Republika Mali

geografiske poło?enje:
wuzwolone gronko: ?Un peuple, un but, une foi“ Jaden lud, jaden cel, jadna w?ra
zakładne daty:
m? swojske	Republique du Mali (fr.)
stolica	Bamako
pło?	1.240.192
wobydla?stwo	14.517.176 [1] (Census 2009)
gustos? zasedlenja	12
forma kn??a?stwa	połprezidialna republika
głowny reprezentant stata:	Prezident Assimi Goita (kommisariski)
?ef kn??a?stwa:	Premierminister Choguel Kokalla Maiga
pjenjeze:	frank CFA
oficielna r?c:	Francoj??ina
narodna hymna:	Le Mali
casowa cona:	UTC +0
znamje za wosobowe awta:	RMM
internetowa domena:	.ml
telefonowe p?edwolenje:	+223
korta:
p   ?   d   ?   w

DEC Bamako DEC Sikasso DEC Koulikoro DEC Kayes DEC Segou DEC Mopti DEC Timbuktu DEC Kidal DEC Gao DEC Adrar des Ifoghas Maureta?ska Algeriska Niger Burkina Faso Guineja

Mali jo nut?ikokrajny stat w podwjacornej Africe . Jo njewotwisny wot Francojskeje wot l?ta 1960, tak pomjenjonego Afrika?skego l?ta . Krajne m? jo se po p?ikła?e srjej?ow?kowskego mocna?stwa Mali woliło.

Po woja?skem put?u w głownem m?s?e Bamako a jadnobocnej deklaraciji wo njewotwisnos?i podpołnocy kraja ( Azawad ) stoj kraj w l??e 2013 sna? p?ed ???pjenim. ^[2] 11. januara 2013 jo se Operation Serval , zasaj?enje francojskich wobronjonych mocow za podp?ranje wojska Maliskego kn??a?stwa zachopiła.

Geografija [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Poło?enje [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Mali jo nut?ikokrajny stat w podwjacornej Africe z płonju 1.240.192 kwadratnych kilometrow, z kotarych? 20.002 km² p?i?o na wody. La?y ako we wjelikokrajinje Sudan tak teke w Sahelu a ??li se swoju 7243 kilometrow dłujku krajnu granicu ze sedym susednymi statami; na dłujkem zajt?u a na podpołnocy z Algeriskej (1376 kilometrow dłujkos?i), na dłujkem podwjacorje z Maureta?skeju (2237 kilometrow), na podzajt?u z Nigerom (821 km) a na krotkem zajt?u z Burkina Faso (1000 kilometrow). Z Malijom granicuju mimo togo Senegal (419 kilometrow) na podwjacorje, Guineja (858 kilometrow) na krotkem wjacorje a P?ibrjog Słonoweje kos?i (Cote d'Ivoire, 532 kilometrow) na podpołdnju. ^[3] Wu?ej Nigerowego wokłona la?y pus?ina Sahara , kotara? pok?ywa dw? t?e?inje krajneje płoni.

Ludnos? [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Maliska ludnos? zestaja se z n??i 30 rozd??lnych etnikumow . Maju rozd??lne r?cy a kultury a su zgromadnje ?ywe do dalokeje m?ry m?rnje.

Głowny etnikum jo Bambara , kotare? tworje p?isamem t?e?inu (32 %) wobydlarjow. Politiski wjeduce su Malinke , l?crowno? tworje jano 6 procentow ludnos?i. Teke trajnje zasedlone rolnikarje su Senufo z 12 procentow, Soninke z 9 procentow, Songhai z 7 procentow a Dogon . Ako nomady abo połnomay su ?ywe wesrjej? kraja p?edew?ym Fulbe , kotare? tworja 14 procentow ludnos?i kraja, mimo togo Tuareg a Mawry . Dal?ne kupki su Minianka, Bozo , Khassonke, Bobo a Dioula . ^[4] W n?gaj?nej francojskej koloniji jo ?ywe hy??i ?insa n??i 6000 Francozarjow. ^[5]

