Defnyddir y term lag?n arfordirol, mewn daearyddiaeth ffisegol, i gyfeirio at lag?n neu unrhyw gorff o dd?r bas sy'n cael ei wahanu o'r dyfroedd morol dwfn gan rwystr, boed yn ynys rwystr, yn llinyn arfordirol, yn fanc tywod tarddiad morol, riff cwrel neu ryw ddamwain debyg.1 Ceir hefyd y term morlyn yn y Gymraeg ^[1] a hefyd merllyn , sy'n cyfeirio at dd?r croyw. ^[2] Trwy estyniad, gelwir y sector d?r sydd wedi'i amgau y tu ol i riff rhwystr neu'r ynysoedd rhwystr neu'r un sydd wedi'i amgau mewn atol hefyd yn lag?n arfordirol.

Rhai termau cysylltiedig yw lag?n, liman, aber neu hyd yn oed aber, lag?n arfordirol sy'n cael ei fwydo gan gerrynt d?r croyw afon.

Disgrifiad [ golygu | golygu cod ]

Mae lag?n arfordirol yn cyfeirio at y morlynnoedd arfordirol a ffurfiwyd gan gasgliad y bariau tywod a'r riffiau ar hyd arfordiroedd bas, yn ogystal a'r lagwnau mewnol sy'n ffurfio ar yr atols , a ffurfiwyd gan dwf riffiau cwrel , cwrel a mewndir ynys yn suddo'n araf. Pan y'i defnyddir i wahaniaethu cyfran o ecosystemau riff cwrel, mae'r term morlyn arfordirol yn gyfystyr a riff cefn, a ddefnyddir yn fwy cyffredin gan wyddonwyr i gyfeirio at yr ardal honno.

Nid yw llawer o ddamweiniau morlyn geomorffolegol arfordirol yn cynnwys y term hwn yn eu henw cyffredin: Albemarle Sound, yng Ngogledd Carolina; Bae'r De Fawr, rhwng Long Island a thraethau rhwystr Fire Island yn Efrog Newydd; Ynys Wight Bay, sy'n gwahanu Ocean City o weddill Worcester County ( Maryland ); Banana River, yn Florida , a Llyn Illawarra, yn New South Wales . Yn y Deyrnas Unedig mae lagwnau arfordirol megis Basn Montrose ( Yr Alban ) a Aber Dysynni , ger Tywyn, Gwynedd , tra gellid hefyd ddisgrifio estyniad d?r yn y tu mewn i Draeth Chesil, Lloegr, o'r enw The Fleet. morlyn arfordirol. Mae yna hefyd un ger tref fechan Dingle yng ngorllewin Iwerddon . Rhai morlynnoedd arfordirol enwog yn India yw Llyn Chilika, yn Orissa , ger Puri , a Llyn Vembanad, yn Kerala . Mae'r ddau wedi'u cysylltu a Bae Bengal a'r Mor Arabia yn y drefn honno, trwy sianel gul.

Gwahanol fathau o Lag?n [ golygu | golygu cod ]

Ceir gwahanol fathau o lagwnau: ^[3]

Lag?n clawdd pridd (earth banked lagoon)

Lag?n gwaddodi (settlement lagoon)

Lag?n heli (saline lagoon)

Lag?n llanw (tidal lagoon)

Lag?n tryddiferu (seepage lagoon)

Lag?n v Aber [ golygu | golygu cod ]

Ceir trafodaeth ar y gwahaniaeth rhwng "lag?n" ac "aber".

Mae lag?n yn dd?r bas, sy'n aml yn estynedig, wedi ei rannu oddi ar corff arall mwy o dd?r gan rwystr o rhyw fath: basle ("shoal") bas neu agored, riff cwrel neu rhywbeth tebyg. Mae rhai awdurdodau yn cynnwys cyrff d?r croyw yn y diffiniad o "lag?n", tra bod eraill yn cyfyngu'n benodol ar "lag?n" i gyrff d?r gyda rhywfaint o halwynedd. Mae'r gwahaniaeth rhwng "lag?n" ac "aber" hefyd yn amrywio rhwng awdurdodau. Mae Richard A. Davis Jr yn cyfyngu ar "lag?n" i gyrff d?r heb fawr ddim mewnlif d?r croyw, os o gwbl, ac ychydig neu ddim llif llanw, ac yn galw unrhyw fae sy'n derbyn llif rheolaidd o dd?r ffres yn "aber". Mae Davis yn datgan bod y termau "lag?n" ac "aber" yn "aml yn cael eu defnyddio'n llac, hyd yn oed mewn llenyddiaeth wyddonol." ^[4]

Mae Timothy M. Kusky yn nodweddu morlynnoedd fel corff o dd?r estynedig sydd fel rheol, yn gyfochrog a'r arfordir, tra bod aberoedd fel arfer yn ddyffrynnoedd afonydd wedi'u boddi, yn llifo'n unionsyth hir i'r arfordir. ^{[4] [5]}

Delweddai [ golygu | golygu cod ]

• 
  Glenrock Lagoon yn Awstralia
• 
  Laguna de los Patos yn Brasil
• 
  Laguna Comprida yn Ynysoedd yr Azores
• 
  Lag?n Fenis
• 
  Laguna de Szczecin , Gwlad Pwyl
• 
  Lag?n afon y Afon Vistula , Mor y Baltig .
• 
  Mae bron i hanner wyneb Kiritimati (Ynys y Nadolig, gynt) wedi'i orchuddio a lagwnau arfordirol, rhai o dd?r croyw a rhai o dd?r y mor.
• 
  Lag?n Las, Oludeniz, Twrci

Etymoleg [ golygu | golygu cod ]

Ceir dau derm yn y Gymraeg. Daw'r gair lag?n yn wreiddiol o'r Eidaleg laguna sy'n cyfeiro at y dyfroedd o gylch dinas Fenis a lag?n Fenis yn fwy penodol. Daeth i'r Saesneg erbyn y 17g. Ceir cyfeiriad cynharaf yn y Gymraeg yn 1851. ^[6]

Mae'r cyfeiriad cynharaf at morlyn neu morllyn yn dyddio i'r 16g ac fe'i disgrifid yn Ngeiriadur Prifysgol Cymru fel; sianel fas neu bwll o heli wedi ei neilltuo fel rheol o gorff d?r mwy gan draethell, atol &c llyn mawr, lag?n, mor wedi ei amgylchynu gan dir, gwlff, moryd, aber, ffiord.

Y Lag?n Glas [ golygu | golygu cod ]

Un cyrchfan boblogaidd gyda thwristiaid a phobl lleol yw'r Lag?n Glas yng Ngwlad yr Ia ( Islandeg : Blaa lonið ; Saesneg: Blue Lagoon ). Ond nid lag?n naturiol mmo hwn, ond gwaddol d?r o orsaf ynni gyfagos ac nid yw gyfochrog gyda'r mor.

Dolenni [ golygu | golygu cod ]

• 'What is a Lagoon' gwefan Nationl Ocean Service

=Cyfeiriadau [ golygu | golygu cod ]