ON Ni ddylid drysu'r Eglwys hon ag
Eglwys y tri chyngor
, a elwir yn
Oriental Orthodox
yn Saesneg
.
Ail enwad
Gristnogol
fwya'r byd, a'r mwyaf o'r
Eglwysi Uniongred
, gyda rhwng 150 a 350 miliwn o ddilynwyr, yw'r
Eglwys Uniongred Ddwyreiniol
. Fe wahanodd o
Eglwys y tri chyngor
ym
451
, ac o'r
Eglwys Gatholig Rufeinig
ym
1054
. Prif grefydd
Belarws
(89%),
Bwlgaria
(86%),
Gweriniaeth Cyprus
(88%),
Georgia
(89%),
Gwlad Groeg
(98%),
Macedonia
(70%),
Moldofa
(98%),
Montenegro
(84%),
Rwmania
(89%),
Ffederasiwn Rwsia
(76%),
Serbia
(88%), ac
Wcrain
(83%) ydyw, a cheir niferoedd sylweddol mewn gwledydd eraill.
Ymrannodd yr Eglwys Uniongred Ddwyreiniol a'r
Eglwys Gatholig
oddi wrth ei gilydd yn
y Sgism Fawr
neu'r
Sgism Ddwyreiniol
fel y'i gelwir weithiau, (
Groeg
schisma
). Dechreuodd yn
857
pan
ysgymunwyd
Photius, Patriarch Caergystennin
gan y
Pab
Sant Nicolas I
(
858
-
867
). Ymatebodd y patriarch drwy herio uniongrededd Eglwys Rhufain, yn arbennig yn achos cymal yng
Nghredo Nicea
yngl?n a tharddiad yr
Ysbryd Glan
o
Grist
(y cymal
filioque
"ac o'r Mab..").
Daeth yr anghydfod i'w uchafbwynt cyntaf yn
1054
pan ysgymunwyd y patriarch
Cerularius
o
Gaergystennin
(
1043
-
1058
) am iddo feirniadu diweirdeb offeiriadol gorfodol y Gorllewin a defnyddio bara heb ei godi yn yr offeren fel arferion
hereticaidd
. Er gwaethaf ymgeision i gymodi yn
Ail Gyngor Lyons
yn
1274
a
Chyngor Fflorens
yn
1439
, daeth y rhwyg terfynol yn
1472
. Un ffactor a arweiniodd at y rhwyg terfynol oedd ymddygiad y
Croesgadwyr
yn ymosod ar Gristnogion ac eglwysi uniongred yn
Asia Leiaf
a'r
Lefant
, gan gynnwys ymosod ar Gaergystennin ei hun a'i dal (
1204
-
1261
).