Η Εσκεν?ζυ γενν?θηκε ω? Σ?ρα Σκιναζ?. ?ταν παιδ? μια? φτωχ?? εβρα?κ?? σεφαραδ?τικη? οικογ?νεια? τη? Κωνσταντινο?πολη? . Σ' ολ?κληρη τη δι?ρκεια τη? καρι?ρα? τη? ?κρυβε την πραγματικ? ημερομην?α τη? γ?ννησ?? τη? και ισχυριζ?ταν ?τι γενν?θηκε το 1910. Στην πραγματικ?τητα, ?ταν κατ? τουλ?χιστον μια δεκαετ?α μεγαλ?τερη και το πιθαν?τερο ε?ναι ?τι γενν?θηκε αν?μεσα στο 1897. Ο πατ?ρα? τη?, Αβρα?μ Σκιναζ?, ?ταν παλιατζ??. Εκτ?? απ? τη Ρ?ζα, ο Αβρα?μ Σκιναζ? και η σ?ζυγ?? του, Φλ?ρα, ε?χαν δ?ο γιου?, τον Νισ?μ, που ?ταν ο μεγαλ?τερο?, και τον Σ?μη.

Λ?γο μετ? τι? αρχ?? του αι?να, η οικογ?νεια Σκιναζ? μετακ?μισε στη Θεσσαλον?κη , η οπο?α τ?τε βρισκ?ταν ακ?μη υπ? Οθωμανικ? κυριαρχ?α. Την εποχ? εκε?νη η π?λη γν?ρισε ραγδα?α οικονομικ? αν?πτυξη, με αποτ?λεσμα ο πληθυσμ?? τη? να αυξηθε? κατ? 70% την περ?οδο απ? το 1870 ?ω? το 1917. Ο Αβρα?μ Σκιναζ? βρ?κε δουλει? σε ?να εργοστ?σιο επεξεργασ?α? β?μβακο?, εν? συγχρ?νω? ?κανε δι?φορε? περιστασιακ?? δουλει?? για να βελτι?σει την οικονομικ? κατ?σταση τη? οικογ?νει?? του. Την εποχ? αυτ?, εμπιστε?τηκε τη νεαρ? Σ?ρα σε μια κοπ?λα τη? γειτονι??, που δ?δασκε γραφ? και αν?γνωση σε δι?φορα κορ?τσια. Τα μαθ?ματα αυτ? αποτ?λεσαν τη μ?νη τυπικ? εκπα?δευση τη? Ρ?ζα?.

Για μια περ?οδο η Σ?ρα, ο αδελφ?? τη? και η μητ?ρα του? ?ζησαν στη Κομοτην? , μια π?λη που την εποχ? αυτ? ε?χε κατ? συντριπτικ? πλειοψηφ?α τουρκικ? πληθυσμ?. Η μητ?ρα τη? Ρ?ζα? βρ?κε εκε? δουλει? ω? υπηρ?τρια σε μια ε?πορη οικογ?νεια και η Ρ?ζα τη βοηθο?σε με το νοικοκυρι?. Μια μ?ρα οι Το?ρκοι ιδιοκτ?τε? μια? τοπικ?? ταβ?ρνα? ?κουσαν τη Ρ?ζα να τραγουδ?. Ενθουσι?στηκαν απ? τη φων? τη? και αμ?σω? π?γαν στο σπ?τι τη? για να τη? ζητ?σουν να εμφανιστε? στο κ?ντρο του?. Η μητ?ρα τη? Σ?ρα? εξοργ?στηκε με την προοπτικ? η Σ?ρα ? ? οποιοδ?ποτε ?λλο μ?λο? τη? οικογ?νει?? τη? ? να γ?νει καλλιτ?χνι?. Πολλ? χρ?νια μετ? απ? το επεισ?διο αυτ?, η Ρ?ζα παραδ?χθηκε ?τι η περ?οδο? που ε?χε ζ?σει στην Κομοτην? αποτ?λεσε ?να καθοριστικ? σημε?ο στη ζω? τη?. Εκε? ?ταν, ε?πε, που αποφ?σισε να γ?νει τραγουδ?στρια και χορε?τρια.

