ι, και παρ?τι ω? εμ?ρη? ?ταν υποτελ?? στον χαγ?νο, στην πραγματικ?τητα ?ταν αυτ?? που καθ?ριζε του? επ?μενου? χαγ?νου?, που αποτελο?σαν πλ?ον πολιτικ?? μαριον?τε? του, μ?σω των οπο?ων αυτ?? ασκο?σε την πραγματικ? εξουσ?α. Οι χαγ?νοι του Χαν?του Τσαγκατ?ι βρ?σκονταν συνεχ?? κατ? του? 15ο και 16ο αι?νε? υπ? την πολιτικ? κυριαρχ?α των Τιμουριδ?ν πριγκ?πων και η αξ?α του? ω? τυπικ?ν κεφαλ?ν του κρ?του? ε?χε καταλ?ξει στην πλ?ρη ασημαντ?τητ? του?.

?νοδο? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο Ταμερλ?νο? ξεκ?νησε μια εκστρατε?α δυτικ? το 1380, εισβ?λλοντα? στα δι?φορα δι?δοχα του Ιλχαν?του κρ?τη. Μ?χρι το 1389, ε?χε απομακρ?νει του? Καρτ?δε? απ? τη Χερ?τ και προελ?σει στην κυρ?ω? Περσ?α, ?που σημε?ωσε πολλ?? στρατιωτικ?? επιτυχ?ε?. Αυτ?? περιελ?μβαναν την κατ?ληψη του Ισφαχ?ν το 1387 και την απομ?κρυνση των Μουζαφαριδ?ν και απ? το Σιρ?ζ το 1393, καθ?? και την εκδ?ωξη των Τζαλαγιριδ?ν απ? τη Βαγδ?τη . Το 1394-95, κατ? την επιτυχ? εκστρατε?α του στη Γεωργ?α , θρι?μβευσε και εναντ?ον τη? Χρυσ?? Ορδ?? (ο χαγ?νο? τη? οπο?α?, Τοκταμ?? , ?ταν ο κ?ριο? αντ?παλο? του Ταμερλ?νου στην περιοχ?), επιβ?λλοντα? την επικυριαρχ?α του στον Κα?κασο .

Ο Ταμερλ?νο? υπ?ταξε επ?ση? το ?το? 1398 τι? π?λει? Μουλτ?ν και Ντιπαλπο?ρ στο σημεριν? Πακιστ?ν . Το Σουλταν?το του Δελχ? ?γινε υποτελ?? των Τιμουριδ?ν αλλ? μετ? το θ?νατο του Ταμερλ?νου αν?κτησε την ανεξαρτησ?α του. Το 1400-1401 ο Ταμερλ?νο? κατ?κτησε το Χαλ?πι , τη Δαμασκ? και το ανατολικ? τμ?μα τη? Ανατολ?α? , εν? το 1401 κατ?στρεψε τη Βαγδ?τη και το 1402 ν?κησε του? Οθωμανο?? Το?ρκου? στη μ?χη τη? ?γκυρα? . Οι επιτυχ?ε? αυτ?? τον κατ?στησαν τον πιο διαπρεπ? μουσουλμ?νο ηγ?τη τη? εποχ?? του, καθ?? η Οθωμανικ? Αυτοκρατορ?α βυθιζ?ταν στο μεταξ? σε εμφ?λιο π?λεμο. Στο μεταξ?, μεταμ?ρφωσε τη Σαμαρκ?νδη σε μια σημαντικ? πρωτε?ουσα και ?δρα τη? επικρ?τει?? του.