R?cy [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Hy??i p?ed amtskeju r?cu francoj??ina , kotara? wu?ywa se ako druga r?c wot n??i 10 % lludnos?i, jo Bambara (40 procentow pow?darjow) nejw?cej roz?yrjona r?c. L?crowno? n??i 80 procentow wobydlarjow, inkluziwnje tych, kotare? wu?ywaju ako drugu r?c, wum?ju Bambaru, jo francoj??ina jadnucka amtska a wuwucowa?ska r?c. Na Bambarje krajne m? Mali woznamjenijo ? wodny ko? “. Dal?ne r?cy su dogonowe r?cy , Fulfulde , Songhai-r?cy , Soninke , Senufo-r?ce a Tama?ek . Arab??ina ma p?edew?ym w religioznem konteks?e wjeliki wuznam. Wot wjele Maliarjow rozm?ju se n?kotare z to? tych r?cow. ^[6]

Nabo?niny [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Wobydlarje Sudanoweje cony su se wot podpołnocnoafrika?skich muslimiskich dobywarjow zw?t?ego islam?rowali. Rownocasnje su podla togo domorodne formy w?rjenja dalej wobstali. Maliski islam jo teke elementy tradicionelnych afrika?skich nabo?ninow p?ewzeł, p?edew?ym pla narodow Malinke a Songhai. Sunitiski islam malikitiskeje p?awniskeje ?ule jo z n??i 90 procentami nejw?cej roz?yrjona nabo?nina ludnos?i w Maliju. Muslimy su ?ywe p?edew?ym na podpołnocy; sufistiske brat?ojstwa wugbaju wjeliki wliw.

Na p?ipołdnju praktic?rujo n??i jaden procent ludnos?i animistiske nabo?niny . K to? tym nabo?ninam se nejw?cej p?isłu?nikow narodow Bobo, Senufo a Dogon wuznawa. Katoliki a protestanty maju jano dwa procenta po??l . ^[4] N?gaj?na kolonialna moc Francojska jo m?ła katolski charakter.

Politika [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Mali su m?li a? do wojerskego put?a w m?rcu 2012 za mjenjej abo w?cej ra?ony p?ikład demokratizacije w Africe, jo pak jaden z nejchud?ych a nejmjenjej wuwitych krajow sw?ta. Statna forma kraja jo semiprezidialna republika we formje semiprezidentowego kn??a?stwowego systema . Ku?de p?? l?t wolona narodna zgroma?ina wop?imujo 147 wotposłancow a kn??y se z głownego m?sta Bamako. Parlamentowy prezident jo wot l?ta 2007 Dioncounda Traore . Z wu?ej 100 opoziciskich stronow jo 14 w parlamen?e zastupjone. ^[7]

Po wojerskem put?u 2012 [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

21. m?rca 2012 jo se w Maliju wojerski put? wotm?ł. Pow?da? put?istow Amadou Konare jo wobtwar?ił statny p?ewrot z njezamo?nos? prezidenta, wot srjej? januara 2012 trajucy zb??k Tuareg -rebelow Narodnego gibanja za wulichowanje Azawada (MNLA) w regionje Azawada na podpołnocy kraja pod kontrolu dosta?. Za nawjedowarja put?istow maju stotnika wobronjonych mocow Malija Amadou Sanogo . Po dobywanju prezidentowego palasta w Bamaku su put?isty kn??a?stwo za wostarcone deklar?rowali. Wustawu su za njepła?iwu deklar?rowali, za apryl planowanu wolbu prezidenta su ?marnuli a w?ykne dotychm?stne statne institucije zacynili. N?kotarych ministrow su popaj?ili. Prezidenta Amadou Toumani Toure su za wotsaj?onego deklar?rowali; jomu jo se groma?e z lojalnymi wojakami wub?gnjenje ra?iło. ^{[8] [9]}

