Αιτιοκρατ?α

Η αιτιοκρατ?α (ντετερμινισμ??) (determinism) ε?ναι η φιλοσοφικ? τ?ση που επηρ?ασε ιδιαιτ?ρω? την επιστημονικ? σκ?ψη απ? την αρχαι?τητα μ?χρι και σ?μερα. Απ?δ?χεται την ?παρξη τη? αιτι?τητα?, την καθολικ? αιτι?δη και νομοτελειακ? συν?φεια ?λων των φαινομ?νων. Το ευθ?ω? αντ?θετο τη? αιτιοκρατ?α? πρεσβε?ει η αναιτιοκρατ?α ? ιντετερμινισμ??. Οι αρχικ?? ιδ?ε? που διαμ?ρφωσαν την αιτιοκρατ?α ω? ιδεολ?γημα απαντ?νται στου? ατομικο?? φιλοσ?φου? (βλ. Αριστ. , Περ? ζ?ων γεν?σεω? , 789β 2) του? Επικο?ρειου? και τον Λουκρ?τιο (De rerum naturae). Στη σ?γχρονη φιλοσοφικ? σκ?ψη η αιτιοκρατ?α συνδ?εται με τη σκ?ψη διανοητ?ν ?πω? ο Φρ?νσι? Μπ?ικον , ο Γαλιλα?ο? , ο Καρτ?σιο? , ο Νε?των , ο Μιχα?λ Λομον?σοφ , ο Λαπλ?? , ο Σπιν?ζα και οι Γ?λλοι υλιστ?? του 18ου αι. . Ο μηχανιστικ?? και αφηρημ?νο? χαρακτ?ρα? των εν λ?γω περ? αιτιοκρατ?α? αντιλ?ψεων εκφρ?ζεται με την απολυτοπο?ηση τη? μορφ?? τη? αιτιοκρατ?α?, την τα?τιση τη? αιτιοκρατ?α? με την αναγκαι?τητα και την απ?ρριψη του αντικειμενικο? χαρακτ?ρα τη? τυχαι?τητα?.

Αρχ?? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Σ?μφωνα με τι? αρχ?? του ντετερμινισμο? τα π?ντα στον κ?σμο γ?νονται με μια αιτι?δη συν?φεια ?αιτιοκρατ?α. Κ?θε γεγον?? το οπο?ο εμπερι?χει ανθρ?πινη δρ?ση συνδ?εται με αιτι?δη αλυσιδωτ? σχ?ση με τι? προγεν?στερε? καταστ?σει?. Δεν υπ?ρχουν ανεξ?γητα ? τυχα?α γεγον?τα. Η ιδ?α ?τι το σ?μπαν αποτελε? ?να ντετερμινιστικ? σ?στημα ?χει επιδρ?σει με καθοριστικ? τρ?πο στι? Δυτικ?? και μη φιλοσοφικ?? και θρησκευτικ?? αντιλ?ψει?. Οι αρχα?οι ?λληνε? φιλ?σοφοι Λε?κιππο? και Δημ?κριτο? ?ταν οι πρ?τοι που θεωρητικ? συν?λαβαν την ιδεολογ?α του ντετερμινισμο?, πρεσβε?οντα? ?τι στηρ?ζονταν στι? μηχανικ?? αλληλεπιδρ?σει? των ατμ?ν.

Ισα?κ Νε?των [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Στον σ?γχρονο δυτικ? κ?σμο η φιλοσοφ?α του ντετερμινισμο? ε?ναι συνδεδεμ?νη με την Νευτ?νεια φυσικ? . Η υπ?θεση ≪The billiard ball≫, προ??ν τη? νευτ?νεια? φυσικ??, υποστηρ?ζει ?τι οι θεμελι?δει? συνθ?κε? στο σ?μπαν ε?χαν εγκατασταθε?, η εξ?λιξη ?ταν αναπ?φευκτη και με μονοσ?μαντο τρ?πο. Αν ?ταν δυνατ?ν να γνωρ?ζουμε το σ?νολο τη? ?λη? και του? ν?μου? που δι?πουν το σ?μπαν, θα ?ταν εφικτ? να προσομοι?σουμε κ?θε σημε?o σε οποιοδ?ποτε χρ?νο του σ?μπαντο?. Η νευτ?νεια φυσικ? και η τ?ξη του ντετερμινισμο? υπηρ?τησαν και υπηρετο?ν την επιστ?μη και τη θεωρητικ? σκ?ψη με μεγ?λη επιτυχ?α, ?ω? ?του τα προβλ?ματα μεταφ?ρονται στην κλ?μακα του σ?μπαντο? ? του ατ?μου, εκε? ?που η νευτ?νεια φυσικ? αδυνατε? να δ?σει λ?σει?.

