Шаблон:Инди-европейсем
Эрмен ч?лхи
(
эрм.
???????
) ? инди-европа ч?лхисен cемйин тух?c пайне к?рет, cак ушкан?н ур?х ч?лхисемпе те cыв?х шутланать (балти, славян, иран). В?сем хушшинче
авалл? cурул?хли
пулать.
Эрмен
алфавитне
Месроп Маштоц
405
?406
cc туса хун? (
Эрмен cырул?х?
)
[1]
.
Пур т?нчипе эрменле калаcакан ? 9 миллиона ях?н cын.
Эрмен калаcупа литература ч?лхин тапх?р?сен пал?ртас ?cре уйр?мл?х пур ? литература хорми пуплев?нчен 1-2 ?м?ре кая юлса cир?пленет.
Эрмен калаcу ч?лхин (пуплев) кун-cул? 5 тапх?ртан т?рать:
Эрмен литература (cыру) ч?лхи 3 тапх?ртан т?рать:
- авалхи
?
V
-
XI
?м?рсем. Cак тапх?рти ч?лхене
авалхи эрмен
, cыру пал?к?сен ч?лхине ?
грабар
теcc?
- в?та
?
XI
-
XVII
?м?рсем. В?там тапх?р ч?лхине
в?та эрмен
теcc?
- c?н?
?
XVII ?м?ртенпе
хальхи куна cити. C?н? тапх?рта хальхи эрмен ч?лхи хорм?ланать,
XIX ?м?р
в?c?нчен пуcласа c?н? эрмен литература ч?лхи пулса т?рать. Темиcе диалектран пуcтар?накан
тух?c
тата
ан?c
варианч?сене уй?раcc?. Армени Республикинче пур?наканнисем тух?c (
ашхарабар
) варианч?пе ус? кураcc?.
Эрмен ч?лхин лингвастика уйр?мл?х?сем
[
т?рлет
|
кодне т?рлет
]
Фонетик?ра 6
уc?
тата 30
хуп?
фонема
:
- авалхи тапх?р?нче ?
- инди-европа фонологи системи х?ш ул?штарусемпе;
- уc? сассен т?с?л?в?н уйр?мл?хне cухатни;
- сып?к сонанч?сем уc?, сып?кл? мар сонанч?сем хуп? сас?сене куcни;
- c?н? фрикативл? фонемсем пулса т?ни;
- аффрикатсем пулса т?ни;
- изменение взрывных по перебою, герман ч?лхисенчи хуп? сас?сем куc?нни;
- виc? т?рл? хуп? сас?сем (янрав, янравс?р тата сывласа к?ларни) пурри;
- в?та тапх?р?нче ?
- янрав сассене янравс?рлани, янравс?р сассене янравлани;
- дифтонг?сене монофтонгизацилени;
- c?н? тапх?р?нче ?
- ч?лхен ик? c?н? диалекч? (уйр?мл?х? т?рех консонантис?мра) пуcланса кайни.
Морфологире:
- Диалектсен тух?c ушк?н? тата тух?c эрмен литература ч?лхи ? СССР пулн? территорисенче сар?лн? (Ан?c Арменирен куcса килн? ял cыннисемс?р пуcне), Иранра, Индире. Литература ч?лхин тух?c эрмен варианч? Армени Республикин патшал?х ч?лхи шутланать.
- Диалектсен ан?c ушк?н? тата ан?c эрмен литература ч?лхи - эрмен диаспорин диалекч?, Cыв?х Тух?cра, Европ?ра тата Америк?ра, СССР пулн? х?ш c?рсенче сар?лн?.
Cав?н пекех
Эрмен историографий?
статьяна вул?р
.
Cав?н пекех
В?там ?м?рсенчи эрмен литературин хронологий?
статьине вул?р.
Эрмен cырул?х?н
V
?XVIII
?м?рсенче тун? 25 пинрен ытла ал cыру пал?к?сем, cаплах 4 пинрен чылай вакланч?к-тат?к ал cыр?в?сем сыхланса юлн?.
Cыру этепл?х?н п?ррем?ш пал?к?сене V ?м?р т?л?пе к?тартн?, каярах темиcе ?м?р т?ршшипе ют c?ре хапс?накансем cав тери нумай (XI ?м?ре к?на п?хсан:
Стефанос Орбелян
хаклав? 10 пин ал cыр?в?) п?терн?. Эрмен к?неке пичетленев?нчен (
1512
c.) пуcласа
1800
cулчен 1170 ытла ятл? эрмен к?неки (выр?с ч?лхи хыcc?н
СССР
республикисен хушшинче икк?м?ш выр?на тухн?) пичетлесе к?ларн?.
Акоп Мегапарт
пархатарл? ?cл?хне пула эрмен ч?лхи
к?неке пичетлев?нче
х?й?н регион?нче п?ррем?ш ч?лхе пулса т?рать.