Rada za w?stos? UN , Afrika?ska unija a wenkowna społnomocnjona EU Catherine Ashton su statny p?ewrot zasu?ili a su wojerskej jun?e sankcije nakładli; EU-komisija jo p?ipow??eła, swoju wuwi?owu pomoc za Mali nachylu wusaj?i?. ^[10] 1. apryla 2012 jo Sanogo p?ipow??eł, aby wustawa zasej pła?iwa była a aby se ?liche, wotworjone a demokratiske wolby“ zmo?nili. ^[11] 6. apryla 2012 jo Sanogo do wobłukowego dojednanja z Podwjacornoafrika?skim gospoda?skim zjadno?enstwom (ECOWAS) za p?epoda?e mocy ciwilnemu kn??a?stwoju zwolił. Maliski parlamentowy prezident Dioncounda Traore by m?ł p?echadne prezidentstwo p?ewze? a w b?gu 40 dnjow nowe wolby organiz?rowa?, ECOWAS pak ko?cy swoje sankcije. ^[12] Aby to? ten k?ac zmo?nił, jo teke n?gaj?ny prezident Toure 8. apryla swoj wotstup wozjawił. ^[13]

Mjaztym su Tuareg-zb??karje MNLA w?ykne m?sta regiona Azawad na podpołnocy kraja wobsaj?ili a 6. apryla 2012 jadnobocnu njewotwisnos? Azawada deklar?rowali. ^[14]

L?crowno? put?isty su nadawki kn??a?stwa p?epodali, jo jich dal?na rola njejasna. 16. apryla su wojaki n?gaj?nego minista?skego prezidenta Modibo Sidibe popaj?ili, 17. apryla p?edseda?ja strony Union pour la republique et la democratie (URD) Soumaila Cisse , kandidata z dobrymi wugl?dami za zastojnstwo prezidenta. ^[15]

17. apryla jo statna telewizija k w?s?i dała, a? Cheick Modibo Diarra bu?o p?echadne kn??a?stwo ako minista?ski prezident nawjedowa?. ^[16] Diarra jo a? do ko?ca 2011 za Microsoft ako p?edseda? za p?ekupowa?ski wobcerk Afrika ??łał. ^[17] Jo wotgl?d m?ł, za wolbu prezidenta kandid?rowa?, kotara? pop?awem jo planowany za 29. apryla 2012. ^[18]

Mjazy januarom a julijom 2012 jo wu?ej 250.000 Maliarjow dla politiskeje njestabilnos?i, njew?steje situacije a ?patnego p?istupa k ?ywidłam a wo?e do susednych krajow Burkina Faso , Maureta?ska a Niger wub?gnuło. Mimo togo jo było w tom samskem casu n??i 105.000 nut?ikownych wub?ga?cow na podpołnocy a n??i 69.000 nut?ikownych wub?ga?cow na podpołdnju Malija. ^[19]

Zachopje?k oktobra 2012 jo UNO n?gaj?nego italskego minista?skego prezidenta Romano Prodi za społnomocnjonego za sahel wumjeniła. ^[20] Rada za w?stos? UN jo 12. oktobra 2012 rezoluciju p?iwzeł, w kotarej? pomina zd?ar?enje statneje jadnoty Malija. ^[21] Wojerske wojowanje ECOWAS jo chapjało se pokazowa?. ^[22] ECOWAS jo k??ł 3.300 lu?i interwenciskich jadnotkow posła?, Europska unija jo zasaj?enje 200 wuwucowarjow planowała ^[23] z wob??lenim Zw?zkoweje armeje . ^[24] Po popaj?enju p?ez militerow 10. decembra 2012 jo Modibo Diarra 11. decembra rano w p?ipow??enju w statnej telewiziji swoj wotstup a wotstup swojogo cełego kabineta deklar?rował. ^{[25] [26]} Ten samski ?e? jo prezident Traore Django Sissoko za interimnego premierministra wumjenił. ^[27] Rada za w?stos? UN jo podpr?ła w swojej rezoluciji 20. decembra 2012 wojerske wojowanje susednych statow. ^[28] To? to wojowanje njejo mogło se sna? do septembra 2013 zachopi?. ^[29] Mjaztym su wojska podpołnocy k podpołdnju postupowali. ^[30]

