Асл? Британи
е
М?н Британи
(
ак?л.
United Kingdom
, тулли яч? ?
Асл? Британи тата Cурc?р Ирланди П?рлеш?нн? Патшал?х?
,
ак?л.
United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland
) ?
Ан?c Европ?ри
утравл?
патшал?х
, тыт?м хорми ?
парламентл? монархи
. Т?п хула ?
Лондон
. Патшал?х яч? ак?лчанла
Great Britain
.
Британи
?
брит
й?х этноним?.
Патшал?х cурc?р-ан?c Европ?ра, Британи утрав?сем ( Асл? британи утрав? тата Ирланди утрав?н cурc?р-тух?c пай?,
Мэн
тата
Норманди утрав?сем
) cинче вырнаcн?,
Атлантика океан?н
тата ун?н тин?с?сен шыв хум?пе c?в?нать. C?р лапт?к? 241 пин cм².
Cурc?р-Ан?c
Европ?ри
патшал?х,
Британ утрав?сем
cинче (
Асл? Британи
тата
Ирланди
утрав?н cурc?р-тух?c пай?нче,
архипелагсен
чылай п?ч?к утрав?сем,
Норманди утрав?сем
),
Атлантика океан?н
тата ун?н тин?с шыв?семпе ч?хенет. Лапт?к?: пур?пе ? 244,820 пин км², c?рпе ? 240,590 пин км², шывпа ? 3,230 пин км². Асл? Британин чи c?лл? выр?н? ?
Бен-Невис
хулара (1343 м) ? Шотланди cурc?р?нче (
Грампиан т?в?сем
) вырнаcн?, чи лутри ?
Фенланд
(-4 м).
Cурc?рте тата ан?cра ту c?р пич?ф ?
Cурc?р-Шотланди туcи
(1343 м таран),
Пеннин
тата
Кембри т?в?сем
; к?нт?рта тата к?нт?р-тух?cра ? с?ртл? т?ремсем. Климат в?там океан cумл?, н?р?к. К?рлачри в?там температура 3 ? 7 °C, ут?ра 11?17 °C; cулти н?р?к 3000 мм ан?cра тата 600?750 мм к?нт?р-тух?cра. Палл? юханшывсем:
Темза
? 334 км,
Северн
? 310 км,
Трент
,
Мерси
? 109 км,
Клайд
? 170 км. Пыс?к к?л?сем: Лох-Несс (56 км²), Лох-Ней (лапт. 396 км²). В?рмансем (
бук
,
юман
,
хур?н
) Асл? Британин 9 % ях?н территорине йыш?наcc?.
Асл? Британи административл?-политик?лл? ен?пе 4 историлл? провинцине пайланать:
Асл? Британин 4 администрацилл? политика пайран (историлл? провинци) тыт?нса т?рать:
Асл? Британи п?х?н?в?нче Британи утрав?сен 3 c?р тата 14 тин?сри территори.
П?х?нулл? территорисем, т?п хулисемпе:
- Британи утрав?сем
- Европа
- Америка
- Атлантика океан?
- С?вапл? Елена утрав?
(Джеймстаун) тата ун?н п?х?нулл? c?р?сем ? Вознесени тата Тристан-да-Кунья утрав?сем
- Океани
- Инди океан?
1900?2007 cулсенчи хал?х йыш улш?н?в?
Cул
|
Йыш? (cын)
|
1900
|
&&&&&&&035405900.&&&&&0
35 405 900
|
1949
|
&&&&&&&050300000.&&&&&0
50 300 000
|
1959
|
&&&&&&&051900000.&&&&&0
51 900 000
|
1976
|
&&&&&&&055900000.&&&&&0
55 900 000
|
1998
|
&&&&&&&059100000.&&&&&0
59 100 000
|
2004
|
&&&&&&&059834900.&&&&&0
59 834 900
|
2005
|
&&&&&&&060441457.&&&&&0
60 441 457
|
2007
|
&&&&&&&060776238.&&&&&0
60 776 238
|
Хал?х йыш?, ытларах,
Европа П?рлеш?вне
анчахрах к?н? патшал?хсенчен ?cлеме пыракан
иммигрантсенчен
тыт?нса т?рать. В?сене
2004
cулхи cу уй?х?нче Асл? Британи территорине ?cлеме килме ир?к пан?. C?ршывра cуралакансен шуч? вилекенсенчен ытларах, апла пулин те хал?х cутcантал?к й?ркипе ?сни cеc мар
британи
хал?х йышне х?партать.
[1]
C?ршыв?н выр?нти хал?х? 92 % пулать. (2001, хал?х cырав?), в?сенчен:
Иммигрантсем тата в?сен ачисем ытларах М?н Лондон?н
конурбацисенче
,
Ан?c Мидлендра
тата
Мерсейсайдра
пур?наcc?. В?сен шай? c?ршывра 8 % ях?н, cав шутра
[2]
:
1. Британи
наций?