Η Σ?ρα δεν επρ?κειτο να πραγματοποι?σει το ?νειρ? τη? παρ? μ?νο μετ? την επιστροφ? τη? στη Θεσσαλον?κη . Την εποχ? αυτ? η οικογ?νει? τη? ?μενε σ? ?να νοικιασμ?νο διαμ?ρισμα κοντ? στο θ?ατρο Grand Hotel και πολλ?? απ? τι? γειτ?νισσ?? του? εμφαν?ζονταν στο θ?ατρο αυτ?. Η Σ?ρα βοηθο?σε καθημεριν? δ?ο απ? τι? χορε?τριε? αυτ?? να κουβαλο?ν τα ρο?χα τη? δουλει?? του? στο θ?ατρο, ελπ?ζοντα? ?τι μια μ?ρα θα εμφανιζ?ταν μαζ? του? στη σκην?. Εκε? ?ταν που ξεκ?νησε τελικ? την καρι?ρα τη? ω? χορε?τρια. ?σο βρισκ?ταν ακ?μη στην εφηβε?α τη?, η Σ?ρα Σκιναζ? ερωτε?τηκε τον Γι?ννη Ζαρντιν?δη, ?ναν πλο?σιο ?νδρα που προερχ?ταν απ? μια απ? τι? πιο ε?πορε? οικογ?νειε? τη? Καππαδοκ?α?. Η οικογ?νεια ?μω? του Ζαρντιν?δη δεν εν?κρινε τη σχ?ση αυτ?, θεωρ?ντα? τη Σ?ρα αμφιβ?λου ηθικ??. Ωστ?σο, οι δ?ο ν?οι κλ?φτηκαν γ?ρω στο 1913 και η Σ?ρα ?λλαξε το ?νομ? τη? σε Ρ?ζα, το ?νομα με το οπο?ο ?γινε γνωστ? στη δι?ρκεια τη? καρι?ρα? τη?.

Ο Ζαρντιν?δη? π?θανε απ? ?γνωστη αιτ?α γ?ρω στο 1917, αφ?νοντα? τη Ρ?ζα με ?να μικρ? παιδ?, τον Παρ?σχο. Συνειδητοποι?ντα? η Ρ?ζα ?τι δεν θα μπορο?σε να ακολουθ?σει την καρι?ρα τη? και να μεγαλ?νει ταυτ?χρονα ?να παιδ?, το παρ?δωσε στο οικοτροφε?ο του Αγ?ου Ταξι?ρχη στην Ξ?νθη . Η οικογ?νεια του πατ?ρα συμφ?νησε να τον στηρ?ξει και ο Παρ?σχο? Ζαρντιν?δη? ?γινε αργ?τερα αν?τερο? αξιωματικ?? στην Ελληνικ? Αεροπορ?α. Επανασυνδ?θηκε με τη μητ?ρα του αρκετ? χρ?νια αργ?τερα, αφ?του τη βρ?κε στην Αθ?να το 1935.

Η Ρ?ζα ε?χε μετακομ?σει στην Αθ?να μετ? τον θ?νατο του Ζαρντιν?δη για να ακολουθ?σει τη καρι?ρα τη? στον χ?ρο τη? μουσικ??. Σ?ντομα συνδ?θηκε με δ?ο αρμ?νισε? καλλιτ?χνιδε? του καμπαρ?, τη Σεραμο?? και τη Ζαμπ?λα, που ξεχ?ρισαν τη Ρ?ζα επειδ? μιλο?σε τουρκικ? και ε?χε ταλ?ντο στο τραγο?δι. ?τσι, παρ?λο που η Ρ?ζα συν?χισε να εμφαν?ζεται ω? χορε?τρια, ?ρχισε επ?ση? να τραγουδ? για του? θαμ?νε? του κ?ντρου στα ελληνικ?, τα τουρκικ? και τα αρμ?νικα . Εκε? ?ταν που την ανακ?λυψε για πρ?τη φορ? ο Παναγι?τη? Το?ντα? στα τ?λη του 1920. Ο Το?ντα? κατ?λαβε αμ?σω? το ταλ?ντο τη? και τη σ?στησε στον Βασ?λη Τουμπακ?ρη τη? εταιρε?α? Columbia Records .