11. januara 2013 jo se wojerska operacija maliskego wojska z mjenim Operation Serval , zachopiła, podp?rana wot francojskich jadnotkow, p?e?iwo islamistiskim rebelam, kotare? su z podpołnocy postupowali. ^[31]

Zastojnstwowe rozr?dowanje [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Stat rozr?dujo se do wosym regionow a do distrikta głownego m?sta. To? te rozr?duju se do 49 wokrejsow a 703 gmejnow. Regiony su po swojich głownych m?stach pomjenjone.

Region	Głowne m?sto	Pło?	Wobydlarjow (2009)
Bamako  (distrikt głownego m?sta)		245 km²	1.809.106
Gao	Gao	170.572 km²	544.120
Kayes	Kayes	197.760 km²	1.996.812
Kidal	Kidal	151.450 km²	67.638
Koulikoro	Koulikoro	89.833 km²	2.418.305
Mopti	Mopti	88.752 km²	2.037.330
Segou	Segou	64.947 km²	2.336.255
Sikasso	Sikasso	70.280 km²	2.625.919
Timbuktu	Timbuktu	408.977 km²	681.691

Stawizny [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Mali jo był wot 11. stol??a a? do wokoło 1600 islamske wjelikomocna?stwo, kotare? jo se pozd?ej wot ludowu Mossi a Fulbe dobyło a rozd??liło. 1893 bu z doby?im m?sta Timbuktu pod mjenim Francojski Sudan kolonija Francojskeje . 4. apryla 1959 stej se Francojski Sudan a Senegal w Communaute francaise k Mali-federaciji zjadno?iłej, kotara? jo 20. junija 1960 swoju njewotwisnos? wot Francojskeje doj?pił. Dla diferencow mjazy wjeducyma politika?joma wobeju ??low kraja, Modibo Keita a Leopold Sedar Senghor , jo se federacija ju?o 20. awgusta togo samskego l?ta złamała, a 22. septembra 1960 jo n?gaj?na kolonija Francojski Sudan pod mjenim Republika Mali formelnje swoju samostatnos? deklar?rowała. To? ten ?e? pła?i w Maliju wot togo casa ako narodny sw??e? .

Po njewotwisnos?i jo Mali stat jadneje strony, w l??e 1968 jo se general Moussa Traore k mocy put?ował, 1991 p?i?o po zb??kach k demokratiskim reformam a k p?iwze?eju wustawy. 1992 jo se Alpha Oumar Konare za prezidenta wuzwolił.

Kraj ma wot l?ta 1992 demokratisku wustawu . Głowa stata jo wot 8. junija 2002 statny prezident Amadou Toumani Toure była, ale wolbne wob??lenje jo z n??i 30 procentami wjelgin małe było. Statny prezident jo se po wustawje nejpjerwjej na p?? l?t direktnje wot luda wuzwolił a 29. apryla 2007 znowego wuzwolił. ^[7] Po wotstupje minista?skego prezidenta Modibo Sidibe 30. m?rca 2011 jo była z stro?ski njew?zaneju Cisse Mariam Kaidama Sidibe pr?dny raz ?e?ska ?efowka kn??a?stwa w Maliju.

Na podpołnocy Malija jo w zachadnos?i ces?ej ke konfliktam z tam domorodnymi nomadami , Tuaregami p?i?ło, kotare? su se po berga?skej wojnje w Libyskej znowego wuderili. Po put?u w Maliju w m?rcu 2012 su wobronjene jadnotki Tuaregow a? do zachopje?ka apryla w?ykne m?sta w regionje Azawad dobyli a samostatny stat proklam?rowali. ^[14]

Gospoda?stwo [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Hy??i w l??e 2003 jo po??l ludnos?i z mjenjej ako jadnym US-dolarom nabrankow na ?e? 73 procentow wucynił. Po drugich poda?ach jo w l??e 2005 na 36 procentow ludnos?i pod granicu chudoby ?ywe. ^[32] Korupcija jo daloko roz?yrjona.

