Στη διεθν? σκην?, στι? αρχ?? τη? δεκαετ?α? του 1980 η ΕΣΣΔ ε?χε να αντιμετωπ?σει μια ν?α γεωπολιτικ? κατ?σταση:

• Η Ιαπων?α και η Δυτικ? Γερμαν?α ε?χαν πιο ισχυρ?? οικονομ?ε?
• Η Κ?να σημε?ωνε αξιοσημε?ωτη οικονομικ? αν?πτυξη
• Οι Ηνωμ?νε? Πολιτε?ε?, π?ντα εχθρικ??, αυξ?νουν το χ?σμα μεταξ? των δ?ο χωρ?ν

Χωρ?? να ε?ναι πλ?ον σε θ?ση να στηρ?ξει οικονομικ? τον φρεν?ρη ρυθμ? του ανταγωνισμο? των εξοπλισμ?ν, σε ?να πλα?σιο οικονομικ?? στασιμ?τητα? και με?ωση? των τιμ?ν του πετρελα?ου, η Σοβιετικ? ?νωση δεν ?χει ?λλη επιλογ? απ? το να εξετ?σει την πρ?ταση του αφοπλισμο?.

?χοντα? επ?γνωση του κινδ?νου, η γηραι? ηγεσ?α του ΚΚΣΕ, φ?ρνει στο προσκ?νιο στι? 11 Μαρτ?ου 1985, ?ναν εκπρ?σωπο τη? ν?α? γενι??, τον Μιχα?λ Γκορμπατσ?φ , ο οπο?ο? ?ταν τ?τε μ?νο 54 χρον?ν, αλλ? επ?ση? και "προ??ν" του σοβιετικο? συστ?ματο?. Ο ν?ο? Γενικ?? Γραμματ?α? του ΚΚΣΕ θα προσπαθ?σει να σ?σει το σ?στημα με τι? διαρθρωτικ?? μεταρρυθμ?σει? που ε?ναι αρκετ? διαφορετικ?? σε σ?γκριση με τι? συμβατικ?? λενινιστικ?? αρχ??:

1. Ανακατανομ? (αλλ? ?χι π?ληση), τη? γη? σε αγρ?τε? με δυνατ?τητα μ?σθωσ?? τη? για μεγ?λο χρονικ? δι?στημα (50 ?τη), για ιδιωτικ? χρ?ση
2. ?δεια στου? ιδι?τε? για τη δημιουργ?α επιχειρ?σεων ? συνεταιρισμ?ν (εστιατ?ρια, κομμωτ?ρια, βιοτεχν?ε? κ.λπ.)

    

3. Τ?ση φιλελευθεροπο?ηση? των δραστηριοτ?των των μεγ?λων κρατικ?ν επιχειρ?σεων για την ενδυν?μωση των προσωπικ?ν επιχειρ?σεων (σχ?ση μεταξ? των τιμ?ν και εισοδημ?των με β?ση την ποι?τητα των προ??ντων που παρ?χονται, εκλογ? διευθυντ?ν, οικονομικ? ανεξαρτησ?α)
4. Με?ωση του ρ?λου του Κ?μματο? απ? το 1988-89 και καθι?ρωση πολιτικο? πλουραλισμο? (απελευθ?ρωση του Αντρ?ι Ζαχ?ρωφ , ν?ο? ν?μο? για τον Τ?πο: γκλ?σνοστ )
5. Ανασυγκρ?τηση του Συντ?γματο? του 1977 (θ?σπιση προεδρικ?ν λειτουργι?ν, ουσιαστικ? ελε?θερε? εκλογ?? με πολλο?? υποψηφ?ου? για του? Σοβιετικο?? (αν και αυτο? οι πολλαπλο? υποψ?φιοι προ?ρχονται ακ?μα απ? το Κομμουνιστικ? Κ?μμα) κ.λπ.)