Η αμφισβ?τηση [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο Ντ?ιβιντ Χιουμ αμφισβ?τησε την αρχ? τη? αιτι?τητα?. Σ?μφωνα με τον Χιουμ, καμ?α αντ?φαση δεν υπ?ρχει ε?ν ισχυριστε? κανε?? για μια αιτ?α ?τι δεν συνεπ?γεται το αποτ?λεσμα που τη? αποδ?δεται. Ο?τε εμπειρικ? ε?ναι δυνατ?ν ποτ? να παρατηρ?σουμε τον αιτι?δη δεσμ?, την αναγκα?α σχ?ση μεταξ? αιτ?α? και του αποτελ?σματο?. Απλ??, ?,τι στην πραγματικ?τητα παρατηρο?με σε μια αιτι?δη σχ?ση ε?ναι το ?να γεγον?? να διαδ?χεται κ?ποιο ?λλο γεγον?? και τ?ποτε ?λλο π?ραν τη? χρονικ?? αυτ?? διαδοχ?? του? -≪μετ? το?το, ?ρα εξαιτ?α? το?του≫.

Αν?λογη προ? την θ?ση του Χιουμ ?ταν και η ?ποψη που εξ?φρασαν και οι εκπρ?σωποι του πυρωνισμο? , σ?μφωνα με την οπο?α δεν υπ?ρχει στην πραγματικ?τητα δεσμ?? μεταξ? αιτ?α? και αποτελ?σματο? αλλ? αυτ?? ε?ναι επιν?ημα των ανθρ?πων.

Στα νε?τερα χρ?νια οι εκπρ?σωποι τη? θεωρ?α? τη? ευκαιριοκρατ?α? αμφισβ?τησαν την ?μεση σχ?ση μεταξ? αιτ?α? και αποτελ?σματο?, και ?τι δυο γεγον?τα μπορο?ν να συνδ?ονται χ?ρη στη διαμεσολ?βηση του Θεο? αφο? καθ?? δημιο?ργησε τον κ?σμο φρ?ντισε να διαδ?χονται το ?να το ?λλο χωρ?? να υφ?σταται μεταξ? του? καμι? ουσι?δη? σχ?ση.

Κβαντομηχανικ? [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Σχετικ? ?ρθρο: Κβαντομηχανικ?

Μεγ?λο μ?ρο? τη? σ?γχρονη? αμφισβ?τηση? ? απλ? συζ?τηση? γ?ρω απ? τον ντετερμινισμ? παρουσι?ζεται με επ?κεντρο τα σ?γχρονα πορ?σματα τη? κβαντομηχανικ?? . Συγκεκριμ?να, σε ατομικ? επ?πεδο, τα στοιχε?α που περιγρ?φουν τι? κιν?σει? σωματιδ?ων μπορο?ν μ?νο να υπολογιστο?ν πιθανολογικ? (ε?ναι για παρ?δειγμα δυνατ? να προβλ?ψουμε τη θ?ση εν?? σωματιδ?ου αλλ? ?χι και την ταχ?τητ? του ταυτ?χρονα). Αυτ? σημα?νει πω? το σ?μπαν δεν μπορε? να προβλεφθε? απ?λυτα (ακ?μα και αν ?ταν δυνατ? να ?χουμε ?λα τα στοιχε?α του παρελθ?ντο? και την ικαν?τητα να τα αναλ?σουμε ακριβ??). Αυτ? το π?ρισμα δεν αναφ?ρεται απλ? στην ανικαν?τητα του ανθρ?που να παρατηρ?σει συγκεκριμ?να φαιν?μενα αλλ? σε συγκεκριμ?νη ιδι?τητα τη? Φ?ση? εκφρασμ?νη απ? την Αρχ? τη? απροσδιοριστ?α? , η οπο?α ?χει παρατηρηθε? πειραματικ?. Ο λ?γο? που δεν βλ?πουμε αυτ? την αβεβαι?τητα στην καθημεριν?τητα ε?ναι ?τι εμφαν?ζεται σε πολ? μικρ? κλ?μακα και γ?νεται κυρ?ω? εμφαν?? στον μικρ?κοσμο. ?ρα το ≪σκληρ?≫ ντετερμινιστικ? μοντ?λο δεν εφαρμ?ζεται παρ? μ?νο ε?ν θεωρ?σουμε την πιθανολογικ? αβεβαι?τητα μ?ρο? τη? ντετερμινιστικ?? εικ?να? για το σ?μπαν. Σε αυτ? την περ?πτωση ?μω?, η ιδ?α πω? το σ?μπαν δρα ≪?πω? θα δρο?σε ο?τω? ? ?λλω?≫ δεν ισχ?ει. Στην υποθετικ? περ?πτωση που η ιστορ?α -? μ?ρο? τη? ιστορ?α?- θα επαναλαμβαν?ταν, η κβαντικ? αβεβαι?τητα θα δημιουργο?σε μια διαφορετικ? εκδοχ? τη? ιστορ?α?.

