Асл? Британи

≪Википеди≫ ир?кл? энциклопединчи материал
United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland

Асл? Британи королл?х?

Асл? Британи ялав? Асл? Британи герб?
Аслă Британи Европа картти çинче
Патшал?х ч?лхисем Ак?лчан ч?лхи
Т?п хула Лондон
Чи пыс?к хула Лондон
Король Карл III
премьер-министр Лиз Трасс
Лапт?к?
 - П?т?мпе
76 выр?нта
244 820 км 2
Хал?х йыш?
 - П?т?мпе ( 2007 )
 - Йышл?х?
21 выр?нта
60 776 238
247/км²
Валюта яч? Стерлинг фунч? (GBP)
В?х?т т?р?х? ГВ +0 пуcласа таран
Патшал?х гимн? Асл? Британи гимн?
Тетел домен? .uk
Тел. префикс? 44

Асл? Британи е М?н Британи ( ак?л. United Kingdom , тулли яч? ? Асл? Британи тата Cурc?р Ирланди П?рлеш?нн? Патшал?х? , ак?л. United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland ) ? Ан?c Европ?ри утравл? патшал?х , тыт?м хорми ? парламентл? монархи . Т?п хула ? Лондон . Патшал?х яч? ак?лчанла Great Britain . Британи ? брит й?х этноним?.

Таврал?х? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Патшал?х cурc?р-ан?c Европ?ра, Британи утрав?сем ( Асл? британи утрав? тата Ирланди утрав?н cурc?р-тух?c пай?, Мэн тата Норманди утрав?сем ) cинче вырнаcн?, Атлантика океан?н тата ун?н тин?с?сен шыв хум?пе c?в?нать. C?р лапт?к? 241 пин cм².

Cурc?р-Ан?c Европ?ри патшал?х, Британ утрав?сем cинче ( Асл? Британи тата Ирланди утрав?н cурc?р-тух?c пай?нче, архипелагсен чылай п?ч?к утрав?сем, Норманди утрав?сем ), Атлантика океан?н тата ун?н тин?с шыв?семпе ч?хенет. Лапт?к?: пур?пе ? 244,820 пин км², c?рпе ? 240,590 пин км², шывпа ? 3,230 пин км². Асл? Британин чи c?лл? выр?н? ? Бен-Невис хулара (1343 м) ? Шотланди cурc?р?нче ( Грампиан т?в?сем ) вырнаcн?, чи лутри ? Фенланд (-4 м).

Cурc?рте тата ан?cра ту c?р пич?ф ? Cурc?р-Шотланди туcи (1343 м таран), Пеннин тата Кембри т?в?сем ; к?нт?рта тата к?нт?р-тух?cра ? с?ртл? т?ремсем. Климат в?там океан cумл?, н?р?к. К?рлачри в?там температура 3 ? 7 °C, ут?ра 11?17 °C; cулти н?р?к 3000 мм ан?cра тата 600?750 мм к?нт?р-тух?cра. Палл? юханшывсем: Темза ? 334 км, Северн ? 310 км, Трент , Мерси ? 109 км, Клайд ? 170 км. Пыс?к к?л?сем: Лох-Несс (56 км²), Лох-Ней (лапт. 396 км²). В?рмансем ( бук , юман , хур?н ) Асл? Британин 9 % ях?н территорине йыш?наcc?.

Патшал?х пайлан?в? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Асл? Британи административл?-политик?лл? ен?пе 4 историлл? провинцине пайланать:

Хал?х? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Асл? Британин 4 администрацилл? политика пайран (историлл? провинци) тыт?нса т?рать:

Асл? Британи п?х?н?в?нче Британи утрав?сен 3 c?р тата 14 тин?сри территори.

П?х?нулл? территорисем, т?п хулисемпе:

Британи утрав?сем
Европа
Америка
Атлантика океан?
  • С?вапл? Елена утрав? (Джеймстаун) тата ун?н п?х?нулл? c?р?сем ? Вознесени тата Тристан-да-Кунья утрав?сем
Океани
Инди океан?

Хал?х йыш? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

1900?2007 cулсенчи хал?х йыш улш?н?в?