Ο Γκορμπατσ?φ ε?χε στ?χο τη μετατροπ? τη? στ?σιμη? και αναποτελεσματικ?? σοβιετικ?? οικονομ?α?, στην κατε?θυνση τη? οικονομ?α τη? αγορ??, αλλ? υπ? την αιγ?δα του Κομμουνιστικο? Κ?μματο?. Ωστ?σο, αυτ? η πολιτικ? των κοινωνικο-οικονομικ?ν μεταρρυθμ?σεων, σε συνδυασμ? με την γκλ?σνοστ (διαφ?νεια, ελευθερ?α του λ?γου) στα μ?σα μαζικ?? ενημ?ρωση?, δεν ?διναν τη δυνατ?τητα αμφισβ?τηση? του κομμουνιστικο? δ?γματο?. Σκοπ?? ?ταν πρ?γματι η εν?σχυση του κομμουνιστικο? καθεστ?το? ?στε να αποδεσμευθε? απ? τη στασιμ?τητα των μεγ?λων σε ηλικ?α ηγετ?ν του, τι? τελευτα?ε? δεκαετ?ε? ( Μπρ?ζνιεφ , Αντρ?ποβ, Τσερν?νκο) βασιζ?μενο στην αν?πτυξη και την α?ξηση τη? παραγωγικ?τητα?. Για τον Γκορμπατσ?φ, αυτ? η πολιτικ? θα ?δινε μια ?θηση στον σοβιετικ? σοσιαλισμ? και παρ?λληλα προσαρμοσμ?νου στι? αλλαγ?? που ζητο?σε η κοινων?α.

Οι μεταρρυθμ?σει? αυτ??, ο?σε? πρ?χειρα οργανωμ?νε?, δεν συνεπ?γονται τη δημιουργ?α εν?? πραγματικο? κρ?του? δικα?ου. Η αυθαιρεσ?α παραμ?νει δι?χυτη και τα αν?τερα κλιμ?κια των συντηρητικ?ν κ?κλων του ΚΚΣΕ δεν κ?νουν τ?ποτα για να την εμποδ?σουν, ?χοντα? χ?σει τα προν?μια και τι? εξουσ?ε? του?. Η πολιτικ? τη? εδρα?ωση? μια? ατμ?σφαιρα? εμπιστοσ?νη?, που θα διασφαλ?ζεται απ? ειδικ? νομοθεσ?α και θα εκτελε?ται απ? το ?διο το κρ?το?, προ?ποθ?σει? απαρα?τητε? για την επιτυχ?α των μεταρρυθμ?σεων, αποτυγχ?νει. Το πολιτικ? εμπ?διο, η δ?ναμη του κ?θε μονοκομματικο? καθεστ?το? , παραμ?νει. Η δομ? του ΚΚΣΕ υπονομε?εται απ? τη στασιμ?τητα και τη διαφθορ? , ιδ?ω? σε μουσουλμανικ?? δημοκρατ?ε?. Ο Γκορμπατσ?φ ?ρχεται σε σ?γκρουση με τον Μπορ?? Γι?λτσιν , πρ?ην γραμματ?α του κ?μματο? στην περιοχ? τη? Μ?σχα?, ο οπο?ο? απαιτε? πολυφων?α και πολυκομματικ?? εκλογ??. Δεν ε?ναι λ?γοι αυτο? που υποστηρ?ζουν πω? ανεξ?ρτητα απ? τι? ?ποιε? αρχικ?? προθ?σει? του Γκορμπατσ?φ και τη? ηγεσ?α? του ΚΚΣΕ, κ?τω απ? τα σωστ? και αναγκα?α συνθ?ματα τη? "διαφ?νεια?", τη? "σοσιαλιστικ?? ανασσυγκρ?τηση?", τη? "εμβ?θυνση? τη? σοσιαλιστικ?? δημοκρατ?α?" καλ?φθηκε η επιδ?ωξη του ΚΚΣΕ να επαναφ?ρει τον καθαρ?αιμο κομμουνισμ? στην ΕΣΣΔ.

