Η
?νωσι? Κ?ντρου
(
Ε.Κ.
) ?ταν το πολιτικ? κ?μμα με κεντρ?ο ιδεολογικ? προσανατολισμ? που ιδρ?θηκε απ? τον
Γε?ργιο Παπανδρ?ου
με τη συμμετοχ? και του
Σοφοκλ? Βενιζ?λου
το
1961
. Το κ?μμα ?ρθε στην κυβ?ρνηση το 1963. Η Ε.Κ. ιδρ?θηκε κατ?πιν συνασπισμο? μικρ?ν κομμ?των του κεντρ?ου χ?ρου υπ? την ηγεσ?α του Γεωργ?ου Παπανδρ?ου στι?
19 Σεπτεμβρ?ου
1961
. Αν?κε μεν στον κεντρ?ο χ?ρο, αλλ? δεν ε?χε σαφ? ενια?ο ιδεολογικ? προσανατολισμ?. Εμπεριε?χε πολιτικο?? απ? διαφορετικ? ρε?ματα, απ? την αριστερ? (
Ηλ?α? Τσιριμ?κο?
) ω? την αντικαραμανλικ? δεξι? (
Στ?φανο? Στεφαν?πουλο?
). Βασικ?? συνεκτικ?? κρ?κο? ?λων αυτ?ν ?ταν η χαρισματικ? προσωπικ?τητα του Γεωργ?ου Παπανδρ?ου.
Μ?χρι το 1961 οι δυν?μει? του Κ?ντρου ?ταν διασπασμ?νε?. Υπ?ρχε το
Φιλελε?θερον Δημοκρατικ?ν Κ?μμα
του Γεωργ?ου Παπανδρ?ου, εν? το
Κ?μμα Φιλελευθ?ρων
του Σοφοκλ? Βενιζ?λου με την
Εθνικ? Προοδευτικ? ?νωση Κ?ντρου
του
Σ?ββα Παπαπολ?τη
και το
Λα?κ?ν Κοινωνικ?ν Κ?μμα
του Στ?φανου Στεφαν?πουλου στ?ριζαν την
Κ?νηση Εθνικ?? Αναδημιουργ?α?
προβ?λλοντα? στην ηγεσ?α τον
Γε?ργιο Γρ?βα
. Υπ?ρχαν ακ?μα η
Δημοκρατικ? ?νωσι?
του Ηλ?α Τσιριμ?κου, το
Κ?μμα Αγροτ?ν και Εργαζομ?νων
του
Αλ?ξανδρου Μπαλτατζ?
κι ?λλε? προσωπικ?τητε? του Κεντρ?ου χ?ρου, ?πω? ο
Γε?ργιο? Μα?ρο?
, ο
Γε?ργιο? Αθανασι?δη? - Ν?βα?
, ο
Παυσαν?α? Κατσ?τα?
κ.?. Η κατ?σταση στο χ?ρο αυτ? ?ταν πολ? συγκεχυμ?νη. Ο Γε?ργιο? Παπανδρ?ου επεδ?ωκε να συνεργαστε? με την Ε.Ρ.Ε., εν? ο Σοφοκλ?? Βενιζ?λο? απ? τι? αρχ?? του 1961 ε?χε αρχ?σει να προσανατολ?ζεται προ? τον τορπιλισμ? τη? κ?νηση? Γρ?βα, δι?τι ε?χε πεισθε? ?τι ο ?λλοτε αρχηγ?? τη? "Χ" παρ' ?λη την α?γλη που του ?δινε ο πρ?σφατο? τ?τε αγ?να? τη?
Ε.Ο.Κ.Α.
στην
Κ?προ
, δεν συγκινο?σε το δημοκρατικ? κ?σμο στην
Ελλ?δα
ω? πολιτικ?? ηγ?τη? και δεν συσπε?ρωνε του? οπαδο?? του Κ?ντρου. Κατ?πιν αυτο? ο Σοφοκλ?? Βενιζ?λο? ?ρχισε συνομιλ?ε? με τον Ηλ?α Τσιριμ?κο με σκοπ? να του "παραχωρ?σει" το Κ?μμα των Φιλελευθ?ρων και λ?γο αργ?τερα το ?διο ?κανε με τον Σπ?ρο Μαρκεζ?νη.
