Camau i gyfyngu ar newid hinsawdd yw
lliniaru newid hinsawdd,
drwy leihau
allyriadau nwyon t? gwydr
neu dynnu'r nwyon hynny o'r
atmosffer
.
[1]
:?2239. Yn llawnach, gellir hefyd ei alw'n
lliniaru'r broses o newid yr hinsawdd.
?Mae’r cynnydd diweddar yn nhymheredd cyfartalog y Ddaear yn cael ei achosi’n bennaf gan allyriadau o losgi
tanwydd ffosil
(
glo
,
olew
, a
nwy naturiol
). Gall lliniaru leihau allyriadau trwy newid i ffynonellau
ynni cynaliadwy
,
arbed ynni
, a chynyddu effeithlonrwydd. Yn ogystal, gellir tynnu CO o'r atmosffer trwy ehangu coedwigoedd,
adfer gwlyptiroedd
a defnyddio prosesau naturiol a thechnegol eraill, sy'n cael eu grwpio gyda'i gilydd o dan y term
dal a storio carbon
.
[2]
:?12?
[3]
Ynni solar
ac
ynni gwynt
sydd a'r potensial mwyaf i liniaru
newid hinsawdd
, am y gost lleiaf.
[4]
Rhoddir sylw i argaeledd amrywiol haul a gwynt trwy storio ynni a gwell gridiau trydanol, gan gynnwys trawsyrru trydan pellter hir, rheoli galw ac arallgyfeirio ynni adnewyddadwy. Gan fod p?er carbon isel ar gael ym mhobman, gall cludiant a gwresogi ddibynnu fwyfwy ar y ffynonellau hyn.
[5]
:?1 ?Mae effeithlonrwydd ynni yn cael ei wella gan y defnydd o
bympiau gwres
a
cherbydau trydan
. Os oes rhaid i brosesau diwydiannol greu carbon deuocsid, gall dal a storio carbon leihau allyriadau net.
[6]
Mae allyriadau nwyon t? gwydr o amaethyddiaeth yn cynnwys
llosgnwy (methan)
yn ogystal ag
ocsid nitraidd
. Gellir eu lleihau trwy ffermio llai o wartheg.
[7]
[8]
Mae polisiau lliniaru
newid hinsawdd
yn cynnwys: prisio carbon trwy drethi carbon a masnachu allyriadau carbon, llacio rheoliadau ar gyfer defnyddio ynni adnewyddadwy, gostyngiadau mewn cymorthdaliadau tanwydd ffosil, a dargyfeirio o danwydd ffosil, a chymorthdaliadau ar gyfer ynni glan.
[9]
Amcangyfrifir y bydd polisiau presennol y Ddaear yn codi tymheredd y Ddaear tua 2.7 °C erbyn 2100.
[10]
Mae'r cynhesu hwn yn sylweddol uwch na nod
Cytundeb Paris
2016 o gyfyngu cynhesu byd-eang yn is na 2. °C ac yn ddelfrydol i lawr 1.5 °C.
[11]
[12]
Mae'r
Panel Rhynglywodraethol ar Newid yn yr Hinsawdd
(IPCC) yn diffinio
lliniaru (newid hinsawdd)
fel "ymyriad dynol i leihau allyriadau neu wella sinciau nwyon t? gwydr".
[1]
:?2239.
Gellir grwpio mesurau lliniaru i'r pedwar dosbarth canlynol.
- Ynni cynaliadwy a thrafnidiaeth gynaliadwy
- Arbed ynni (mae hyn yn cynnwys defnydd effeithlon o ynni)
- Ar gyfer cynhyrchu amaethyddol a phrosesau diwydiannol: amaethyddiaeth gynaliadwy a pholisi diwydiannol gwyrdd
- Gwella sinciau carbon: Cael gwared ar garbon deuocsid a dal a storio carbon
Nod cyffredinol lliniaru newidiadau yn yr hinsawdd yw: “cadw biosffer a all gynnal gwareiddiad dynol a’r cymhlethdod o wasanaethau ecosystem sy’n ei amgylchynu a’i gefnogi. Mae hyn yn golygu lleihau allyriadau nwyon t? gwydr anthropogenig (a grewyd gan bobl) tuag at
sero net
i gyfyngu ar y cynhesu hwn, gyda nodau byd-eang wedi'u cytuno yng
Nghytundeb Paris
."
[13]
Allyriadau nwyon t? gwydr
[
golygu
|
golygu cod
]
Mae allyriadau nwyon t? gwydr o weithgareddau dynol yn cryfhau'r
effaith t? gwydr
, gan gyfrannu at
newid hinsawdd
.
