Lili?uokalani
Ganwyd	Lydia Lili?u Loloku Walania Kamaka?eha  2 Medi 1838  Honolulu
Bu farw	11 Tachwedd 1917  Honolulu
Dinasyddiaeth	Unol Daleithiau America , Teyrnas Hawai?i
Alma mater	Royal School
Galwedigaeth	ysgrifennwr , cyfansoddwr , teyrn, hunangofiannydd
Swydd	teyrn
Adnabyddus am	He Mele Lahui Hawaii
Plaid Wleidyddol	Hawaiian National Party
Tad	Kapaakea
Mam	Keohok?lole
Priod	John Owen Dominis
Plant	John ?Aimoku Dominis
Perthnasau	K?nia
Llinach	House of Kal?kaua
Gwobr/au	Urdd y Goron Werthfawr, Dosbarth 1af, Urdd y Goron Werthfawr
llofnod

Awdur, cyfansoddwraig cerddoriaeth Hawaiaidd a brenhines olaf Teyrnas Hawai oedd Lili?uokalani (ganwyd yn Lydia Lili?u Loloku Walania Wewehi Kamaka?eha ; 2 Medi 1838 ? 11 Tachwedd 1917 ). Teyrnasai o 29 Ionawr 1891 hyd ddymchweliad Teyrnas Hawai ar 17 Ionawr 1893.

Fe'i ganwyd ar 2 Medi 1838 yn Honolulu ar ynys O?ahu . Analea Keohok?lole a Caesar Kapa?akea oedd ei rhieni ond fe'i mabwysiadwyd yn anffufiol ( h?nai ) ar ei genedigaeth gan Abner P?k? a Laura K?nia . Magwyd hi gyda theulu Bernice Pauahi Bishop , sylfaenydd Ysgolion Kamehameha . Bedyddiwyd hi'n Gristnoges a'i haddysgu yn yr Ysgol Frenhinol yn Hawai. Ystyrid hi, ei brodyr, ei chwiorydd a'i chefndryd yn gymwys i esgyn i'r orsedd gan y Brenin Kamehameha III .

Priododd hi John Owen Dominis , a anwyd yn America ac a ddaeth yn Llywodraethwr O?ahu wedyn. Nid oedd gan y par blant biolegol ond fe fabwysiadasant sawl un. Ar ol i'w brawd Kal?kaua ddod yn frenin ym 1874, cafodd ei brodyr, ei chwiorydd a hithau deitlau Tywysog a Thywysoges yn null y Gorllewin. Ym 1877, ar ol i'w brawd iau Leleiohoku II farw, cyhoeddwyd hi'n etifedd eglur i'r orsedd. Yn ystod hanner canmlwyddiant y Frenhines Fictoria , hi oedd yn cynrychioli ei brawd fel y llysgennad swyddogol i'r Deyrnas Unedig.

Daeth Lili?uokalani yn frenhines ar 29 Ionawr 1891 ar ol marwolaeth ei brawd. Yn ystod ei theyrnasiad, ceisiodd lunio cyfansoddiad newydd a fyddai'n adfer grym y fonarchiaeth a rhoi'r hawl i bleidleisio i bobl ddifreintiedig. Oherwydd bygythiad ei hymdrechion i ddiddymu Cyfansoddiad Bayonet , diorseddodd pobl bleidiol i America yn Hawai y fonarchiaeth ar 17 Ionawr 1893. Cefnogwyd hyn wrth i for-filwyr yr Unol Daleithiau lanio dan John L. Stevens , a olygai na allai'r fonarchiaeth amddifyn ei hun. Ar ol methiant Gwrthryfel Wilcox ym 1895, cyfyngwyd Lili?uokalani i Balas ?Iolani gan lywodraeth Gweriniaeth Hawai . Roedd rhai wedi ymdrechu i adfer y fonarchiaeth a gwrthwynebu cydio'r wlad wrth Unol Daleithiau America, ond yn dilyn Rhyfel Sbaen?America , fe ddaeth Gwerinaeth Hawai yn rhan o'r Unol Daleithiau.

Bu Lili?uokalani byw gweddill ei bywyd fel dinesydd preifat a marw yn ei th? Washington Place yn Honolulu ar 11 November 1917.