Cул Йыш? (cын)
1900 &&&&&&&035405900.&&&&&0 35 405 900
1949 &&&&&&&050300000.&&&&&0 50 300 000
1959 &&&&&&&051900000.&&&&&0 51 900 000
1976 &&&&&&&055900000.&&&&&0 55 900 000
1998 &&&&&&&059100000.&&&&&0 59 100 000
2004 &&&&&&&059834900.&&&&&0 59 834 900
2005 &&&&&&&060441457.&&&&&0 60 441 457
2007 &&&&&&&060776238.&&&&&0 60 776 238

Хал?х йыш?, ытларах, Европа П?рлеш?вне анчахрах к?н? патшал?хсенчен ?cлеме пыракан иммигрантсенчен тыт?нса т?рать. В?сене 2004 cулхи cу уй?х?нче Асл? Британи территорине ?cлеме килме ир?к пан?. C?ршывра cуралакансен шуч? вилекенсенчен ытларах, апла пулин те хал?х cутcантал?к й?ркипе ?сни cеc мар британи хал?х йышне х?партать. [1]

Этнос йыш? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

C?ршыв?н выр?нти хал?х? 92 % пулать. (2001, хал?х cырав?), в?сенчен:

Иммигрантсем тата в?сен ачисем ытларах М?н Лондон?н конурбацисенче , Ан?c Мидлендра тата Мерсейсайдра пур?наcc?. В?сен шай? c?ршывра 8 % ях?н, cав шутра [2] :

Британи наций? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

1. Британи наций? аталан?в? уйр?м cулпа пын?, ?на франци модел?пе ( Асл? Франци револицинче ≪аялтисемпе≫ ≪c?лтисен≫ хир?c?в?) cыв?х теме пулмасть, cаплах ним?c модел?пе те п?р пек мар, м?нш?н тесен Асл? Британи них?cан та Германи 1871 cулченхи ев?р, сапаланч?к патшал?х пулман.

2. XIV ?XV ?м?рсенче, асл? географи уc?в?сен тапх?р?нче, Асл? Британире наци экономики аталанма тыт?нать, в?л c?ршыв хал?хне ч?м?рлать.

3. Асл? Британи ур?х европа патшал?х?сенчен яланах, х?й?н географии ен?пе, уйр?м аталанса пын?.

4. Британи нацине т?н? хыт? п?рл? т?вать ( XVII ?м?р ) ? т?н к?м?л туй?м?пе революци ( католиксемпе протестантсен хир?c т?ни) .

5. Cаплах британи нацин й?ркелен?в?нче c?р ?cт?ш хал?х? хуласенче ч?м?ртанни те, Асл? Британин аякри c?р?сенче хуcал?ха т?р?клетни.

6. В Англире Библие ак?лчан ч?лхине ур?х европа патшал?х?сенчен маларах куcарн?, cапла вара пур британсемш?н п?рл? х?й ев?рл? ак?лчан ч?лхи аталанса т?рать.

7. Британсем т?т?шах х?йсене ур?х этноссенчен уй?раcc?:

а) Британи т?нчере чи х?ватл? та анл? саралн? колони империй? пулн?. Cак?н чухне те британсем х?йсене т?нчери ур?х хал?хсенчен уйр?м тытн?.

б) Британин колони политики те, францисен е испансен пек х?йсен колонинчи выр?нти хал?ха хут?штаракан политикинчен уйр?лса т?н?, в?сем ≪Эпир ? ак?лчансем ! Эпир ? выр?нти cынсем!≫ приципа c?ле хун?. [3] [4]

Политика тыт?м? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Асл? Британи ? парламент монархий? , пуcл?х? ? ар?м патша .

Саккун т?вакан орган? ? ик? палат?лл? парламент ( Общин?сен палатипе Лордсен палати ). Парламент п?т?м территорире влаc?н асл? орган? пулать, Шотландире, Уэльсре тата Cурc?р Ирландире харп?р ертсе пыракан администраци тыт?м?сем пулсан та. Правительство ерт?cи ? Асл? Британи премьер-министр? .

C?ршыв?н епле те пулин п?рл? т?п саккун выр?н?нчи документ cук, Конституцине те cырса йыш?нман. Хал?хпа правительство хушшинчи ?cсене саккун т?вакан актсем, cырман саккунсем тата конвенцисем й?ркелесе т?раcc?.