Οι δ?ο πρ?τε? ηχογραφ?σει? τη? Ρ?ζα? για τη Columbia, το ≪Μαντ?λι Καλαματιαν?≫ και το ≪Κ?φτηνε Ελ?νη την Ελι?≫ (περ?που το 1928) σηματοδ?τησαν την απαρχ? μια? μεγ?λη? πορε?α? στη δισκογραφ?α, η οπο?α θα συνεχιζ?ταν σχεδ?ν χωρ?? διακοπ? μ?χρι τη δεκαετ?α του 1960. ?ω? τα μ?σα τη? δεκαετ?α? του 1930, η Ρ?ζα ε?χε ηχογραφ?σει σχεδ?ν 300 τραγο?δια στην εταιρε?α, εν? ε?χε γ?νει πια μια απ? τι? δημοφιλ?στερε? σταρ τη? λα?κ?? μουσικ??. Ορισμ?να απ? τα τραγο?δια αυτ? ?ταν παραδοσιακ?, ιδια?τερα απ? την Ελλ?δα και τη Σμ?ρνη . Ωστ?σο, η σημαντικ?τερη συνεισφορ? τη? στην τοπικ? μουσικ? σκην? αφορο?σε τι? ηχογραφ?σει? ρεμπ?τικων τραγουδι?ν και, πιο συγκεκριμ?να, τη? Σμυρν?ικη? σχολ?? του ρεμπ?τικου τραγουδιο?. Κατε?χε ξεχωριστ? θ?ση στη δημοτικ?τητα τη? μουσικ?? αυτ?? μ?σα στη λα?κ? κουλτο?ρα τη? χ?ρα? κι ακ?μη και σ?μερα η ιδια?τερη φων? τη? ταυτ?ζεται με το μουσικ? αυτ? ε?δο?.

Λ?γο αφ?του ξεκ?νησε τι? ηχογραφ?σει?, η Ρ?ζα ?ρχισε επ?ση? να εμφαν?ζεται στο κ?ντρο ≪Τα?γετο?≫ στην Αθ?να ιδιοκτησ?α? τη? οικογ?νεια? Σερελ?α. Μαζ? τη? εμφαν?ζονταν ο συνθ?τη? Παναγι?τη? Το?ντα?, ο βιολιστ?? Δημ?τρη? Σ?μση? (? Σαλονικι?? ), ο Αγ?πιο? Τομπο?λη? στο ο?τι , ο Λ?μπρο? Σαββα?δη? στο κανον?κι και ο Λ?μπρο? Λεονταρ?δη? στην πολ?τικη λ?ρα (?να? απ? του? πιο στενο?? συνεργ?τε? τη?). Η Εσκεν?ζυ ?μω? ?ταν η μεγ?λη σταρ των εμφαν?σεων αυτ?ν και ?βγαζε το ?νευ προηγουμ?νου ποσ? των 200 δραχμ?ν κ?θε βρ?δυ. Πολλ? χρ?νια αργ?τερα, εμπιστε?τηκε στον βιογρ?φο τη?, τον Κ?στα Χατζηδουλ?, ?τι θα ?πρεπε να ε?χε γ?νει πλουσι?τερη μ?νο και μ?νο απ? τι? εμφαν?σει? τη?, αλλ? ε?χε αδυναμ?α στα ακριβ? κοσμ?ματα και ξ?δευε μεγ?λο μ?ρο? απ? το εισ?δημ? τη? σ’ αυτ?.

Καθ?? εξελισσ?ταν η καρι?ρα τη?, η Ρ?ζα υπ?γραψε αποκλειστικ? συμβ?λαιο με την Columbia Records, περ?που το 1931 ? 1932. Σ?μφωνα με του? ?ρου? του συμβολα?ου, ?πρεπε να γραμμοφωνε? 40 τραγο?δια τον χρ?νο και να λαμβ?νει 5% για καθ?να δ?σκο που πουλι?ταν. Την εποχ? εκε?νη, ?ταν η μοναδικ? τραγουδ?στρια που ε?χε συν?ψει συμφων?α για ποσοστ? με μια δισκογραφικ? εταιρε?α.

