Gall Calan hefyd gyfeirio at y dydd cyntaf o'r mis: Calan Mai , Calan Gaeaf

Dydd Calan yw'r enw ar gyfer diwrnod cyntaf y flwyddyn, sef 1 Ionawr . Gall y gair "calan" hefyd gyfeirio at ddydd cyntaf mis. Arferid credu nifer o goelion a oedd yn berthnasol i'r diwrnod cyntaf o'r flwyddyn e.e. arwyddocad y person cyntaf i ddod dros trothwy'r drws. Ym Mhenfro aethpwyd a d?r o gwmpas y tai i'w ddiferyd dros y trigolion i sicrhau hapusrwydd am weddill y flwyddyn. Roedd hel calennig yn arferiad drwy Gymru benbaladr. Mewn ardaloedd eraill yr arferiad oedd i ddyn penddu ymweld a'r t? efo darn o lo; deuai hyn a lwc dda i'r trigolion.

Yn 1752 newidiwyd y dyddiad i'r un presennol; cyn hynny diwrnod cynta'r flwyddyn oedd 13 Ionawr ^[1] . Mae rhai ardaloedd yn dal i ddathlu'r Hen Galan e.e. Cwm Gwaun a Llandysul ar sail yr hen galendr Iwlaidd gafodd ei ddisodli ym 1752 gan galendr Gregori. ^[2]

Penillion [ golygu | golygu cod ]

Dyma rai penillion sy’n cael eu canu ar 13 Ionawr :

Mae dydd Calan wedi gwawrio

Dydd tra hynod yw i gofio,

Dydd i roddi, dydd i dderbyn,

Yw’r trydydd dydd ar ddeg o’r flwyddyn.

Rhowch yn hael i rai gwael,

Rhowch yn hael i rai gwael,

Pawb sy’n ffyddlon i roi rhoddion

Yw’r rhai hynny sydd yn cael. ^[3]

Tarddiad y gair "Calan" [ golygu | golygu cod ]

Mae'r gair "calan" yn dod o'r gair Lladin calendae "y galwedig", yr enw ar gyfer diwrnod cyntaf pob mis yn y calendr Rhufeinig.

Gweler hefyd [ golygu | golygu cod ]

• Calan Mai
• Calan Gaeaf
• Calendr Coligny : Calendr y Celtiaid
• Calendr Tsieineaidd
• Calendr Hebraeg
• Calendr Islamaidd

Cyfeiriadau [ golygu | golygu cod ]

Dolenni allanol [ golygu | golygu cod ]

• Gwefan Casgliady Werin : Lluniau o blant tua 1961 yn hel calennig