Μετ? την αποτυχ?α των συνομιλι?ν που ε?χε με του? δ?ο ηγ?τε?, ο Σοφοκλ?? Βενιζ?λο? ?φυγε για τι?
Η.Π.Α.
Κατ? τι? επαφ?? που ε?χε με αρμοδ?ου? του Στ?ιτ Ντιπ?ρτμεντ για τα ελληνικ? πολιτικ? πρ?γματα, ?λοι το? τ?νισαν ?τι θεωρο?σαν "αναγκα?α την ?παρξιν ενια?ου Κ?ντρου, το οπο?ον ν' αποτελ? ισχυρ?ν πολιτικ?ν δ?ναμιν".
Κατ? την επιστροφ? του στην Αθ?να, ο Βενιζ?λο? επεσ?μανε στου? δημοσιογρ?φου? ?τι χρει?ζεται συν?νωση των δυν?μεων που υπ?ρχαν αν?μεσα στην Ε.Ρ.Ε. και την Ε.Δ.Α. "για την εξομ?λυνση του πολιτικο? β?ου τη? χ?ρα?" και πρ?σθεσε ?τι "χρει?ζεται μ?λλον να δημιουργηθε? ενια?ο κ?μμα, παρ? συνασπισμ??". Στη δι?ρκεια του καλοκαιριο? του 1961 υπ?ρξε μεγ?λη κινητικ?τητα μ?σα στο χ?ρο του Κ?ντρου. Ο Γρ?βα?, που π?στευε ?τι θα δι?λυε τα κεντρ?α κ?μματα και θα του? αν?γκαζε ?λου? να ακολουθ?σουν το κ?νημ? του, προσγει?θηκε στην πραγματικ?τητα και ?λλαξε τακτικ?. ?ρχισε να στ?λνει επιστολ?? στου? Παπανδρ?ου, Μαρκεζ?νη και Τσιριμ?κο, ζητ?ντα? να κουβεντι?σουν ενοπο?ηση. Απ' ?λου? του? προαναφερ?μενου?, ο μ?νο? που υπ?ρξε απ? την αρχ? αρνητικ?? για συνεργασ?α με το Γρ?βα, ?ταν ο Τσιριμ?κο?, που τ?νιζε με ?μφαση ?τι εν?τητα στο Κ?ντρο με Γρ?βα δεν γιν?ταν σε καμ?α περ?πτωση. Ο Βενιζ?λο?, περισσ?τερο για λ?γου? διαπραγμευτικο?? παρ? γιατ? π?στευε ?τι μπορο?σε να επιζ?σει η κ?νηση Γρ?βα, εξακολουθο?σε να εμφαν?ζεται ?τι εν?σχυε την ΚΕΑ. ?τσι, ανακο?νωσε στον Τσιριμ?κο ?τι δεν μπορο?σε να πραγματοποιηθε? η συγχ?νευση των Φιλελευθ?ρων με τη Δημοκρατικ? ?νωση και τον κ?λεσε να συνεργαστε? με την ΚΕΑ, πρ?γμα που ο Ρουμελι?τη? πολιτικ?? απ?ρριψε.
Ο Τσιριμ?κο? μετ? το ναυ?γιο των διαπραγματε?σε?ν του με το Βενιζ?λο, ?λθε σε επαφ? με τον Γε?ργιο Παπανδρ?ου και προσχ?ρησε στο σχηματισμ? του τελευτα?ου που ε?χε π?ρει τον τ?τλο ΔΚΑΦΕ (μετ? τη σ?μπραξη και του Μπαλτατζ?). Τον Α?γουστο ο Γε?ργιο? Παπανδρ?ου εξαπ?λυσε επ?θεση κατ? του Γρ?βα και τον χαρακτ?ρισε "?νθρωπο τη? Δεξι??" για να του απαντ?σει εκε?νο? στον ?διο τ?νο και να τον κατηγορ?σει για "πολιτικ? αστ?θεια".
Στι?