Η καρι?ρα τη? δεν ?ργησε να απλωθε? π?ρα απ? τα σ?νορα τη? Ελλ?δα? , στην ελληνικ? διασπορ? . Μαζ? με τον Τομπο?λη ταξ?δεψε στην Α?γυπτο , την Αλβαν?α και τη Σερβ?α , μ?ρη στα οπο?α την υποδ?χθηκαν με ιδια?τερη θ?ρμη ?χι μ?νο οι τοπικ?? ελληνικ?? κοιν?τητε?, αλλ? και οι τουρκικ??. Τα τραγο?δια τη? περιε?χαν και κ?ποια αιχμηρ?τητα και μ?λιστα ?να απ? αυτ?, το ≪Πρ?ζα ?ταν Πιε??≫ λογοκρ?θηκε απ? τον ?διο τον δικτ?τορα Ιω?ννη Μεταξ? . Ω? αποτ?λεσμα τη? απ?φαση? αυτ??, πολλο? ?λλοι καλλιτ?χνε? του ρεμπ?τικου περιθωριοποι?θηκαν, εν? το καινο?ριο ρε?μα μ?σα στο πλα?σιο του ρεμπ?τικου, το οπο?ο εκπροσωπο?σε ο Βασ?λη? Τσιτσ?νη? , θα κ?ρδιζε ?δαφο? μετ? τον Π?λεμο.

Σ?ντομα ?μω? η ?δια η ανεξαρτησ?α τη? Ελλ?δα? θα δεχ?ταν κα?ριο πλ?γμα. Το 1940 η Ιταλ?α εισ?βαλε στην Ελλ?δα και το 1941 ο γερμανικ?? στρατ?? κατ?λαβε τη χ?ρα. Παρ? το καταπιεστικ? καθεστ?? τη? Κατοχ?? , η Ρ?ζα συν?χισε να εμφαν?ζεται και το 1942 μ?λιστα ?νοιξε το δικ? τη? μουσικ? κ?ντρο, το ≪Κρυστ?λ≫, μαζ? με τον γιο τη? τον Παρ?σχο, με τον οπο?ο ε?χαν επανασυνδεθε? στο μεταξ?. Μολον?τι ?ταν Εβρα?α, κατ?φερε να βγ?λει ?να πλαστ? πιστοποιητικ? γενν?σεω?. Ωστ?σο εκε?νο που διασφ?λισε την προστασ?α τη? ?ταν η σχ?ση τη? με ?ναν Γερμαν? αξιωματικ?.

Η Ρ?ζα ?μω? δεν ?ταν συνεργ?τιδα των Γερμαν?ν. Αντιθ?τω?, χρησιμοπο?ησε την προνομιο?χο θ?ση τη? για να στηρ?ξει την ελληνικ? Αντ?σταση , κρ?βοντα? αντιστασιακο?? μαχητ??, ακ?μη και ?γγλου? απεσταλμ?νου? αντιστασιακο??, μ?σα στο σπ?τι τη?. Κατ?φερε επ?ση? να γλυτ?σει αρκετο?? Εβρα?ου? στην Αθ?να και τη Θεσσαλον?κη. Αν?μεσα σ’ εκε?νου? που ?σωσε η Ρ?ζα απ? τη μεταφορ? του? στο ?ουσβιτ? ?ταν και η δικ? τη? οικογ?νεια. Το 1943 ?μω? η κ?λυψ? τη? κατ?ρρευσε και τη συν?λαβαν. Παρ?μεινε τρει? μ?νε? στη φυλακ? και στη συν?χεια την ?φησαν ελε?θερη, μετ? απ? τι? συντονισμ?νε? προσπ?θειε? του Γερμανο? εραστ? τη? αλλ? και του γιου τη?. Κρυβ?ταν για το υπ?λοιπο δι?στημα ?ω? το τ?λο? του πολ?μου, φοβο?μενη ?τι θα μπορο?σε να συλληφθε? ξαν? απ? του? Γερμανο??.