Απ? την ?λλη πλευρ?, το σ?στημα του κεντρικο? σχεδιασμο? βρ?σκεται υπ? δι?λυση χωρ?? να υπ?ρχει μια ν?α αποτελεσματικ? δομ? τη? οικονομ?α? τη? αγορ?? για να την αντικαταστ?σει. Σε αντ?θεση με την Κ?να, και την ?σκηση καπιταλιστικ?? πολιτικ?? (δ?καιο επιχειρ?σεων, το πτωχευτικ? δ?καιο, το δ?καιο των συμβ?σεων, τραπεζικ? δ?καιο, την ιδιοκτησ?α τη? γη?, το εργατικ? δ?καιο, κλπ.) αυτ? δεν γ?νεται αποδεκτ? απ? το καθεστ?? του Γκορμπατσ?φ, ο οπο?ο? δεσμε?εται στι? αξ?ε? του κομμουνισμο?, κ?τι που τον κ?νει να μοι?ζει διστακτικ?. Οι ν?οι "επιχειρηματ?ε?" εκμεταλλευ?μενοι κεν? στη νομοθεσ?α των επιχειρ?σεων μονοπολο?ν τον πλο?το τη? χ?ρα?, εν? ο πληθωρισμ?? αφαν?ζει τι? αποταμιε?σει? των απλ?ν πολιτ?ν. Το αποτ?λεσμα ε?ναι η κατ?ρρευση του συν?λου τη? σοβιετικ?? οικονομ?α? με την κατ?σταση να επιδειν?νεται συνεχ??. Αυτ? το γεγον?? προκαλε? τη ρ?ξη μεταξ? Γκορμπατσ?φ και κοιν?? γν?μη?. Ο ν?ο? Πρ?εδρο? τη? Σοβιετικ?? ?νωση? πρ?πει να αντιμετωπ?σει του? συντηρητικο??, με επικεφαλ?? τον Λ?γκατσεφ, γραμματ?α τη? Κεντρικ?? Επιτροπ?? και μ?λο? του Πολιτικο? Γραφε?ου καθ?? και του? υποστηρικτ?? του σχεδ?ου εκκαθ?ριση? του καθεστ?το?, με επικεφαλ?? τον Μπ?ρι? Γι?λτσιν.

Τ?λο?, απ? τι? αρχ?? του 1990, οι φυγ?κεντρε? δυν?μει? εναντ?ον τη? κεντρικ?? κυβ?ρνηση? ?χουν επιπτ?σει? πρ?τα στο πεδ?ο τη? Βαλτικ?? και στη συν?χεια στην Ουκραν?α . Στι? μουσουλμανικ?? δημοκρατ?ε?, ωστ?σο, οι τοπικο? ?ρχοντε? κατ? κ?ριο λ?γο ?ταν σ?μφωνοι με τη διατ?ρηση των επιδοτ?σεων απ? το Κ?ντρο με σκοπ? να αποκρυφε? η κατ?χρηση εξουσ?α? και τα προνομ?ων που λ?μβαναν στο πλα?σιο του παλαιο? καθεστ?το?. Υποστηρ?ζουν τη ν?α ομοσπονδ?α που προωθε?ται απ? τον Γκορμπατσ?φ, αλλ? στο παρ?ν στ?διο, η δι?λυση τη? ΕΣΣΔ, δεν μπορε? να σταματ?σει.

Οι λαο? τη? ΕΣΣΔ στην καλ?τερη περ?πτωση ?μειναν απαθε??, στη χειρ?τερη επεδ?ωξαν τη δι?λυση τη? ΕΣΣΔ (Βαλτικ?? Δημοκρατ?ε?, Ασιατικ?? Δημοκρατ?ε?). Η εξ?γηση που δ?νουν αρκετο? ιστορικο? ε?ναι πω? το καθεστ?? τη? ΕΣΣΔ ?ταν κατ' ?νομα "σοσιαλιστικ?".

Στι? 31 Δεκεμβρ?ου του 1991 η κ?κκινη σημα?α τη? ΕΣΣΔ κατ?βηκε απ? το Κρεμλ?νο και στη θ?ση τη? υψ?θηκε η τρ?χρωμη σημα?α τη? Ρωσ?α?. Ε?ναι η μ?ρα που η ΕΣΣΔ ?παψε και τυπικ? πια, να υπ?ρχει.

• Cohen, Stephen F.· Katrina Vanden Heuvel (1990) [1989]. Voices of Glasnost: Interviews With Gorbachev's Reformers (επανατυπωμ?νη ?κδοση). W. W. Norton & Company. ISBN  0393307352 .  
• Gorbachev, Mikhail (1988). Perestroika: New Thinking for Our Country and the World . Harper & Row. ISBN  0-06-091528-5 .  
• Jha, Prem Shankar (2003). The Perilous Road to the Market: The Political Economy of Reform in Russia, India and China . Pluto Press. ISBN  0745318517 .