Carbon deuocsid
yw'r rhan fwyaf, o losgi
tanwydd ffosil
:
glo
,
olew
a
nwy naturiol
. Mae allyriadau a achosir gan bobl wedi cynyddu
carbon deuocsid atmosfferig
tua 50% dros lefelau cyn-ddiwydiannol. Roedd allyriadau yn y
2010au
ar gyfartaledd yn 56 biliwn tunnell y flwyddyn, sy'n uwch nag erioed.
[14]
Gellir cyfrifo allyriadau nwyon t? gwydr fesul sector mewn gwahanol ffyrdd. Mae dull sefydledig gan 'Ein Byd mewn Data' yn eu grwpio fel a ganlyn (data ar gyfer 2016):
- Ynni (trydan, gwres a thrafnidiaeth): 73.2%,
- prosesau diwydiannol uniongyrchol: 5.2%,
- gwastraff: 3.2%,
- amaethyddiaeth, coedwigaeth a defnydd tir: 18.4 %.
[3]
Cynhyrchu trydan a
thrafnidiaeth
yw'r allyrwyr mawr, a’r ffynhonnell unigol fwyaf yw gorsafoedd p?er sy’n llosgi glo sef 20% o’r holl allyriadau nwyon t? gwydr.
[15]
Mae
datgoedwigo
a newidiadau eraill mewn defnydd tir hefyd yn allyrru carbon deuocsid a
llosgnwy (methan
). Y ffynhonnell fwyaf o allyriadau methan anthropogenig yw amaethyddiaeth, yn cael ei ddilyn yn agos gan awyru nwy ac allyriadau ffo o'r
diwydiant tanwydd ffosil
. Y ffynhonnell methan amaethyddol fwyaf yw
da byw
(gwartheg). Mae priddoedd amaethyddol yn gollwng
ocsid nitraidd
yn rhannol oherwydd gwrtaith ond ar y llaw arall, mae'r broblem o nwyon fflworinedig allan o
oeryddion
wedi'i ddatrys, nawr mae cymaint o wledydd wedi cadarnhau Gwelliant Kigali.
[16]
Yn 2020 roedd y cyfraddau allyriadau ar gyfartaledd yn 6.5 tunnell y person y flwyddyn (gydag amrywiadau mawr o un wlad i'r llall).
[17]
Yn ol y math o nwy t? gwydr
[
golygu
|
golygu cod
]
Carbon deuocsid
(CO) yw'r prif nwy t? gwydr a allyrrir, tra bod gan
llosgnwy (methan)
(CH4) allyriadau sydd bron cynddrwg.
[18]
Mae
ocsid nitraidd
(N
2
O) a
nwyon fflworin
(Nwyon-F) yn chwarae rhan fach.
Y system ynni yw prif allyrrydd CO.
[20]
:?6?6?Felly mae lleihau allyriadau'r sector ynni yn hanfodol i gyfyngu ar gynhesu.
[20]
:?6?6? Mae angen gostyngiadau cyflym yn lefel y CO a’r allyriadau nwyon t? gwydr o’r system ynni er mwyn cyfyngu cynhesu byd-eang i lai na 2. °C.
[20]
:?6?3 ?Mae'r mesurau a argymhellir yn cynnwys: "llai o ddefnydd o danwydd ffosil, mwy o gynhyrchiad o ffynonellau ynni carbon isel a di-garbon, a mwy o ddefnydd o drydan a chludwyr ynni amgen".
[20]
:?6?3?
- ↑
1.0
1.1
IPCC, 2021:
Annex VII: Glossary
[Matthews, J.B.R., V. Moller, R. van Diemen, J.S. Fuglestvedt, V. Masson-Delmotte, C. Mendez, S. Semenov, A. Reisinger (eds.)]. In
Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Contribution of Working Group I to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
[Masson-Delmotte, V., P. Zhai, A. Pirani, S.L. Connors, C. Pean, S. Berger, N. Caud, Y. Chen, L. Goldfarb, M.I. Gomis, M. Huang, K. Leitzell, E. Lonnoy, J.B.R. Matthews, T.K. Maycock, T. Waterfield, O. Yelekci, R. Yu, and B. Zhou (eds.)]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA, pp. 2215?2256, doi:10.1017/9781009157896.022.
- ↑
Olivier J.G.J. and Peters J.A.H.W. (2020),
Trends in global CO2 and total greenhouse gas emissions: 2020 report
.
PBL Netherlands
Environmental Assessment Agency, The Hague.
- ↑
3.0
3.1
"Sector by sector: where do global greenhouse gas emissions come from?"
.
Our World in Data
. Cyrchwyd
2022-11-16
.