Кун-cул? [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Британи утрав?сене V ?VI ?м?рсенче англосакссем c?нтерсе илн?. Англие 1066 cулта нормансем ярса илнипе феодалл? п?рл? патшал?х йеркеленсе cитет. XIII ?м?р?н икк?м?ш cурринче ак?лчан парламенч? й?ркеленет, сослови монархий? пулса т?рать. Тавар-укcа хутш?н?в?сен аталан?в?пе c?р ?cт?ш?сен к?реш?в? ( 1381 cулхи Уот Тайлер п?лхав? тата ур?х.) XV ?м?рте c?р ?cт?ш?сен пай?р п?ханл?хне пуррипе тен? пекех п?терет. Cав хуш?рах c?р ?cчен?сен c?р харп?рл?х? пулман, cакна пула в?сем х?в?рт пролетарине куcаcc?. Реформаци тапх?р?нче, 1534 cулта, ак?лчан чирк?вне туса хун?. XVII ?м?рти Англи революцине пула капитализм т?р?кленет. XVII ?м?р?н в?c?нче политик партисем ? тори тата виги ( XIX ?м?р?н варринче Консервативл? тата Либералл? партисене куcаcc?) й?ркеленеcc?. 1707 cулта Шотландире ( 1649 ?1651 cулсенче Ирландие п?хантарсан) cир?пленсен п?рлеш?нн? патшал?х Асл? Британи ята тив?cет. XVIII в?c?нче ? XIX ?м?р?н п?ррем?ш cурринче пром?cл?х улш?н?в? пулса иртет. Ост-Инди компаний? пуян Бенгалие c?нтерсе илн?ренпе британи колони империне тума пуcлаcc?. Cак в?х?три ак?лчан инвестицисен виccем?ш? индирен тухн? пулн?скерсем. 1830-м?ш cулсенчефабрика ?c-пуc системи пурн?cа к?рет. 1830 ? 1840-м?ш cулсенче пролетариат?н  п?ррем?ш йышл? юх?м? ? чартизм ? тапранать. 1840-м?ш cулсенче Ирландие выcл?х пырса cапать, миллиона ытла cын инкеке лекет. 1868 cулта тред-юнионсен Британи конгресне ник?слеcc?. 1900 cулта Асл? Британин лейбористсен партине туса хураcc?. XIX ?м?рте Асл? Британи т?нчери чи пыс?к колони патшал?х? ( Британи империй? ) пулса т?рать.

Икк?м?ш Т?нче в?рcинче Асл? Британи китл?ре хир?c коалицин палл? т?мар?сенчен п?ри пулн?. Британи колони импери арканнипе 1970-м?ш cул?сен варринелле ак?лчансен п?т?мпех тен? пекех колонисем ир?кл?хе c?нтерсе илеcc?. Икк?м?ш Т?нче в?рcи иртсе кайсан Асл? Британи правительствине лейбористсем ( 1945 ?1951 , 1964 ?1970 , 1974 ?1979 , 1997 хальхи в?х?та) тата консерваторсем ( 1951 ?1964 , 1970 ?1974 , 1979 ?1997 ) ертсе пын?.

Гражданл?х [ т?рлет | кодне т?рлет ]

2005 cулхи ч?к, 1 пуcласа британи гражданл?хне тив?cес тесен Асл? Британин историне , культурине тата йалине п?лмелли тата c?ршыври этем п?рл?х?н ник?сне п?лмелли ≪Life in the UK≫ ятарл? т?р?слеве тытмалла.
45 минут пыракан 24 ыйтуран т?ракан (варианч?сем пур) т?р?слев гражданл?ха илме кирли шутланать. Маларах Лондон иммигрантсемш?н ак?лчан ч?лхине п?лмелли т?р?слеве к?ртн?, cаплах квалификаципе ?c х?н?х?в?сен кирл?л?х хаклавне cир?плетн?. Cак экзамена ?н?cл? тытма пулас граждансем валли ятарл? курссем й?ркелен?. Саккун т?вакансен шух?ш?пе, cак п?л?сем иммигрантсене британи этем п?рл?хне х?в?ртрах хуш?нма, c?в шутра х?йсен прависемпе тив?cне ?нланма пул?ш?c.

2004 cулта Асл? Британи гражданл?хне илме 140870 cын ыйтса cырн?, ку вара 2003 cулхипе танлаштарсан, 12 процент нумайрах.