Wikowa?ske partnarje [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Nejwa?njej?ej eksportowej kraja stej Chinska, kotara? woteb?ra t?e?inu eksportow Malija a Pakistan (n??i 10 procentow). Nejwa?njej?ej importowej kraja stej Francojska (n??i 15 procentow) a Senegal (n??i 10 procentow). ^[33] Zemski wolij jo nejwa?njej?a importowa wora. Nejwa?njej?e eksportowe wory su produkty gornistwa (n??i 75 %), bałma (10 %) a ?ywe zw?rjeta (5 %).

Kultura [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

Wjelika mo?eja w Djenne jo jadne z nejw?t?ych glinjanych twarjow sw?ta a licy k nejsławnjej?im twarjam Afriki. W l??e 1998 jo se zgromadnje ze starym m?stom Djenne wot UNESCO za sw?towe kulturne derbstwo deklar?rowała. p?istup jo njemuslimam zakazany. Ko?c junija 2012 su cłonki islamistiskeje kupki Ansar Dine mjazy drugim mawsoleum sufistiskego sw?tego Sidi Mahmud zapus?ili, kotary? słu?a k sw?towemu derbstwoju UNESCO . Wobronjenych konfliktow dla jo komitej sw?towego derbstwa UNESCO ako pus?inowe m?sto Timbuktu z jogo glinjanymi mo?ejami tak teke rowowy pomnik Askia do togo na cerwjenu lis?inu wobgrozonego sw?towego derbstwa stajił. ^[34]

Literatura [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

• Eric Milet, Jean-Luc Manaud: Mali. Olizane, Genf 2007, ISBN 978-2-88086-351-7 .
• Harald Haarmann : Sprachen-Almanach ? Zahlen und Fakten zu allen Sprachen der Welt. Campus-Verl., Frankfurt 2002, ISBN 3-593-36572-3 , b. 160.

Wotkaze [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

• Krajne a drogowa?ske informacije nimskego Wenkownego amta
• Nadrobne krajne informacije na websedle Nimskego towaristwa za mjazynarodne zgromadne ??ło
• Websedło statnego prezidenta (francojski)
• Art of Mali. W: Judy Decker: Incredible Art Education Resources. Princeton, New York Websedła k stawiznam a kulturje
• Informacije wo Maliju jogo konsulariskego zastupnistwa w Dusseldorfje
• Nastawk wot Christofa Wackernagela , ken? jo w Maliju ?ywy, wo politiskej situaciji.

?r?dła [ wob??ła? | ?r?dłowy tekst wob??ła? ]