Στη μακρ? δι?ρκεια τη? καρι?ρα? τη? η Ρ?ζα αν?πτυξε καλ?? σχ?σει? ?χι μ?νο με τον Βασ?λη Τουμπακ?ρη, τον διευθυντ? τη? Columbia Records, αλλ? και με τον Μ?νωα Μ?τσα, που ε?χε ιδρ?σει στο μεταξ? την Odeon/Parlophone . Το γεγον?? αυτ? τη? επ?τρεψε να προωθ?σει πολλο?? ?λλου? γνωστο?? καλλιτ?χνε?, ?πω? τη Μαρ?κα Ν?νου και τη Στ?λλα Χασκ?λ . Του? ?βαλε στο σωματε?ο των μουσικ?ν, την ≪Αλληλοβο?θεια≫, και ?στερα απ? λ?γο καιρ? ?ρχισαν να ηχογραφο?ν τα τραγο?δια του Βασ?λη Τσιτσ?νη .

Το 1949, η Ρ?ζα, που τραγουδο?σε την εποχ? αυτ? στην Π?τρα , π?γε στο αστυνομικ? τμ?μα για να βγ?λει καινο?ρια ταυτ?τητα. Το γεγον?? που καθ?ρισε ?λη την υπ?λοιπη ζω? τη? εμφαν?στηκε ?ταν συν?ντησε εκε? τον Χρ?στο Φιλιππακ?πουλο, ?ναν νεαρ? αξιωματικ? τη? αστυνομ?α?, που ?ταν περ?που 30 χρ?νια νε?τερ?? τη?. Παρ' ?λη ?μω? τη διαφορ? ηλικ?α? αν?μεσ? του?, ερωτε?τηκαν. Η σχ?ση αυτ? επρ?κειτο να διαρκ?σει, με δι?φορου? τρ?που?, ?ω? το τ?λο? τη? ζω?? τη? Ρ?ζα?.

Μολον?τι η Ρ?ζα ε?χε πραγματοποι?σει μ?χρι τ?τε πολλ?? περιοδε?ε? στα Βαλκ?νια, ταξ?δεψε στι? ΗΠΑ για πρ?τη φορ? το 1952, προκειμ?νου να τραγουδ?σει στι? ελληνικ?? και τουρκικ?? κοιν?τητε? τη? διασπορ??. Η περιοδε?α αυτ?, που χορηγ?? τη? ?ταν το ελληνικ? εστιατ?ριο και μπαρ ≪Π?νθεον≫ στη Ν?α Υ?ρκη, δι?ρκεσε τελικ? πολλο?? μ?νε?.

Αυτ? ?ταν η πρ?τη απ? μια σειρ? απ? περιοδε?ε? τη? Ρ?ζα? στο εξωτερικ?. Το 1955 ο Αλβαν?? ιμπρεσσ?ριο? Ayden Leskoviku απ? την Balkan Records Company την προσκ?λεσε να εμφανιστε? και να ηχογραφ?σει στην Κωνσταντινο?πολη , την π?λη ?που ε?χε γεννηθε?. Τελικ? η Ρ?ζα ηχογρ?φησε γ?ρω στα 40 τραγο?δια και ?λαβε περ?που 5.000 δολ?ρια για τι? ηχογραφ?σει? αυτ??. Αν κι επρ?κειτο για μια σχετικ? χαμηλ? αμοιβ?, η Ρ?ζα ?λεγε αργ?τερα ?τι η αμοιβ? τη? για τι? εμφαν?σει? αυτ??, μαζ? με τα φιλοδωρ?ματα, ?ταν δ?κα φορ?? υψηλ?τερη απ? το ποσ? αυτ?.