Ο Ταμερλ?νο? ?ρισε του? γιου? και εγγονο?? του ω? κυβερν?τε? στι? σημαντικ?τερε? επαρχ?ε? τη? αυτοκρατορ?α? του, καθ?? και ξ?νου? σε κ?ποιε? ?λλε?. Μετ? το θ?νατ? του το 1405, ο Ο?κο? των Τιμουριδ?ν εισ?λθε σε μια περ?οδο διαμαχ?ν και εμφυλ?ων πολ?μων, και πολλο? κυβερν?τε? περιοχ?ν ?γιναν ουσιαστικ? ανεξ?ρτητοι. Παρ?λα αυτ? οι Τιμουρ?δε? συν?χισαν να κυριαρχο?ν στην Περσ?α , Μεσοποταμ?α , Αρμεν?α , μεγ?λα τμ?ματα του Αζερμπα?τζ?ν , Αφγανιστ?ν , Πακιστ?ν , σε μικρ?τερα τμ?ματα τη? Ινδ?α? , καθ?? και στο μεγαλ?τερο τμ?μα τη? Κεντρικ?? Ασ?α? , παρ?λο που οι περιοχ?? τη? Ανατολ?α? και του Καυκ?σου ε?χαν χαθε? απ? τον ?λεγχ? του? ?ω? τη δεκαετ?α του 1430. Εξαιτ?α? του γεγον?το? ?τι οι π?λει? τη? Περσ?α? ε?χαν ερημ?σει λ?γω των πολ?μων, η ?δρα του περσικο? πολιτισμο? ε?χε μεταφερθε? στη Σαμαρκ?νδη και τη Χερ?τ , που αποτ?λεσαν το κ?ντρο τη? αναγ?ννηση? των Τιμουριδ?ν. Οι κατακτ?σει? του Ταμερλ?νου εκτιμ?ται ?τι προκ?λεσαν το θ?νατο περ?που 17 εκατομμυρ?ων ανθρ?πων.

Ο Σαχρο?χ Μιρζ?, τ?ταρτο? ηγεμ?να? των Τιμουριδ?ν, αντιμετ?πισε του? Τουρκομ?νου? Καρ? Κογιουνλο? , που σκ?πευαν να επεκταθο?ν στο Ιρ?ν . Αλλ? ο σ?χη? Τζαχ?ν, ο ηγ?τη? των Καρ? Κογιουνλο?, εκδ?ωξε του? Τιμουρ?δε? στο ανατολικ? Ιρ?ν μετ? το 1447, και επ?ση? κατ?λαβε προσωριν? τη Χερ?τ το 1458. Μετ? το θ?νατο του σ?χη Τζαχ?ν, ο Ουζο?ν Χασ?ν, ο ηγ?τη? των Τουρκομ?νων Ακ Κογιουνλο? , κατ?κτησε τα εδ?φη των Καρ? Κογιουνλο? στο Ιρ?ν την περ?οδο 1469-1471.

Πτ?ση [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Μ?χρι το 1500, η διαιρεμ?νη και σπαραχθε?σα απ? πολ?μου? Αυτοκρατορ?α των Τιμουριδ?ν ε?χε απωλ?σει τον ?λεγχο του μεγαλ?τερου τμ?ματο? τη? επικρ?τει?? τη?, και τα επ?μενα χρ?νια οπισθοχ?ρησε σε ?λα τα πολεμικ? μ?τωπα. Η Περσ?α , ο Κα?κασο? , η Μεσοποταμ?α και το ανατολικ? τμ?μα τη? Ανατολ?α? ?πεσαν γρ?γορα στα χ?ρια τη? σιιτικ?? δυναστε?α? των Σαφαβιδ?ν , που παγι?θηκε υπ? τον σ?χη Ισμα?λ Α? κατ? τη δεκαετ?α που ακολο?θησε. Πολλ? απ? τα εδ?φη τη? Κεντρικ?? Ασ?α? λυμα?νονταν πλ?ον απ? του? Ουζμπ?κου? του Μουχ?μμαντ Σα?μπαν?, ο οπο?ο? κατ?κτησε τι? π?λει?-κλειδι? τη? Σαμαρκ?νδη? και Χερ?τ το 1505 και 1507 αντ?στοιχα, και ?δρυσε το Χαν?το τη? Μπουχ?ρα (1500?1785) με ?δρα την π?λη Μπουχ?ρα στο σημεριν? Ουζμπεκιστ?ν .

Απ? την Καμπο?λ , ο Μπαμπο?ρ , ?να? απ?γονο? του Ταμερλ?νου απ? τη γενι? του πατ?ρα του και πιθαν?? απ?γονο? του Τζ?νγκι? Χαν απ? τη γενι? τη? μητ?ρα? του, προ?λασε με το στρατ? του στην ινδικ? υπο?πειρο και ?δρυσε το 1526 τη Μογγολικ? Αυτοκρατορ?α τη? Ινδ?α? . Η δυναστε?α που ?δρυσε ονομ?στηκε δυναστε?α των Μεγ?λων Μογγ?λων (Μουγκ?λ), παρ?λο που ε?χε κληρονομηθε? ?μεσα απ? του? Τιμουρ?δε?. Τον 17ο αι?να, η Μογγολικ? Αυτοκρατορ?α τη? Ινδ?α? καταλ?μβανε το μεγαλ?τερο τμ?μα τη? Ινδ?α?, τελικ?? ?μω? παρ?κμασε τον επ?μενο αι?να. Η δυναστε?α των Τιμουριδ?ν ?φτασε στο τ?λο? τη?, παραμ?νουσα κατ' ?νομα μ?νο εξουσ?α ω? δυναστε?α των Μουγκ?λ, απ? τη Βρετανικ? Αυτοκρατορ?α , απ?λυτα δε μετ? και την ινδικ? εξ?γερση του 1857 που κατεστ?λη αγρ?ω?.