4 Σεπτεμβρ?ου
, ο Γε?ργιο? Γρ?βα? μ?λησε σε συγκ?ντρωση στο
Μαρκ?πουλο
. Φανερ? εκνευρισμ?νο? απ? τι? διαπραγματε?σει? για την εν?τητα του Κ?ντρου, που αποτελο?σαν απ?δειξη τη? αποτυχ?α? του δικο? του "κιν?ματο?", εξαπ?λυσε επ?θεση εναντ?ον ?λων -χωρ?? εξα?ρεση- των πολιτικ?ν και δ?λωσε ?τι
"αν πρ?κειται η ?νωση του Κ?ντρου να καταλ?ξει στα παλι? σχ?ματα και να γ?νει με του? ?διου? αρχηγο??, καλ?τερα να ματαιωθε?..."
, λ?γοντα? παρ?λληλα ?τι δ?χεται για αρχηγ? μ?νο τον εαυτ? του. Ο Βενιζ?λο? με τον στεν? του φ?λο Στα?ρο Κωστ?πουλο και του? Παπαπολ?τη και Στ?φανο Στεφαν?πουλο, π?κνωσαν τι? επαφ?? του? με τον Γε?ργιο Παπανδρ?ου και εγκατ?λειψαν μ?νο του τον Γρ?βα, ο οπο?ο? απ? τ?τε ?ρχισε να κινε?ται για να αποκτ?σει δυναμικ? στηρ?γματα μ?σα στο Στρατ?, εγκαταλε?ποντα? την ιδ?α για κ?θοδο στι? εκλογ??. Λ?γε? μ?ρε? αργ?τερα και ?πειτα απ? π?μπολλε? παλινδρομ?σει?, η ?δρυση τη? ?νωση? Κ?ντρου ?ταν πια γεγον??.
Το βρ?δυ τη? Τρ?τη?, 19 Σεπτεμβρ?ου του 1961, το υπουργικ? συμβο?λιο συνεδρ?ασε για να επικυρ?σει τυπικ? την απ?φαση του πρωθυπουργο?
Κωνσταντ?νου Καραμανλ?
για δι?λυση τη?
Βουλ??
και πρ?ωρη προκ?ρυξη εκλογ?ν. Παρ' ?λο που η κ?νηση αυτ? θεωρ?θηκε β?βαιη απ? καιρ?, η πανσπερμ?α των κομματιδ?ων και των προσωπικοτ?των του Κ?ντρου δεν ε?χε ακ?μη κατορθ?σει να ολοκληρ?σει τι? πολ?μηνε?, αν ?χι πολυετε??, διαβουλε?σει? για τη συγκρ?τηση εν?? υποτυπ?δου? κεντρ?ου συνασπισμο?, με στ?χο ?στω μ?νο την κοιν? κ?θοδο στι? εκλογ??. Η π?εση προ? την κατε?θυνση αυτ? ?ταν εντον?τατη απ? ?λε? τι? πλευρ??.
Αρχικ? υπ?ρξε απ?φαση των νεολα?ων των κομμ?των
Φιλελευθ?ρων
, του
Λα?κο? Κοινωνικο? Κ?μματο?
, του
ΔΚΕΛ
, και τη?
ΕΠΕΚ
για την δημιουργ?α εν?? κεντρικο? οργ?νου που στι? αποφ?σει? του θα υπ?κεινται ?λε? οι νεολα?ε? των παραπ?νω κομμ?των.
Στι?
19 Σεπτεμβρ?ου
1961
ιδρ?θηκε η ?νωσι? Κ?ντρου με την ?νωση πολλ?ν κομμ?των του κ?ντρου και συγκεκριμ?να απ? τα πρ?ην κ?μματα:
Κ?μμα Φιλελευθ?ρων
του Γεωργ?ου Παπανδρ?ου,
Λα?κ?ν Κοινωνικ?ν Κ?μμα
του Στ?φανου Στεφαν?πουλου,
Κ?μμα Προοδευτικ?ν
του
Σπ?ρου Μαρκεζ?νη
,
Προοδευτικ?ν Εργατοτεχνικ?ν Κ?μμα
του Παυσαν?α Κατσ?τα,
Εθνικ? Προοδευτικ? ?νωσι? Κ?ντρου
του Σ?ββα Παπαπολ?τη,
Δημοκρατικ? ?νωσι?
του Ηλ?α Τσιριμ?κου,
Φιλελευθ?ρα Δημοκρατικ? ?νωσι?