аталан?в? уйр?м cулпа пын?, ?на франци модел?пе (
Асл? Франци револицинче
≪аялтисемпе≫ ≪c?лтисен≫ хир?c?в?) cыв?х теме пулмасть, cаплах ним?c модел?пе те п?р пек мар, м?нш?н тесен Асл? Британи них?cан та
Германи
1871
cулченхи ев?р, сапаланч?к патшал?х пулман.
2.
XIV
?XV
?м?рсенче, асл? географи уc?в?сен тапх?р?нче, Асл? Британире наци
экономики
аталанма тыт?нать, в?л c?ршыв хал?хне ч?м?рлать.
3. Асл? Британи ур?х европа патшал?х?сенчен яланах, х?й?н географии ен?пе, уйр?м аталанса пын?.
4. Британи
нацине
т?н? хыт? п?рл? т?вать (
XVII ?м?р
) ? т?н к?м?л туй?м?пе революци (
католиксемпе
протестантсен
хир?c т?ни) .
5. Cаплах британи
нацин
й?ркелен?в?нче c?р ?cт?ш хал?х? хуласенче ч?м?ртанни те, Асл? Британин аякри c?р?сенче хуcал?ха т?р?клетни.
6. В
Англире
Библие
ак?лчан ч?лхине
ур?х европа патшал?х?сенчен маларах куcарн?, cапла вара пур британсемш?н п?рл? х?й ев?рл? ак?лчан ч?лхи аталанса т?рать.
7. Британсем т?т?шах х?йсене ур?х
этноссенчен
уй?раcc?:
а)
Британи
т?нчере чи х?ватл? та анл? саралн? колони империй? пулн?. Cак?н чухне те британсем х?йсене т?нчери ур?х хал?хсенчен уйр?м тытн?.
б) Британин колони политики те, францисен е испансен пек х?йсен колонинчи выр?нти хал?ха
хут?штаракан
политикинчен уйр?лса т?н?, в?сем ≪Эпир ?
ак?лчансем
! Эпир ? выр?нти cынсем!≫ приципа c?ле хун?.
[3]
[4]
Асл? Британи ?
парламент монархий?
, пуcл?х? ?
ар?м патша
.
Саккун т?вакан орган? ? ик? палат?лл?
парламент
(
Общин?сен палатипе
Лордсен палати
). Парламент п?т?м территорире влаc?н асл? орган? пулать, Шотландире, Уэльсре тата Cурc?р Ирландире харп?р ертсе пыракан администраци тыт?м?сем пулсан та. Правительство ерт?cи ?
Асл? Британи премьер-министр?
.
C?ршыв?н епле те пулин п?рл? т?п саккун выр?н?нчи документ cук, Конституцине те cырса йыш?нман.
Хал?хпа правительство хушшинчи ?cсене саккун т?вакан актсем, cырман саккунсем тата конвенцисем й?ркелесе т?раcc?.
Британи утрав?сене
V
?VI
?м?рсенче
англосакссем
c?нтерсе илн?.
Англие
1066
cулта нормансем ярса илнипе феодалл? п?рл? патшал?х йеркеленсе cитет.
XIII ?м?р?н
икк?м?ш cурринче ак?лчан
парламенч?
й?ркеленет, сослови
монархий?
пулса т?рать. Тавар-укcа хутш?н?в?сен аталан?в?пе c?р ?cт?ш?сен к?реш?в? (
1381
cулхи Уот Тайлер п?лхав? тата ур?х.)
XV ?м?рте
c?р ?cт?ш?сен пай?р п?ханл?хне пуррипе тен? пекех п?терет. Cав хуш?рах c?р ?cчен?сен c?р харп?рл?х? пулман, cакна пула в?сем х?в?рт пролетарине куcаcc?.
Реформаци
тапх?р?нче,
1534
cулта,
ак?лчан чирк?вне
туса хун?.
XVII ?м?рти Англи революцине
пула
капитализм
т?р?кленет.
XVII ?м?р?н
в?c?нче политик партисем ?
тори
тата
виги
(
XIX ?м?р?н
варринче
Консервативл?
тата Либералл? партисене куcаcc?) й?ркеленеcc?.
1707
cулта
Шотландире
(
1649
?1651
cулсенче
Ирландие
п?хантарсан) cир?пленсен п?рлеш?нн? патшал?х Асл? Британи ята тив?cет.
XVIII
в?c?нче ?
XIX ?м?р?н
п?ррем?ш cурринче пром?cл?х улш?н?в? пулса иртет.
Ост-Инди компаний?
пуян Бенгалие c?нтерсе илн?ренпе британи колони империне тума пуcлаcc?. Cак в?х?три ак?лчан инвестицисен виccем?ш? индирен тухн? пулн?скерсем.
1830-м?ш
cулсенчефабрика ?c-пуc системи пурн?cа к?рет. 1830 ?
1840-м?ш
cулсенче пролетариат?н п?ррем?ш йышл? юх?м? ?
чартизм
? тапранать. 1840-м?ш cулсенче Ирландие выcл?х пырса cапать, миллиона ытла cын инкеке лекет.
1868
cулта
тред-юнионсен
Британи конгресне ник?слеcc?.
1900
cулта
Асл? Британин лейбористсен партине
туса хураcc?.