Πολιτισμ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Γλ?σσα [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Κατ? την εποχ? των Τιμουριδ?ν, η Κεντρικ? Ασ?α ?ταν δισχιδ??, με τι? κυβερνητικ?? αρμοδι?τητε? μοιρασμ?νε? σε στρατιωτικ?? και πολιτικ?? σφα?ρε? β?σει εθνικ?ν διαχωρισμ?ν. Τουλ?χιστον κατ? τα πρ?ιμα στ?δια τη? αυτοκρατορ?α?, ο στρατ?? σχεδ?ν αποκλειστικ? αποτελο?ταν απ? Τουρκομογγ?λου?, εν? η πολιτικ? και διοικητικ? σφα?ρα ?ταν σχεδ?ν εξ ολοκλ?ρου αποτελο?μενη απ? Π?ρσε?, λ?γω τη? μακρ?? και ιδια?τερα εξελιγμ?νη? διοικητικ?? εμπειρ?α? των Περσ?ν σε θ?ματα διο?κηση? και γενικ?τερα κρατικ?? γραφειοκρατ?α?. Η ομιλο?μενη γλ?σσα απ? του? Τουρκομογγ?λου? σε ?λη την περιοχ? ?ταν η γλ?σσα Τσαγκατ?ι , μια το?ρκικη γλ?σσα. Η πολιτικ? οργ?νωση ?διδε μεγ?λη προσοχ? στο νομαδικ? σ?στημα τη? πατρων?α? που ε?χε εισαγ?γει ο Τζ?νγκι? Χαν και κυριαρχο?σε στι? στ?πε? . Η κυρ?αρχη γλ?σσα παρ?λα αυτ? τη? περι?δου αυτ?? ?ταν τα μεσαιωνικ? Περσικ?, η μητρικ? γλ?σσα το? τατζικικ?? (οι Τατζ?κοι ε?ναι ιρανογεν?? λα??) προ?λευση? στοιχε?ου τη? κοινων?α?, καθ?? και η γλ?σσα των γραμμ?των και τη? λογοτεχν?α?, τη γν?ση τη? οπο?α? αποκτο?σαν ?λοι οι εγγρ?μματοι στην αυτοκρατορ?α, καθ?? και οι κ?τοικοι των π?λεων αυτ??.

Ο Ταμερλ?νο? ?δη ε?χε εμβαπτισθε? στην περσικ? κουλτο?ρα και στα περισσ?τερα εδ?φη που ενσωμ?τωσε στην αυτοκρατορ?α του καθι?ρωσε τα μεσαιωνικ? Περσικ? ω? κυρ?αρχη γλ?σσα τη? διο?κηση? και τη? λογοτεχν?α?. Η γλ?σσα στον πυρ?να τη? κυβ?ρνηση?, το λεγ?μενο ντιβ?ν (ντιβ?νι), ?ταν τα μεσαιωνικ? Περσικ?, και οι αντιγραφε?? χειρογρ?φων ?πρεπε να ε?ναι ειδ?μονε? στην περσικ? κουλτο?ρα, ανεξαρτ?τω? τη? εθνικ?? καταγωγ?? του?. Τα μεσαιωνικ? Περσικ? ?γιναν η επ?σημη γλ?σσα του κρ?του? και η γλ?σσα τη? διο?κηση?, ιστοριογραφ?α?, γραμμ?των και τεχν?ν. Η γλ?σσα των Τσαγκατ?ι Τουρκικ?ν ?ταν η ιθαγεν?? γλ?σσα και αυτ? του Ο?κου των Τιμουριδ?ν, εν? τα Αραβικ? ?ταν η κατεξοχ?ν γλ?σσα τη? επιστ?μη?, φιλοσοφ?α?, θεολογ?α? και θρησκειολογ?α?.

Εξωτερικο? σ?νδεσμοι [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Πολυμ?σα σχετικ? με το θ?μα Timurid Empire στο Wikimedia Commons