Λ?γο καιρ? μετ? την Κωνσταντινο?πολη, η Ρ?ζα ?φυγε για δ?ο ακ?μη περιοδε?ε? στην Αμερικ?. Εμφαν?στηκε στη Ν?α Υ?ρκη , το Ντητρ?ιτ και το Σικ?γο . Στι? 5 Ιουλ?ου του 1958, στη δι?ρκεια του δε?τερου ταξιδιο? τη? στι? ΗΠΑ, παντρε?τηκε τον Frank Alexander. Ο γ?μο? ?μω? αυτ?? ?ταν μ?νον κατ’ ?νομα. Η Ρ?ζα τον ?κανε για να π?ρει ?δεια εργασ?α? στι? ΗΠΑ. Ωστ?σο, η Εσκεν?ζυ αγ?πησε την Αμερικ? και θα ε?χε εγκατασταθε? εκε? ε?ν δεν ε?χε αφ?σει π?σω τη? την ?λλη τη? μεγ?λη αγ?πη, τον Χρ?στο Φιλιππακ?πουλο. ?τσι, επ?στρεψε στην Αθ?να το 1959 για να βρ?σκεται κοντ? του. Με τα χρ?ματα που ε?χε βγ?λει στην Αμερικ? αγ?ρασε για του? δυο του? ?να μεγ?λο σπ?τι στην Κηπο?πολη, καθ?? και δ?ο φορτηγ? και μερικ? ?λογα. Μαζ? με τον Φιλιππακ?πουλο θα ζο?σαν στο σπ?τι αυτ? ?ω? το τ?λο? τη? ζω?? τη? Ρ?ζα?.

Η Εσκεν?ζυ βρισκ?ταν πια στα εξ?ντα τη? και η μουσικ? σκην? στην Ελλ?δα ε?χε αλλ?ξει σημαντικ? μ?σα στα τελευτα?α 40 χρ?νια, δηλαδ? απ? την εποχ? που εκε?νη ε?χε ξεκιν?σει την καρι?ρα τη?. Το σμυρνα?ικο και το ρεμπ?τικο ε?χαν χ?σει πια τη δημοτικ?τητ? του? και ?τσι η Ρ?ζα, ?πω? και ?λλε? μεγ?λε? προσωπικ?τητε? του ε?δου? αυτο?, εμφαν?ζονταν πια περιστασιακ? σε επαρχιακ? φεστιβ?λ και σε μικρ?τερη? εμβ?λεια? καλλιτεχνικ? γεγον?τα. Μολον?τι ηχογρ?φησε μερικ? τραγο?δια στα χρ?νια που ακολο?θησαν, επρ?κειτο κυρ?ω? για επανεκτελ?σει? των παλαι?τερων γνωστ?ν επιτυχι?ν τη? που ηχογρ?φησε σε μικρ?? δισκογραφικ?? εταιρε?ε? στην Αθ?να.

?ταν μ?νο στα τ?λη τη? δεκαετ?α? του 1960 που ?ρχισε να εκδηλ?νεται ?να ενδιαφ?ρον για την πρ?ιμη περ?οδο τη? δουλει?? τη?. Η RCA κυκλοφ?ρησε δ?ο 45?ρια δισκ?κια που περιε?χαν τ?σσερα τραγο?δια τη? (περιλαμβανομ?νου του ≪Αμαν? Σαμπ?χ≫) με τον βιολιστ? Δημ?τρη Μανισαλ?, αλλ? η κυκλοφορ?α του? ?ταν περιορισμ?νη. ?λο αυτ? το σκηνικ? ?μω? ?λλαξε στι? αρχ?? τη? δεκαετ?α? του 1970, κατ? την τελευτα?α περ?οδο τη? στρατιωτικ?? δικτατορ?α? στην Ελλ?δα. Ξαφνικ? η ελληνικ? νεολα?α ?ρχισε να ενδιαφ?ρεται για τα αστικ? λα?κ? τραγο?δια του παρελθ?ντο? και κυκλοφ?ρησαν πολλ?? σημαντικ?? συλλογ??. Μια απ? τι? σημαντικ?τερε? ?ταν η ≪Ρεμπ?τικη Ιστορ?α≫, μια συλλογ? απ? ?ξι δ?σκου? ρεμπ?τικη? μουσικ??, η οπο?α πο?λησε εκατοντ?δε? χιλι?δε? αντ?τυπα. ?πειτα απ? ?να μακρ? δι?στημα μακρι? απ? το προσκ?νιο, η Ρ?ζα, που ?ταν πια στα εβδομ?ντα τη?, ?γινε σταρ και π?λι.