Авалхи манускрипт (ал cыр?в?) тата сав?л cыру вакланч?к?сем (фрагменч?сем)
|
V
?VI
?м?рсем
|
Авалхи оргиналл? cыру ?c? (≪Маштоц пурн?c?пе ?c?-х?л?≫)
|
440-м?ш cулсем
[2]
|
Авалхи пур?пе сыхланса юлн? ал cыр?в? (≪Тур? ам?ш?н евангелий?≫).
|
VII
век
[3]
|
Авалхи т?нл? мар поэзи cыр?в?
|
VII
век
[4]
|
Кун-cулне т?п-т?р?с пал?ртн? чул cинчи авалхи cыру (таса Рипсимэ чирк?в?)
|
618
cул
|
Кун-cулне т?п-т?р?с пал?ртн? сыхланса юлн? авалхи ал cыр?в?
|
862
год
[5]
|
Кун-cулне т?п-т?р?с пал?ртн? пур?пе сыхланса юлн? авалхи ал cыр?в?
|
887
cул
[6]
|
Авалхи хут cыр?в? (авалл?х?пе т?нчере 4-м?ш).
[7]
|
981
cул
[7]
|
Сыхланса юлн? чи пыс?к cыру
|
1200
?1202
cулсем
[8]
|
Сыхланса юлн? чи п?ч?к cыру
|
XV ?м?р
[9]
|
П?ррем?ш пичетл? к?неки (
≪Урбатагирк≫
)
|
1512
cул
[10]
|
П?ррем?ш тапх?рл? тухакан эрмен ч?лхилл? журнал (
≪Аздарар≫
)
|
1794
cул
[11]
|
Вуншар авалл?х литератур?па cыру пал?к?сем пир?н куна эрмен куcар?в?пе cитр?c, в?сем ?рет?нче
Зенон
,
Евсевий Кесарийский
,
Аристид
,
Филон Александрийский
,
Иоанн Златоуст
тата чылай ытти cыравc?сен ?c?сем, cаплах
Аристотельпе
Платон
?c?сене эрмен ч?лхине куcарнисене авт?р cырнине чи cыв?ххи тесе шутлаcc?.
Эрмен ч?лхин п?ррем?ш т?пчевcи
Месроп Маштоц
(
361
?440
) шутланать, в?л
405
?406
cулсенче
эрмен алфавитне
хайлать.
V
пуcлам?ш?нче ?
VI
в?c?нче эрмен ч?лхине
Фраки Дионисий?
(
п.э.II
?п.э. I
?м?рсем) cырн?
≪Грамматика ?нерне≫
куcарн?, cак ?нт? эрмен ч?лхине т?пчес ?c?н c?н? тапх?р? пулать.
Эрмен ч?лхипе к?неке пичетлени тата периодика к?лар?м?сем
[
т?рлет
|
кодне т?рлет
]
..
-
-
≪Житие отцов≫, Джульфа,
1641
cул
-
≪Книга миров≫, Амстердам,
1668
cул.
-
≪Математика≫, Марсель,
1675
cул
- Марр Н. Я., Грамматика древнеармянского яз., СПБ., 1903;
- Hubschmann H., Armenische Grammatik, I, Lpz., 1897;
- Л. Мсерианц, ≪О так наз. ?ванских“ (урартских) лексикальных и суффиксальных элементах в армянском языке.≫, М., 1902;
- Его же, ≪Этюды по армянской диалектологии≫, ч. I, М., 1897;
- Meillet A., Esquisse d’une grammaire comparee de l’armenien classique, Vienne, 1903;
- Его же, Altarmenisches Elementarbuch (в серии ≪Indogermanische Bibliothek≫, hrsg. von H. Hir und W. Streitberg), Heidelberg, 1913.
- ^
Армян ч?лхи: х?ш ч?лхе шутне к?рет?
- ^
Армянская советская энциклопедия, т. 5, стр. 660
(арм.)
. Основные рукописи с XIV века. Вопрос оргинального (первоначального) языка ≪Истории≫
Агатангелоса
в исторической науке не решен.
- ^
Армянская советская энциклопедия, т. 6, стр. 695
(арм.)
- ^
Армянская советская энциклопедия, т. 3, стр. 297
(арм.)
. Элегия ≪Плач на смерть великого князя Дживаншира≫, сочинённый поэтом-лириком VII в.
Давтаком Кертогом
(?cлемен каc?)
помещена в труде
Мовсеса Каганкатваци
≪История страны Агванк≫ (кн.II, гл.35)
.
- ^
Армянская советская энциклопедия, т. 7, стр. 628?629
(арм.)
- ^
Армянская советская энциклопедия, т. 4, стр. 470
(арм.)
- ^
1
тата
2
Армянская советская энциклопедия, т. 6, стр. 160
(арм.)
- ^
Армянская советская энциклопедия, т. 7, стр. 659
(арм.)
. Манускриптра 601 страниц?, йыв?р?ш? ? 28 кг, 55,3×70,5.
- ^
104 манускрипт страници, йыв?р?ш? ? 19 гр, 3×4 см.
- ^
См.
История армянского книгопечатания
- ^
С возникновения армянского периодического издания до 1920 года вышло более 1800 наименований армянских газет и журналов. (самый древний журнал в мире, который издается непрерывно по сей день, армянский ≪Базмавеп≫ (с 1843 года, Венеция).