XIX ?м?рте
Асл? Британи т?нчери чи пыс?к колони патшал?х? (
Британи империй?
) пулса т?рать.
Икк?м?ш Т?нче в?рcинче
Асл? Британи китл?ре хир?c коалицин палл? т?мар?сенчен п?ри пулн?. Британи колони импери арканнипе
1970-м?ш
cул?сен варринелле ак?лчансен п?т?мпех тен? пекех колонисем ир?кл?хе c?нтерсе илеcc?. Икк?м?ш Т?нче в?рcи иртсе кайсан Асл? Британи правительствине лейбористсем (
1945
?1951
,
1964
?1970
,
1974
?1979
,
1997
хальхи в?х?та) тата
консерваторсем
(
1951
?1964
,
1970
?1974
,
1979
?1997
) ертсе пын?.
2005
cулхи
ч?к, 1
пуcласа британи
гражданл?хне
тив?cес тесен Асл? Британин
историне
,
культурине
тата
йалине
п?лмелли тата c?ршыври этем п?рл?х?н ник?сне п?лмелли
≪Life in the UK≫
ятарл?
т?р?слеве
тытмалла.
45 минут пыракан 24 ыйтуран т?ракан (варианч?сем пур) т?р?слев гражданл?ха илме кирли шутланать. Маларах
Лондон
иммигрантсемш?н
ак?лчан ч?лхине
п?лмелли т?р?слеве к?ртн?, cаплах квалификаципе ?c х?н?х?в?сен кирл?л?х хаклавне cир?плетн?.
Cак
экзамена
?н?cл? тытма пулас граждансем валли ятарл? курссем й?ркелен?. Саккун т?вакансен шух?ш?пе, cак п?л?сем иммигрантсене британи этем п?рл?хне х?в?ртрах хуш?нма, c?в шутра х?йсен прависемпе тив?cне ?нланма пул?ш?c.
2004
cулта Асл? Британи гражданл?хне илме 140870 cын ыйтса cырн?, ку вара
2003
cулхипе танлаштарсан, 12 процент нумайрах.
П?рлеш?нн? Патшал?х?н этепл?х? тем т?рл? пуян. В?л т?нче этепл?х?н сумл? пай? пулать.
Асл? Британи х?й?н малтанхи колонисемпе тач? этепл? cых?ну тытать, ак?лчан ч?лхи весенче патшал?х челхи шутланать. Юлашки cур ?м?рте Британи культурине чылай ?с?м Инди субконтиненч?пе Кариб бассейн патшал?х?сенчен килн? иммигрантсем к?н?. П?рлеш?нн? Патшал?х й?ркеленн? тапх?рта ун?н шутне кашни х?й?н уйр?м этепл? малтан ир?кл? патшал?хсем к?н?.
Наци хаcач?сем
:
The Times
,
The Guardian
,
The Independent
, The Daily Telegraph, The Observer,
The Financial Times
, The Daily Express, The Sun, The Mirror, The People.
Англи территоринче патшал?х статус?лл?
чирк?
?
Англи чирк?в?
?cлет, ун?н пуcл?х? ? британи монарх?. Англи чирк?в? ? англикан этем п?рл?хне к?рекен выр?нти чирк?в?сенчен п?ри, ун?н чун-ч?м ерт?cи
Кентербери архиепископ?
шутланать.
Т?пчев ?c?семпе, П?рлеш?нн? Патшал?хра ытларах секулярл? cын пур?нать: хал?х?н 38 % cеc Турра ?ненетп?р тесе хуравлвcc? (≪
a God
≫)
[5]
, хотя, по данным Церкви Англии на 2005 год, ≪72 % населения Англии указали свою религиозную принадлежность как христианскую≫
[6]
.
2008
cулхи ака уй?х?нчи пичетлен? христиан ыр к?м?л
Joseph Rowntree Foundation
фонд? т?пчевсемпе кил?ш?лл?, т?н ≪социалл? сехмет≫ ≪шух?ш анл? саралн?≫
[7]
.
Асл? Британи х?cп?шалл? в?й?сем
[
т?рлет
|
кодне т?рлет
]
Асл? Британи Х?cп?шалл? В?й?сем (
ак?л.
British Armed Forces
)
Британи х?cп?шалл? в?й?сен Т?п cарпуc? британи монарх?,
ар?м патша Елизавета II
шутланать. Асл? Британи ХВ Х?т?лев министерствин Х?т?левтытам? куллен ертсе пырать. Британи х?cп?шалл? в?й?сен т?п ?c? П?рлеш?нн? Патшал?ха тата ун?н тин?с c?р?сене х?т?лесси, Асл? Британи х?рушс?рл?х интерес?сене малалла т?сасси тата т?нчери мир т?вас ?c-пуcа пул?шасси. Cаплах Асл? Британи ХВ
Cурc?р Атлантика Патшалах?сен Ушк?н?н
тата Иракпа Афганистанри опреаций?сене хастар та п?рмай хутш?наcc?.
Т?т?рхалл? с?мах майлашав?сем
[
т?рлет
|
кодне т?рлет
]