| Felix Houphouet-Boigny
|
|---|
 |
| Ganwyd
| 18 Hydref 1905, 16 Hydref 1905
N’Gokro
|
|---|
| Bu farw
| 7 Rhagfyr 1993
Yamoussoukro
|
|---|
| Dinasyddiaeth
| Y Traeth Ifori
|
|---|
| Alma mater
| - Ecole normale superieure William Ponty
|
|---|
| Galwedigaeth
| gwleidydd
|
|---|
| Swydd
| Aelod o Gynulliad Cenedlaethol Ffrainc, Prif Weinidog Arfordir Ifori,
Arlywydd y Traeth Ifori
|
|---|
| Plaid Wleidyddol
| Democratic Party of Cote d'Ivoire ? African Democratic Rally
|
|---|
| Priod
| Marie-Therese Houphouet-Boigny, Kady Racine Sow
|
|---|
| Plant
| Guillaume Houphouet-Boigny
|
|---|
| Gwobr/au
| Uwch Groes y Marchog gyda Choler Teilyngdod Gweriniaeth yr Eidal, Urdd Teilyngdod Sifil
|
|---|
| llofnod
|
|---|
 |
Gwleidydd a meddyg
Iforaidd
oedd
Felix Houphouet-Boigny
(
18 Hydref
1905
?
7 Rhagfyr
1993
) a wasanaethodd yn
Arlywydd y Traeth Ifori
am 33 mlynedd, o annibyniaeth y weriniaeth ym 1960 hyd at ei farwolaeth.
Ganed ef yn
Yamoussoukro
, Gwladfa'r Traeth Ifori, un o drefedigaethau
Ffrainc
yng
Ngorllewin Affrica
, yn fab i benadur cefnog o'r bobl Baoule. Gweithiodd yn feddyg yng nghefn gwlad, ac enillodd arian hefyd fel perchennog planhigfeydd. Cychwynnodd ar ei yrfa wleidyddol ym 1944 pan gyd-sefydlodd y Syndicet Amaethyddol Affricanaidd i gynrychioli planwyr brodorol a oedd yn anfodlon a'r drefn dan y Ffrancod. Cafodd ei ethol yn ddirprwy i gynrychioli etholaeth frodorol y Traeth Ifori a
Blaenau'r Folta
yng Nghynulliad Cenedlaethol Ffrainc yn yr etholiadau cyntaf yn y ddwy wladfa honno ym 1945, a fe'i ail-etholwyd y flwyddyn olynol. Yn Ebrill 1946 sefydlodd Houphouet-Boigny Blaid Ddemocrataidd y Traeth Ifori (PDCI), yn gysylltiedig a
Phlaid Gomiwnyddol Ffrainc
. Yn sgil cynhadledd yn
Bamako
,
Swdan Ffrengig
, yn Hydref 1946, daeth y PDCI yn rhan o Gynulliad Democrataidd Affrica (RDA) a sefydlwyd i gydlynu'r frwydr wleidyddol dros wrthdrefedigaethrwydd ar draws ffederasiynau Gorllewin Affrica Ffrengig ac
Affrica Gyhydeddol Ffrengig
, a gwasanaethodd Houphouet-Boigny hefyd yn llywydd yr RDA.
Yn niwedd y 1940au trodd y llywodraeth drefedigaethol yn fwyfwy ddrwgdybus o'r PDCI, yn enwedig wedi i'r Blaid Gomiwnyddol gael ei bwrw allan o'r glymblaid
Tripartisme
ym 1947, a phenderfynodd Houphouet-Boigny dorri ei gysylltiadau a'r comiwnyddion yn Hydref 1950 ac i gydweithio a'r Ffrancod wrth i'w blaid ennill cefnogaeth. Yn y cyfnod o 1956 i 1960, teithiodd yn ol ac ymlaen rhwng ei famwlad a
la Metropole
, yn cynrychioli'r Traeth Ifori a Blaenau'r Folta yn y Cynulliad Cenedlaethol ym
Mharis
ac yn gwasanaethu'n faer
Abidjan
, yn llywydd y cynulliad trefedigaethol, ac yn arweinydd y PDCI. Er iddo ddod i'r amlwg fel un o'r prif arweinwyr dros annibyniaeth i drefedigaethau Ffrainc yn Affrica, gwrthodai'n gryf y syniad o ffederasiwn yng Ngorllewin Affrica, gan nad oedd am i gael gwledydd tlotach y rhanbarth yn dibynnu ar gymorthdaliadau o economi'r Traeth Ifori. Ym 1958, wedi i'r Arlywydd
Charles de Gaulle
gynnig refferendwm i ddewis rhwng ffederasiwn neu annibyniaeth, ymgyrchodd Houphouet-Boigny yn llwyddiannus dros hunanlywodraeth, er yn rhan o
Gymuned Ffrainc
. Fe'i penodwyd yn brif weinidog ym 1959, a datganwyd annibyniaeth Gweriniaeth y Traeth Ifori yn ffurfiol ar 7 Awst 1960. Cyhoeddwyd cyfansoddiad newydd ar 3 Tachwedd, gan sefydlu llywodraeth arlywyddol, ac ar 27 Tachwedd 1960 etholwyd Houphouet-Boigny yn arlywydd cyntaf y Traeth Ifori.
O'r cychwyn, rhoes polisiau
rhydd-fenter
ar waith, gan
ryddfrydoli'r economi
a datblygu
amaethyddiaeth y wlad
. Byddai'r pwyslais hwn ar
gnydau gwerthu
yn wahanol i nifer o wledydd newydd-annibynnol eraill Affrica, a geisiodd ddiwydiannu dan reolaeth y wladwriaeth. Dan ei arweiniad, daeth y Traeth Ifori yn un o brif allforwyr
coco
,
coffi
,
pin-afalau
, ac
olew palmwydd
. Croesawodd fuddsoddiad tramor, a chyflogwyd miloedd o dechnegwyr a rheolwyr o Ffrainc i gynorthwyo datblygiad economaidd.
[1]
Erbyn y 1980au, y Traeth Ifori oedd un o wledydd cyfoethocaf Affrica, a gelwid ffyniant economaidd y wlad yn "y gwyrth Iforaidd".
Hyd at 1990, gwladwriaeth un-blaid oedd y Traeth Ifori, ac yr oedd yn rhaid i bob oedolyn yn y wlad fod yn aelod o'r PDCI. Fe'i ail-etholwyd yn arlywydd heb wrthwynebiad ym 1965, 1970, 1975, 1980, a 1985. Fodd bynnag, unben pragmataidd ydoedd, a cheisiodd dawelu unrhyw wrthwynebiad gwleidyddol i'w rym drwy gydweithio, consensws, a chyfaddawdu.
[1]
Yn Hydref 1990, cynhaliwyd etholiad arlywyddol am y tro cyntaf gyda gwrthwynebydd,
Laurent Gbagbo
o'r Ffrynt Poblogaidd Iforaidd. Enillodd Houphouet-Boigny unwaith eto, gyda 82% o'r bleidlais, a thair mlynedd yn ddiweddarach bu farw yn Yamoussoukro yn 88 oed.