Μοντ?λα που προσπαθο?ν να ικανοποι?σουν την ντετερμινιστικ? εικ?να μιλ?νε συχν? για μια κρυμμ?νη μεταβλητ? η οπο?α θεωρητικ? θα δ?σει στην κβαντικ? μηχανικ? αυτ? που τη? λε?πει και θα την ξανακ?νει ντετερμινιστικ?. Πολλ? μοντ?λα ?χουν προταθε? αλλ? συν?θω? αποδεικν?ονται ανεφ?ρμοστα πειραματικ?. Αν?μεσ? του? και εκε?να που προτε?νουν πω? οι κβαντικ?? κυματοσυναρτ?σει? (που αναπαριστο?ν ?λα τα στοιχε?α που αποτελο?ν ?να σ?στημα υπ? παρατ?ρηση) εκφρ?ζουν τον ντετερμινισμ?, μια? και εμπερι?χουν την πληροφορ?α που αφορ? πιθαν?τητε? που σχετ?ζονται με το σ?στημα. Η ιδ?α ?μω? αυτ? δεν ε?ναι ε?κολο να χαρακτηριστε? απ?λυτα ντετερμινιστικ? ? τουλ?χιστον ≪σκληρ?≫ ντετερμινιστικ?: στην χαρακτηριστικ? περ?πτωση τη? κυματοσυν?ρτηση? που εκφρ?ζει ?λη την ?παρξη, η ≪μεγ?λη συν?ρτηση≫ θα περι?χει και την πιθαν?τητα για εναλλακτικ? σ?μπαντα μετ? το big bang αλλ? και την πιθαν?τητα η Γη ? ο Γαλαξ?α? να μην υπ?ρχαν καν.

Επιστ?μονε? που αμφισβ?τησαν την πιθανολογικ? εικ?να για το σ?μπαν προσπαθ?ντα? να κρατ?σουν τη μ?χρι τ?τε ντετερμινιστικ? (και αναζ?τησαν την ≪ κρυμμ?νη μεταβλητ? ≫) ?ταν πολλο?. Αν?μεσ? του? και ο Α?νστ?ιν ο οπο?ο? αφι?ρωσε μεγ?λο μ?ρο? του τ?λου? τη? ζω?? του προσπαθ?ντα? να βρει τη σ?νδεση μεταξ? θεωρ?α? τη? σχετικ?τητα? και κβαντομηχανικ?? προ? ικανοπο?ηση του ντετερμινιστικο? μοντ?λου. Μ?λιστα ε?πε ≪[..]ο Θε?? δεν πα?ζει ζ?ρια.≫ ^[1].