Экономика [ т?рлет | кодне т?рлет ]


Этепл?х [ т?рлет | кодне т?рлет ]

П?рлеш?нн? Патшал?х?н этепл?х? тем т?рл? пуян. В?л т?нче этепл?х?н сумл? пай? пулать. Асл? Британи х?й?н малтанхи колонисемпе тач? этепл? cых?ну тытать, ак?лчан ч?лхи весенче патшал?х челхи шутланать. Юлашки cур ?м?рте Британи культурине чылай ?с?м Инди субконтиненч?пе Кариб бассейн патшал?х?сенчен килн? иммигрантсем к?н?. П?рлеш?нн? Патшал?х й?ркеленн? тапх?рта ун?н шутне кашни х?й?н уйр?м этепл? малтан ир?кл? патшал?хсем к?н?. Наци хаcач?сем : The Times , The Guardian , The Independent , The Daily Telegraph, The Observer, The Financial Times , The Daily Express, The Sun, The Mirror, The People.

Т?н [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Вестминстер аббатл?х? ? британи монарх?сене?Англи Чирк?в?н Асл? Тар?м?сене ? астула лартмалли выр?н?

Англи территоринче патшал?х статус?лл? чирк? ? Англи чирк?в? ?cлет, ун?н пуcл?х? ? британи монарх?. Англи чирк?в? ? англикан этем п?рл?хне к?рекен выр?нти чирк?в?сенчен п?ри, ун?н чун-ч?м ерт?cи Кентербери архиепископ? шутланать.

Т?пчев ?c?семпе, П?рлеш?нн? Патшал?хра ытларах секулярл? cын пур?нать: хал?х?н 38 % cеc Турра ?ненетп?р тесе хуравлвcc? (≪ a God ≫) [5] , хотя, по данным Церкви Англии на 2005 год, ≪72 % населения Англии указали свою религиозную принадлежность как христианскую≫ [6] . 2008 cулхи ака уй?х?нчи пичетлен? христиан ыр к?м?л Joseph Rowntree Foundation фонд? т?пчевсемпе кил?ш?лл?, т?н ≪социалл? сехмет≫ ≪шух?ш анл? саралн?≫ [7] .

Асл? Британи х?cп?шалл? в?й?сем [ т?рлет | кодне т?рлет ]


Асл? Британи Х?cп?шалл? В?й?сем ( ак?л. British Armed Forces ) Британи х?cп?шалл? в?й?сен Т?п cарпуc? британи монарх?, ар?м патша Елизавета II шутланать. Асл? Британи ХВ Х?т?лев министерствин Х?т?левтытам? куллен ертсе пырать. Британи х?cп?шалл? в?й?сен т?п ?c? П?рлеш?нн? Патшал?ха тата ун?н тин?с c?р?сене х?т?лесси, Асл? Британи х?рушс?рл?х интерес?сене малалла т?сасси тата т?нчери мир т?вас ?c-пуcа пул?шасси. Cаплах Асл? Британи ХВ Cурc?р Атлантика Патшалах?сен Ушк?н?н тата Иракпа Афганистанри опреаций?сене хастар та п?рмай хутш?наcc?.

Раccей Федераций?пе хутш?нни [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Cав?н пекех п?х?р [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Т?т?рхалл? с?мах майлашав?сем [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Ас?рхавсем [ т?рлет | кодне т?рлет ]

  1. ^ http://www.demographia.ru/articles_N/index.html?idR=24&idArt=504 2009 ?улхи Нар?с уй?х?н 13-м?ш?нче архивлан? .
  2. ^ ≪Великобритания≫ // Большая российская энциклопедия . Т. 5. 2006.
  3. ^ Руднев В. В. Великобритания накануне XXI века. Европейский Союз и процесс деволюции в Шотландии // Европа на рубеже третьего тысячелетия: народы и государства. Сб. статей. Под ред. М. Ю. Мартыновой, Н. Н. Грацианской. М., 2000
  4. ^ Козлов В. И. Иммигранты и этнорасовые проблемы в Британии. М.: Наука, 1987
  5. ^ Опрос Eurobarometer , проведённый в 2005 году PDF  (1.64 MiB) стр. 9.
  6. ^ Church Statistics 2005/6
  7. ^ Robert Watts. Religion is ‘the new social evil’ The Sunday Times 20 апреля 2008 г.

Вуламалли [ т?рлет | кодне т?рлет ]

Каc?сем [ т?рлет | кодне т?рлет ]



Ку в?cлемен статья . Эсир статьяна т?рлетсе тата хушса проекта пул?шма пултарат?р.
Cак ас?рхаттарнине май пулсан т?р?среххипе ул?штармалла.

Шаблон:П?рлеш?нн? Патшал?х Шаблон:Нацисен П?рлеш?л?х? Шаблон:Европ?рл?х Шаблон:G8

Шаблон:Cурc?р тин?с патшал?х?сем