- ↑
IPCC (2022)
Summary for policy makers
in
Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
, Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA
- ↑
Ram M., Bogdanov D., Aghahosseini A., Gulagi A., Oyewo A.S., Child M., Caldera U., Sadovskaia K., Farfan J., Barbosa LSNS., Fasihi M., Khalili S., Dalheimer B., Gruber G., Traber T., De Caluwe F., Fell H.-J., Breyer C.
Global Energy System based on 100% Renewable Energy ? Power, Heat, Transport and Desalination Sectors
Archifwyd
2021-04-01 yn y
Peiriant Wayback
.. Study by Lappeenranta University of Technology and Energy Watch Group, Lappeenranta, Berlin, March 2019.
- ↑
"Cement ? Analysis"
.
IEA
(yn Saesneg)
. Cyrchwyd
2022-11-24
.
- ↑
Perez-Dominguez, Ignacio; del Prado, Agustin; Mittenzwei, Klaus; Hristov, Jordan; Frank, Stefan; Tabeau, Andrzej; Witzke, Peter; Havlik, Petr et al. (December 2021).
"Short- and long-term warming effects of methane may affect the cost-effectiveness of mitigation policies and benefits of low-meat diets"
(yn en).
Nature Food
2
(12): 970?980.
doi
:
10.1038/s43016-021-00385-8
.
ISSN
2662-1355
.
PMC
7612339
.
PMID
35146439
.
http://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=7612339
.
- ↑
"Global Livestock Environmental Assessment Model (GLEAM)"
.
Food and Agriculture Organization
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
ar 2022-12-05
. Cyrchwyd
2022-12-05
.
Cattle are the main contributor to the sector's emissions with about 5.0 gigatonnes CO2-eq, which represents about 62 percent of sector's emissions.
- ↑
"Climate Change Performance Index"
(PDF)
. November 2022
. Cyrchwyd
16 November
2022
.
- ↑
Ritchie, Hannah; Roser, Max; Rosado, Pablo (11 May 2020).
"CO₂ and Greenhouse Gas Emissions"
.
Our World in Data
.
https://ourworldindata.org/co2-and-other-greenhouse-gas-emissions#future-emissions
. Adalwyd 27 August 2022
.
- ↑
Harvey, Fiona (26 November 2019).
"UN calls for push to cut greenhouse gas levels to avoid climate chaos"
. The Guardian
. Cyrchwyd
27 November
2019
.
- ↑
"Cut Global Emissions by 7.6 Percent Every Year for Next Decade to Meet 1.5°C Paris Target ? UN Report"
.
United Nations Framework Convention on Climate Change
. United Nations
. Cyrchwyd
27 November
2019
.
- ↑
IPCC (2022)
Chapter 1: Introduction and Framing
in
Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
, Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA
- ↑
"Chapter 2: Emissions trends and drivers"
.
Ipcc_Ar6_Wgiii
. 2022
.
https://report.ipcc.ch/ar6wg3/pdf/IPCC_AR6_WGIII_FinalDraft_Chapter02.pdf
. Adalwyd 2022-12-28
.
- ↑
"It's critical to tackle coal emissions"
.
blogs.worldbank.org
(yn Saesneg)
. Cyrchwyd
2022-11-25
.
Coal power plants produce a fifth of global greenhouse gas emissions ? more than any other single source.
- ↑
"Biden signs international climate deal on refrigerants"
.
AP NEWS
(yn Saesneg). 2022-10-27
. Cyrchwyd
2022-11-26
.
- ↑
Intergovernmental Panel on Climate Change (4 April 2022).
"IPCC: Climate Change 2022, Mitigation of Climate Change, Summary for Policymakers"
(PDF)
.
ipecac.ch
. Archifwyd o'r
gwreiddiol
(PDF)
ar 2022-08-07
. Cyrchwyd
22 April
2004
.
- ↑
"Methane vs. Carbon Dioxide: A Greenhouse Gas Showdown"
.
One Green Planet
. 30 September 2014
. Cyrchwyd
13 February
2020
.
- ↑
Friedlingstein, Pierre; Jones, Matthew W.; O'Sullivan, Michael; Andrew, Robbie M.; Hauck, Judith; Peters, Glen P.; Peters, Wouter; Pongratz, Julia et al. (2019).
"Global Carbon Budget 2019"
.
Earth System Science Data
11
(4): 1783?1838.
Bibcode
2019ESSD...11.1783F
.
doi
:
10.5194/essd-11-1783-2019
.
ISSN
1866-3508
.
https://essd.copernicus.org/articles/11/1783/2019/
. Adalwyd 15 February 2021
.
- ↑
20.0
20.1
20.2
20.3
IPCC (2022)
Chapter 6: Energy systems
in
Climate Change 2022: Mitigation of Climate Change. Contribution of Working Group III to the Sixth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change
, Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New York, NY, USA