του Σοφοκλ? Βενιζ?λου, ?να μικρ? δεξι? κ?μμα του
Θε?δωρου Τουρκοβασ?λη
και το
Κ?μμα Αγροτ?ν και Εργαζομ?νων
(ΚΑΕ) υπ? τον Αλ?ξανδρο Μπαλτατζ?. Η ?νωση Κ?ντρου διοικο?νταν απ? οκταμελ? επιτροπ? τη? οπο?α? πρ?εδρο? αν?λαβε ο Γε?ργιο? Παπανδρ?ου.
Στι? 9 μ.μ. τη? 19η? Σεπτεμβρ?ου ο Γε?ργιο? Παπανδρ?ου προ?βη στη δ?λωση:
"Χα?ρω δια την επελθο?σαν ?νωσιν των πολιτικ?ν δυν?μεων του Κ?ντρου, η οπο?α απετ?λει καθολικ?ν α?τημα του λαο?. Και τ?ρα βαδ?ζομεν προ? την ν?κην"
. Ακολο?θησε αμ?σω? η πρ?τη ανακο?νωση του νεοσ?στατου κομματικο? οργανισμο?:
"Ανεκοιν?θη υπ? του κ. Γ. Παπανδρ?ου ?τι επ?λθε σ?μερον η εν?τη? των πολιτικ?ν δυν?μεων του Κ?ντρου υπ? την επωνυμ?αν "?νωσι? Κ?ντρου". Η ?νωσι? θα διοικε?ται υπ? οκταμελο?? διοικο?ση? επιτροπ?? υπ? την προεδρ?αν του κ. Γ. Παπανδρ?ου. Την επιτροπ?ν απαρτ?ζουν οι κ. Γ. Αθανασι?δη?-Ν?βα?, Π. Κατσ?τα?, Σ. Κωστ?πουλο?, Α. Μπαλτατζ??, Σ. Παπαπολ?τη?, Σ. Στεφαν?πουλο? και ο πρ?εδρο? τη? "Δημοκρατικ?? Εν?σεω?" κ. Η. Τσιριμ?κο?"
.
"Χαιρετ?ζω την ?νωσιν τα?την ω? αποτελο?σαν την μ?νην λ?σιν αποκαταστ?σεω? τη? πολιτικ?? ομαλ?τητο? και τη? δημοκρατ?α? ει? την χ?ραν μα?"
, ?σπευσε να δηλ?σει και ο αρχηγ?? τη? Φ.Δ.Α. Σοφοκλ?? Βενιζ?λο?.
Αλλ? και ο ?διο? ο πρωθυπουργ?? Κωνσταντ?νο? Καραμανλ?? εν?σχυσε την ?νωση Κ?ντρου με μια ?κρω? ασυν?θιστη πολιτικ? κ?νηση.
"?σοι εξ υμ?ν, λ?γω προκαταλ?ψεων ? και αντιθ?σεων προσωπικ?ν, δεν θ?λετε να ψηφ?σετε την ΕΡΕ, ψηφ?σατε τα κ?μματα του Κ?ντρου. Ουδε?? ?μω? την ΕΔΑ"
, ε?πε προ? τι? δεκ?δε? χιλι?δε? οπαδ?ν του, που παρακολουθο?σαν την πρ?τη μεγ?λη προεκλογικ? του συγκ?ντρωση στη
Θεσσαλον?κη
, την Κυριακ?
1 Οκτωβρ?ου
.
Η Ε.Κ. συμμετε?χε για πρ?τη φορ? στι?
εκλογ?? τη? 29η? Οκτωβρ?ου 1961
, στι? οπο?ε? συγκ?ντρωσε ποσοστ? 33,66 % και 100 ?δρε? ?ναντι 50,81% και 176 εδρ?ν τη?
Εθνικ?? Ριζοσπαστικ?? Εν?σεω?
(Ε.Ρ.Ε) του
Κ. Καραμανλ?
