Mer
esgyrn
yw'r
meinwe
gyswllt meddal brasterog sy'n llenwi'r rhan fwyaf o geudodau esgyrn. Gyda
bodau dynol,
mae
cell goch y gwaed
yn cael eu cynhyrchu gan rhan tu mewn i'r mer ym mhen esgyrn hirion mewn proses a elwir yn waedfagu (hemopoiesis). Ar gyfartaledd mae mer esgyrn yn gyfwerth a 4% o mas y corff o fodau dynol; mewn oedolyn sydd a mas o 65 kg (143 lb), fyddai mer yn cyfateb i tua 2.6 kg (5.7 lb). Mae'r cyfansoddyn gwaedfagol (hematopoietig) o mer yn cynhyrchu tua 500 biliwn cell gwaed y diwrnod, sy'n defnyddio system fasgwlaidd y mer fel cwndid i system gylchredol y corff.
[1]
Mae mer hefyd yn elfen allweddol i'r
system lymffatig
, gan gynhyrchu'r lymffosytau sy'n cefnogi
system imiwnedd
y corff.
[2]
Yn ychwanegol i'r celloedd gwaedfagol, mae'r mer yn cynnwys meinwe bloneg yn ogystal a'r asgwrn meddal (trabecwlaidd). Gall y gydadwaith rhwng y gwahanol celloedd yma a'u ffactorau lleol maent yn creu cael effaith ar gelloedd gwaedfagol o fewn y gilfach bon-gell gwaedfagol.
Gall trawsblaniad mer cael ei gynnal er mwyn trin clefydau difrifol y mer, gan gynnwys mathau penodol o
canser
megis
lewcemia
. Yn ychwanegol mae bon-gelloedd wedi cael eu newid, yn llwyddiannus, i gelloedd niwral gweithredol,
[3]
ac hefyd, o bosib, yn gallu cael eu defnyddio i trin clefydau megis clefyd coluddyn llidus.
[4]
Y ddau fath o mer yw ‘mer coch’ (
Lladin
:
medulla ossium rubra
), sy'n cynnwys yn bennaf meinwe waedfagol [celloedd cochion y gwaed] a ‘mer melyn’ (medwla) sy'n cynnwys yn bennaf celloedd bras. Mae
celloedd cochion
,
platennau
a rhan helaeth o'r
celloedd gwynion
i'w weld yn y mer. Mae'r ddau fath o mer yn cynnwyr nifer o bibellu gwaed a carpilariau. Ar eni, mae'r ddau fath o mer yn goch. Gyda oedran, mae mwy a mwy ohono yn cael ei droi i'r mer melyn; dim ond hanner o mer oedolion sy'n goch. Mae mer coch fel arfer yn cael ei ddarganfod yn yr esgyrn gwastad megis y
pelfis
, sternwm,
penglog
, asennau,
fertebrau
a'r pedyll ysgwyddau (sgapwlau) ag yn yr deunydd trabecwlaidd (asgwrn meddal) ar bennau ardyfiannol agosaf esgyrn hirion megis asgwrn y forddwyd a'r hwmerws. Mae mer melyn iw weld yn y geudod medwlaidd, y gwacle yng nghanol esgyrn hirion. Mewn achosion difrifol o golli gwaed, mae'r corff yn gallu newid y mer melyn i fer coch er mwyn cynyddu cynhyrchiad celloedd cochion y gwaed.
Stroma'r mer yw'r holl meinwe sydd ddim yn gysylltiedig yn uniongyrchol a prif weithred y mer o waedfagu (hemopoiesis). Mae mer melyn yn cyfrannu at rhan helaeth storma'r mer, yn ychwanegol at grynodiadau o gelloedd stroma wedi eu lleoli yn y mer coch. Er nid yw mor weithgar a'r mer coch parencyma, mae'r stroma yn gysylltiedig yn anuniongyrchol yn waedfagu, gan ei fod yn darparu'r micro-amgylchedd gwaedfagol sy'n hyrwyddo'r waedfagu gan y celloedd parencymol. Er enghraifft, maent yn cynhyrchu ffactorau ysgogol cytref, sy'n cael effaith sylweddol ar waedfagu. Mae'r mathau o gelloedd sy'n cynnwys y stroma mer yn cynnwys:
- ffibroblastau (meinwe gyswllt rhwydol)
- macroffabau, sy'n cyfrannu'n sylweddol at gynhyrchiad
cell goch y gwaed
, gan eu bod yn mynd a
Haearn
ar gyfer cynhyrchiad hemoglobin
- adypocytiau (celloedd bras)
- osteoblastiau (asgwrn synseseiddio)
- osteoclastiau (asgwrn atsugno)
- celloedd endothelaidd, sy'n ffurfio'r sinwsoidau. Mae rhein yn deillio o'r bon-gell endothelaidd, sydd hefyd i'w weld yn y mer.
Cyfansoddiad celloedd y mer parencyma coch
[5]
| Grwp
|
Math o gell
|
Ffracsiwn
Cymedredd
|
Ystod
Cyfeirnod
|
Celloedd
Myelopoietic
|
Myeloblasts
|
0.9%
|
0.2?1.5
|
| Promyelocytes
|
3.3%
|
2.1?4.1
|
| Myelosytau niwtroffilig
|
12.7%
|
8.2?15.7
|
| Myelosytau eosinoffilig
|
0.8%
|
0.2?1.3
|
| Metamyelosytau niwtroffilig
|
15.9%
|
9.6?24.6
|
| Metamyelosytau eosinoffilig
|
1.2%
|
0.4?2.2
|
| Neutrophilic band cells
|
12.4%
|
9.5?15.3
|
| Eosinophilic band cells
|
0.9%
|
0.2?2.4
|
| Segmented neutrophils
|
7.4%
|
6.0?12.0
|
| Segmented eosinophils
|
0.5%
|
0.0?1.3
|
| Segmented basophils and mast cells
|
0.1%
|
0.0?0.2
|
Celloedd
Erythropoietic
|
Pronormoblasts
|
0.6%
|
0.2?1.3
|
| Basophilic normoblasts
|
1.4%
|
0.5?2.4
|
| Polychromatic normoblasts
|
21.6%
|
17.9?29.2
|
| Orthochromatic normoblast
|
2.0%
|
0.4?4.6
|
Mathau eraill o
gelloedd
|
Megakaryocytes
|
< 0.1%
|
0.0-0.4
|
| Plasma cells
|
1.3%
|
0.4-3.9
|
| Reticular cells
|
0.3%
|
0.0-0.9
|
| Lymphocytes
|
16.2%
|
11.1-23.2
|
| Monocytes
|
0.3%
|
0.0-0.8
|
Celloedd stromol mesencymaidd
[
golygu
|
golygu cod
]
Mae stroma'r mer yn cynnwys celloedd stromol mesencymaidd (MSCau), adnabyddir hefyd fel celloedd stromol mer. Mae rhein yn celloedd stromol amlgref sy'n gallu addasu eu hunain i nifer o wahanol fathau o gelloed. Mae'n hysbys fod MSCau yn addasu, yn vitro neu'n vivo, i osteoblastau, condrostyau (celloedd cartilag), have been shown to differentiate, yn y groth neu mewn llestr, into osteoblasts, condrosytau, myosytau, marrow adipocytes and beta-pancreatic islets cells.