1. ↑ (mortwy wotkaz!) Nachylne wusl?dki censusa 2009
2. ↑ Peter Stutzle: Europa will Mali helfen - aber wie? bok Nimskeje ?wały wot 23. oktobra 2012 , wotwołany ten samski ?e?
3. ↑ Mali . In: Central Intelligence Agency (Hrsg.): The World Factbook 2009 . Washington 2009, ISSN 1553-8133
4. ↑ ^{4,0 4,1} Meyers Großes Landerlexikon. Meyers Lexikonverlag, Mannheim 2004 .  
5. ↑ Ein schwarzer Tag fur Frankreich. spiegel. de wot 12. januara 2013, wotwołany 12. januara 2013
6. ↑ Fischer Weltalmanach 2006, ISBN 3-596-72006-0 , S. 307.
7. ↑ ^{7,0 7,1} http://www.auswaertiges-amt.de/DE/Aussenpolitik/Laender/Laenderinfos/01-Nodes_Uebersichtsseiten/Mali_node.html
8. ↑ DerStandard - Putschisten ubernehmen Macht und verhangen Ausgangssperre . Wotwołana dnja 22. m?rca 2012 .  
9. ↑ FOCUS Online: Prasidentenpalast in Hand von Putschisten. Meuternde Soldaten in Mali sturzen Regierung . Wotwołana dnja 22. m?rca 2012 .  
10. ↑ ZEIT Online: Regierungssturz. UN-Sicherheitsrat verurteilt Militarputsch in Mali . Wotwołana dnja 23. m?rca 2012 .  
11. ↑ Putschistenfuhrer Sanogo lenkt ein . W: Zeit Online . 1. apryla 2012 , wotwołana dnja 7. apryla 2012 (nim??ina).  
12. ↑ Mali coup leaders to stand down as part of Ecowas deal . W: BBC . 7. apryla 2012 , wotwołana dnja 7. apryla 2012 (engel??ina).  
13. ↑ Malis Prasident tritt nach Putsch zuruck . W: tagesschau.de . 9. apryla 2012 , wotwołana dnja 9. apryla 2012 (nim??ina).  
14. ↑ ^{14,0 14,1} Tuareg rufen eigenen Staat in Nord-Mali aus . W: Frankfurter Allgemeine Zeitung . 6. apryla 2012 , wotwołana dnja 6. apryla 2012 (nim??ina).  
15. ↑ Ubergangsregierung in Mali lasst mehrere Politiker festnehmen
16. ↑ Nach Militarputsch - Mali ernennt neuen Ministerprasidenten sueddeutsche.de
17. ↑ Dr. Cheick Modibo Diarra
18. ↑ Profile: Mali's Cheick Modibo Diarra
19. ↑ OCHA (Hrsg.): La crise au Sahel. Bulletin Humanitaire Special . Nr. 3 / 13. August 2012 ( Online-Version ), S. 2.
20. ↑ UNO-Pressemitteilung (engl.) , wotwołany 23. oktobra 2012
21. ↑ Casnikowa informacija na boku UN wot 12. oktobra 2012 (eng.) , wotwołany 23. oktobra 2012
22. ↑ Niebel- ?In Mali droht ein zweites Afghanistan.“ welt.de wot 22. oktobra 2012 , wotwołany 23. oktobra 2012
23. ↑ ECOWAS-Staaten einigen sich auf 3300 Mann starke Eingreiftruppe. sueddeutsche.de wot 11. nowembra 2012 , wotwołany 13. nowembra 2012
24. ↑ Merkel gibt grunes Licht fur Mali-Mission. spiegel.de wot 22. oktobra 2012, wotwołany 12. januara 2013
25. ↑ Malis Regierungschef tritt zuruck w: Handelsblatt wot 11. decembra 2012
26. ↑ Unfreiwilliger Rucktritt in Mali Malis Ministerprasident Diarra festgenommen w: Frankfurter Rundschau online wot 11. decembra 2012
27. ↑ Django Sissoko named as Mali prime minister , BBC News Africa
28. ↑ Tekst rezolucije (eng.) na boku nimskego UN-zastupnistwa , wotwołany 22. decembra 2012
29. ↑ Katrin Gansler: Keiner traut mehr der Armee. taz.de wot 11. januara 2013, wotwołany 13. januara 2013
30. ↑ Thomas Scheen: Unheilige Allianz. faz.net wot 11. januara 2013, wotwołany 11. januara 2013
31. ↑ Ein schwarzer Tag fur Frankreich. spiegel. de wot 12. januara 2013, wotwołany 12. januara 2013
32. ↑ https://web.archive.org/web/20130528135802/http://www.ipicture.de/daten/wirtschaft_mali.html p?istup 14. januara 2012
33. ↑ https://web.archive.org/web/20130528135802/http://www.ipicture.de/daten/wirtschaft_mali.html
34. ↑ Islamisten zerstoren Weltkulturerbe , Spiegel online wot 1. julija 2012