Σ?γχρονη αντ?ληψη [ Επεξεργασ?α | επεξεργασ?α κ?δικα ]

Ο ?ρο? Ντετερμινισμ?? (Determinism) ?πω? ?χει διαμορφωθε? στη σ?γχρονη αντ?ληψη, στην Ελληνικ? γλ?σσα αποδ?δεται σ?μερα με του? ?ρου? Ετεραρχ?α ? Ετεροκαθορισμ?? και το?το δι?τι ο ?ρο? Ντετερμινισμ?? ?πω? καθιερ?θηκε σ?μερα διεθν??, υποδηλ?νει κατ? β?ση ?να θεωρητικ? σ?στημα που πρεσβε?ει πω? ?λα τα αντικε?μενα και ?λα τα συμβ?ντα εν?? ορισμ?νου κ?θε φορ? ε?δου? (που εμπ?πτουν βεβα?ω? στο ενδιαφ?ρον εν?? επιστημονικο? κλ?δου) ε?ναι εκ των προτ?ρων καθορισμ?να (determined) ε?τε λ?γω κ?ποιων ν?μων (laws) ε?τε κ?ποιων δυν?μεων (forces) που τα υποχρε?νουν να παραμ?νουν ω? ?χουν.

?μω? ?τσι η εξειδ?κευση του διεθνο?? αυτο? ?ρου μπορε? να προσδιορ?ζει ε?τε την τ?ξη των πραγμ?των (αιτι?ν) (class of things), που ε?ναι αυτ? καθορισμ?να, ε?τε τον τ?πο του πρ?γματο? (αιτ?α?) (type of things), που επιφ?ρει τον καθορισμ?, ε?τε και τα δ?ο μαζ?. ?τσι ο "Οικονομικ?? ντετερμινισμ??" τε?νει να σημα?νει ?τι οικονομικο? παρ?γοντε? ε?ναι εκε?νοι που καθορ?ζουν ?λου? του? ?λλου?, ο "Ιστορικ?? ντετερμινισμ??" ?τι τα ιστορικ? συμβ?ντα ε?ναι καθορισμ?να, και ο "Κοινωνιολογικ?? ντετερμινισμ??" να ισχυρ?ζεται ?τι τα κοινωνικ? γεγον?τα ε?ναι και αυτ? καθορισμ?να απ? κοινωνικο?? παρ?γοντε? (social factors).

Παρ? τα?τα ε?ναι γεγον?? πω? μ?νο επανερχ?μενοι στην αρχα?α ελληνικ? σκ?ψη του χαρακτ?ρα τη? αιτιοκρατ?α? μπορε? ο σημεριν?? χαρακτηρισμ?? "Ντετερμινισμ??" να διαπερ?σει την υποδια?ρεση κατ? κλ?δο ? θ?μα και να μπορ?σει κανε?? να περιγρ?ψει τον "αιτι?δη ντετερμινισμ?" ο οπο?ο? και τελικ? σημα?νει το θεωρητικ? σ?στημα με το οπο?ο οι αρχα?οι ?λληνε? π?στευαν ?τι τα δι?φορα συμβ?ντα οφε?λονται (καθορ?ζονται) κατ? τρ?πο αιτιολογικ? (causal determinism). Β?βαια και αυτ? η ιδ?α σ?μερα μπορε? να αντιτ?σσεται στον "Στατιστικ? ντετερμινισμ?" ? στον "Θεολογικ? ντετερμινισμ?" ?που υποστηρ?ζονται θεωρ?ε? πω? τα γεγον?τα καθορ?ζονται κατ? τρ?πο μη-αιτιολογικ? (non causally) (στατιστικ? πιθαν?τητα ? απ? την θε?τητα). ?

?τσι παραμ?νει ακ?μη σε συζ?τηση κατ? π?σο αυτο? οι τ?ποι καθορισμο? μπορε? να εκλαμβ?νονται ω? " μη-αιτιολογικο? " ? κατ? π?σο τ?λο? π?ντων και σε εσχ?τη ακ?μη αν?λυση θα μπορο?σε να διακριθε? κ?ποιο? ειδικ?? τ?πο? αιτι?τητα?. Β?βαια δεν ε?ναι και λ?γοι εκε?νοι που πρεσβε?ουν ?τι αφεν?? οι στατιστικ?? πιθαν?τητε? θα πρ?πει να ερμηνε?ονται ω? συν?πειε? αυτ?ν λ?γω πολυπλοκ?τητα? και αδυναμ?α? να απομονωθο?ν αν? περ?πτωση, και αφετ?ρου ?τι και οι υπερβατικο? καθοριστικο? παρ?γοντε? θα πρ?πει να προσμετρο?νται στι? αιτ?ε?.