Αυτ? που ?κανε τη διαφορ? κατ? τη δεκαετ?α του 1970 ?ταν η μεγ?λη δι?δοση τη? τηλε?ραση? . Η Ρ?ζα προσαρμ?στηκε γρ?γορα στο ν?ο αυτ? μ?σο και εμφαν?στηκε σε μια σειρ? απ? εκπομπ??. Το 1973 εμφαν?στηκε σ’ ?να ντοκιμαντ?ρ, ≪Το Μπουζο?κι≫ (σε σκηνοθεσ?α του Βασ?λη Μ?ρου ) και το 1976 σε μια τηλεοπτικ? εκπομπ? αφιερωμ?νη στη Χαρο?λα Αλεξ?ου, η οπο?α περιε?χε συνεντε?ξει? και τραγο?δια. ?λο αυτ? το δι?στημα ?μω? η Ρ?ζα δεν ξ?χασε ποτ? τι? ρ?ζε? τη? που βρ?σκονταν στα μουσικ? κ?ντρα και ?τσι εμφαν?στηκε σε κ?ποιε? εβδομαδια?ε? παραστ?σει? στο ≪ Θεμ?λιο ≫, μια μπου?τ στην Πλ?κα.

Καθ?? ?ταν μια απ? τι? ελ?χιστε? τραγουδ?στριε? του ρεμπ?τικου που ζο?σαν ακ?μα, οι καλλιτ?χνε? και οι μουσικολ?γοι τη? εποχ?? αυτ?? ?ρχισαν να μελετο?ν το ?φο? τη? μουσικ?? τη?, στο οπο?ο ?βλεπαν την ≪αυθεντικ?τητα≫ του μουσικο? αυτο? ε?δου?. ?λο αυτ? επηρ?ασε σημαντικ? μια ν?α γενι? ερμηνευτ?ν, ?πω? η Χ?ρι? Αλεξ?ου (με την οπο?α ε?χαν εμφανιστε? μαζ? στην τηλε?ραση), η Ελ?νη Βιτ?λη και η Γλυκερ?α αργ?τερα. Δυστυχ??, παρ?λο που οι μουσικο? και οι ακαδημα?κο? ενθουσι?ζονταν με το ταλ?ντο τη?, ?πω? και με τη γν?ση τη? σχετικ? με ?ναν μουσικ? κ?σμο που ε?χε χαθε?, το ευρ?τερο κοιν? δεν ?δειχνε το ?διο ενδιαφ?ρον και θεωρο?σε τη Ρ?ζα περισσ?τερο ω? κ?τι το αξιοπερ?εργο. Ωστ?σο, εκε?νη συν?χισε να εμφαν?ζεται. Η τελευτα?α τη? εμφ?νιση ?ταν στην Π?τρα , τον Σεπτ?μβριο του 1977. Θαυμαστ?? τη? κ?θε ηλικ?α? ?ρθαν για να τη δουν να τραγουδ? και να χορε?ει, αλλ? και για να π?ρουν μια γε?ση απ? τη μουσικ? του παρελθ?ντο?.

Η Ρ?ζα Εσκεν?ζυ π?ρασε ?ρεμα τα τελευτα?α χρ?νια τη? ζω?? τη? στο σπ?τι τη? στην Κηπο?πολη, μαζ? με τον Χρ?στο Φιλιππακ?πουλο. Παρ?λο που ε?χε γεννηθε? Εβρα?α, βαπτ?στηκε Ορθ?δοξη Χριστιαν? το 1976 και π?ρε το ?νομα Ροζαλ?α Εσκεν?ζυ. Τα επ?μενα δ?ο χρ?νια ?ρχισε να εμφαν?ζει σημ?δια τη? ν?σου του Αλτσχ?ιμερ και συχν? ?χανε τον προσανατολισμ? τη? καθ?? επ?στρεφε στο σπ?τι τη?. Το καλοκα?ρι του 1980 ?πεσε κ?τω και ?σπασε το γοφ? τη?. ?μεινε στο νοσοκομε?ο για τρει? μ?νε?, με τον Χρ?στο να βρ?σκεται διαρκ?? δ?πλα τη? για να τη φροντ?ζει. Επ?στρεψε για λ?γο καιρ? στο σπ?τι τη?, αλλ? στη συν?χεια ξαναβρ?θηκε σε μια ιδιωτικ? κλινικ? εξαιτ?α? μια? μ?λυνση?. ?φησε την τελευτα?α τη? πνο? στην κλινικ? αυτ? στι? 2 Δεκεμβρ?ου του 1980 .