. Κατ? κοιν? ομολογ?α αυτ?? οι εκλογ?? στιγματ?στηκαν απ? β?α και νοθε?α και το αποτ?λεσμ? του? επηρε?στηκε σε μεγ?λο βαθμ? απ? την τρομοκρατ?α που ?σκησαν παρακρατικ?? κυρ?ω? ομ?δε? σε αντιφρονο?ντε?. Ο Γ. Παπανδρ?ου με αφορμ? αυτ? την κατ?σταση εγκαιν?ασε τον ≪αν?νδοτο αγ?να≫ για την αποκατ?σταση τη? δημοκρατ?α?. Στο πλα?σιο τη? προσπ?θει?? τη? να τεκμηρι?σει τι? καταγγελ?ε? τη?, η ?νωσι? Κ?ντρου εξ?δωσε σε ?ναν τ?μο το σ?νολο των στοιχε?ων που αποδε?κνυαν τι? κατηγορ?ε? τη?. Ο τ?μο? αυτ?? παρουσι?στηκε και ε?χε τ?τλο “Η δημοκρατ?α θα νικ?σει ? Μα?ρη Β?βλο? του εκλογικο? πραξικοπ?ματο? τη? 29
η?
Οκτωβρ?ου 1961” και ε?χε εκδ?τη την ?δια την ?νωση Κ?ντρου. Αντ?στοιχη Μα?ρη Β?βλο εξ?δωσε και η ΕΔΑ.
Οι δε?τερε? εκλογ?? που συμμετε?χε η Ε.Κ. ?ταν
αυτ?? τη? 3η? Νοεμβρ?ου 1963
. Η Ε.Κ. σ' αυτ?? τι? εκλογ?? συγκ?ντρωσε ποσοστ? 42,04% και 138 ?δρε? ?ναντι 39,37% και 128 ?δρε? τη? Ε.Ρ.Ε. Μετ? την ?ττα που υπ?στη ο
Κωνσταντ?νο? Καραμανλ??
, ?φυγε στο
Παρ?σι
αφ?νοντα? την ηγεσ?α του κ?μματο? στον
Παναγι?τη Κανελλ?πουλο
. Παρ?λο που η κυβ?ρνηση του Γ. Παπανδρ?ου ?λαβε
ψ?φο εμπιστοσ?νη?
απ? τη Βουλ? με τη στ?ριξη τη? αριστερ??
ΕΔΑ
, προτ?μησε να διεξαγ?γει ν?ε? εκλογ?? ε?τε γιατ? δεν ?θελε να συνεργαστε? με την ελεγχ?μενη απ? το ΚΚΕ ΕΔΑ ε?τε γιατ? μια τ?τοια συνεργασ?α θα ?δινε αφορμ? στην ΕΡΕ και στου? παρακρατικο?? να επικαλεσθο?ν τον ≪κομμουνιστικ? κ?νδυνο≫ και να δυναμιτ?σουν την ?δη ε?θραυστη πολιτικ? ομαλ?τητα. Η κυβ?ρνηση αυτ? ?μεινε γνωστ? ω? ≪κυβ?ρνηση των 50 ημερ?ν≫.
Οι τρ?τε? εκλογ?? που συμμετε?χε η Ε.Κ. ?ταν
αυτ?? τη? 16η? Φεβρουαρ?ου 1964
, ?που συγκ?ντρωσε ποσοστ? 52,72% και 171 ?δρε? ?ναντι 35,26% και 107 ?δρε? τη? Ε.Ρ.Ε. υπ? τον Π. Κανελλ?πουλο. Ο Γ. Παπανδρ?ου σχημ?τισε αυτοδ?ναμη κυβ?ρνηση.
Η ?λλειψη συνοχ?? μεταξ? των στελεχ?ν τη? Ε.Κ. δεν ?ργησε να φανε?. Ο Γ. Παπανδρ?ου ?λθε σε ρ?ξη με τα αν?κτορα και αναγκ?στηκε να παρατηθε? στι?
15 Ιουλ?ου
1965
. Ο τ?τε Βασιλι??
Κωνσταντ?νο? B?