Την ?θαψαν σε ?ναν πρ?χειρο τ?φο στο χωρι? Στ?μιο τη? Κορινθ?α?. Το 2008 το πολιτιστικ? σωματε?ο του χωριο? συγκ?ντρωσε χρ?ματα και πρ?σθεσε μια επιτ?μβια στ?λη, που ?γραφε ≪Ρ?ζα Εσκεν?ζυ, Καλλιτ?χνι?≫...

Το 1982, δ?ο χρ?νια μετ? τον θ?νατο τη? Ρ?ζα?, ο Κ?στα? Χατζηδουλ?? δημοσ?ευσε ?να μικρ? βιβλ?ο με τα απομνημονε?ματ? τη?, με τ?τλο ≪Αυτ? που Θυμ?μαι≫. Το βιβλ?ο βασιζ?ταν σε συνεντε?ξει? που ε?χε δ?σει η Ρ?ζα ?ταν ?ταν πλ?ον σε μεγ?λη ηλικ?α και περιε?χε μια μεγ?λη συλλογ? απ? φωτογραφ?ε?, ιδια?τερα απ? την πρ?ιμη περ?οδο τη? καρι?ρα? τη?.

Το 2008, ο σκηνοθ?τη? Roy Sher (και η Roy Sher Productions ) ξεκ?νησε να γυρ?ζει ?να μουσικ? ντοκιμαντ?ρ με τ?τλο Καναρ?νι μου Γλυκ? , το οπο?ο αναφ?ρεται στη ζω? και την καρι?ρα τη? Ρ?ζα? Εσκεν?ζυ. Η ταιν?α, που ε?ναι μια διεθν?? συμπαραγωγ?, ακολουθε? τρει? ν?ου? μουσικο?? απ? την Ελλ?δα , την Τουρκ?α και το Ισρα?λ , οι οπο?οι ξεκινο?ν ?να οδοιπορικ? προ? αναζ?τηση τη? πιο ξακουστ?? και αγαπημ?νη? Ελλην?δα? τραγουδ?στρια? του ρεμπ?τικου. Η ταιν?α αυτ? προβλ?θηκε στου? κινηματογρ?φου? την ?νοιξη του 2011.

• Το ?νομα Σ?ρα Ζαρντιν?δη αναφ?ρεται σε κατ?λογο μεταναστ?ν απ? Ελλ?δα στη Ν?α Υ?ρκη του 1952 ω? Ρ?ζα Εσκεν?ζυ, ? Σκεν?ζη, ? Ζαρντιν?δη, ?που στη καταχ?ρηση εθνικ?τητα υπογρ?φει "?πατρι?", σ?μφωνα με σχετικ? δημοσ?ευμα.
• Η ιδιωτικ? τη? ζω? κρ?θηκε ω? "μα?ρο παρελθ?ν" το οπο?ο ο?τε ο βιογρ?φο? τη? Κ. Χατζηδουλ?? θ?λησε ν? αποκαλ?ψει. Η Ρ?ζα Εσκεν?ζυ φα?νεται π?ντω? ?τι περ? το 1930 γ?ννησε ?να κοριτσ?κι το οπο?ο στη συν?χεια εγκατ?λειψε σε ορφανοτροφε?ο. Το κοριτσ?κι αυτ? μεγ?λωσε παντρε?τηκε και ?κανε οικογ?νεια.

• Ρ?ζα Εσκεν?ζυ, Αυτ? που θυμ?μαι , Αυτοβιογραφ?α, Επιμ?λεια: Κ?στα? Χατζηδουλ??, Κ?κτο?, Αθ?να 1982
• Β?κυ Χαρισοπο?λου, "Ισραηλιν? ντοκιμαντ?ρ για το ρεμπ?τικο", εφημερ?δα Τα Ν?α , φ. 26 Νοεμβρ?ου 2009, σελ.6/24.

• My Sweet Canary au Festival international de Salonique