?δωσε εντολ? σχηματισμο? κυβ?ρνηση? στον
Γε?ργιο Αθανασι?δη-Ν?βα
, ο οπο?ο? υποστηρ?χτηκε απ? μερικ?? δεκ?δε? περ?που αποστ?τε? βουλευτ?? τη? Ε.Κ. Η κυβ?ρνηση Αθανασι?δη-Ν?βα δεν ?λαβε ψ?φο εμπιστοσ?νη? απ? τη Βουλ? και αναγκ?στηκε να παραιτηθε?. Τη ν?α εντολ? σχηματισμο? κυβ?ρνηση? ?λαβε αυτ? τη φορ? ο
Ηλ?α? Τσιριμ?κο?
, ο οπο?ο? απ?τυχε επ?ση?. Τελευτα?ο? στη σειρ? που ?λαβε εντολ? υπ?ρξε ο
Στ?φανο? Στεφαν?πουλο?
ο οπο?ο? π?τυχε να λ?βει ψ?φο εμπιστοσ?νη?.
Η ν?α κυβ?ρνηση ?μω? υπ? τι? πι?σει? του Γ. Παπανδρ?ου που εν τω μεταξ? ε?χε εγκαινι?σει τον δε?τερο ≪αν?νδοτο αγ?να≫, αναγκ?ζεται να κηρ?ξει ν?ε? εκλογ?? για τον Μ?ιο του
1967
. Προλαβα?νει ?μω? η
Απριλιαν? δικτατορ?α
του Παπαδ?πουλου. Ο Γ. Παπανδρ?ου πεθα?νει τον Νο?μβριο του
1968
εφ?σον ?χει υποστε? ταλαιπωρ?ε? απ? το καθεστ?? των Συνταγματαρχ?ν.
Η Ε.Κ. θα επαναδραστηριοποιηθε? κατ? την Μεταπολ?τευση υπ? την ηγεσ?α του
Γεωργ?ου Μα?ρου
και θα συνασπιστε? στι? πρ?τε? εκλογ?? (
17 Νοεμβρ?ου
1974
) μετ? τη χο?ντα με τι?
Ν?ε? Πολιτικ?? Δυν?μει?
, υπ? το ?νομα
?νωσι? Κ?ντρου - Ν?ε? Δυν?μει?
.
Τα κ?μματα που συμμετε?χαν στην ?δρυση τη? Εν?σεω? Κ?ντρου ?ταν:
- Γι?ργου Κασιμ?τη, Πα?λου Πετρ?δη, ?γγελου Σιδερ?του,
Γε?ργιο? Παπανδρ?ου (1888 - 1968) κορυφα?ε? στιγμ?? τη? νε?τερη? πολιτικ?? μα? ιστορ?α?
, Εκδ?σει? Ν?α Σ?νορα-Α.Α. Λιβ?νη, Αθ?να 1988,
ISBN 960-236-586-2
- Richard Clogg, ≪Η
?νωση Κ?ντρου
. Οι φιλελε?θεροι στην εξουσ?α;≫, στο: Φιλελευθερισμ?? στην Ελλ?δα. Φιλελε?θερη θεωρ?α και πρακτικ? στην πολιτικ? και στην κοινων?α τη? Ελλ?δο?, εκδ.Βιβλιοπωλε?ον τη? Εστ?α?, Αθ?να, 1991, σελ.119-130
- Θαν?ση? Διαμαντ?πουλο?, ≪Η ?νωση Κ?ντρου: Κ?μμα αρχ?ν ? ομ?δα εξουσ?α?;≫, στο: Φιλελευθερισμ?? στην Ελλ?δα. Φιλελε?θερη θεωρ?α και πρακτικ? στην πολιτικ? και στην κοινων?α τη? Ελλ?δο?, εκδ.Βιβλιοπωλε?ον τη? Εστ?α?, Αθ?να, 1991, σελ.131-150
- Ευ?γγελο? Αραμπατζ??, ≪Η εξ?λιξη των Κομμ?των του Κ?ντρου στην Ελλ?δα≫, στο: Φιλελευθερισμ?? στην Ελλ?δα. Φιλελε?θερη θεωρ?α και πρακτικ? στην πολιτικ? και στην κοινων?α τη? Ελλ?δο?, εκδ.Βιβλιοπωλε?ον τη? Εστ?α?, Αθ?να, 1991, σελ.151-157
- Η ?δρυση τη? ?νωση? Κ?ντρου
, Ιστορικ? Λε?κωμα 1961, σελ. 44-47, Καθημεριν? (1997)