Радиоактивл? каяшсем
(РАК) ?
ядерл? энергетик?н
радиоактивл?
хими элеменч?семл?
?c юлашки-т?лешкисем, каяш?сем. В?сене малалла ?cе яма май cук. Часах в?сем ядерл? ?c пул?м?сен каяш?сем пулаcc?. РАК чылай?ш пай?сем ≪сахалактивл? каяшсем≫ шутланаcc?, в?сен радиоактивл?х? п?ч?к. Cак каяшсен шутне, с?махран, ус? курн? ятарл? ?c тумтир?, к?штах лап?ртанн?скер, к?рет, cав х?руш?лл? радиоактивл? тасамарл?хсем cын тир?н в?т? ш?т?к?сем вит?р,
сывл?шпа сывламалли cулсем
т?р?х,
шывпа
е апат-cим?cпе п?рле cын ?шчикне к?реcc?.
Cут cантал?кра х?ш веcеств?сен cантал?кри
радиоактивл?х?
пур, в?сене cантал?кри радиаци c?лкуc?сем (CРC) теcc?. Cак каяшсен чылай?ш? ?
уран
е
торий
арканн? хыcc?н пулакан веcеств?сем, в?сенчен
альфа-частиц?сем
тухса саралаcc?.
К?мр?кра
радионуклидсен
шуч? нумай мар, в?сен шут?нче cак уран е торий пеккисем, в?сен к?мр?к ?ш?нчи шуч? C?р хупли (кора земная?) ?ш?нчи в?там шут?нчен сахалтарах. В?сен тач?л?х?
к?л тусан?нче
пыс?к, м?нш?н тесен в?сем вутра cунмаcc?. Cавах та к?л?н радиоактивл?х? пит? п?ч?к, в?л
хура т?мл? сланец?н
радиоактивл?х?пе тан пулать,
фосфатл? пород?сенчен
п?ч?крех, cапах та ун?н х?руш?лл?х? пур: к?л тусан?н пай?сем
атмосфер?ра
юлаcc?, cапла cын
?пкине
сывл?шпа
п?рле к?ме пултараcc?.
Нефтьпе газ промыcл? ?c?сенчи каяш?сенче часах
радийпе
ун?н аркану юлашкисем пулаcc?. Нефть уcлам ш?т?к?сенчи сульфатл? т?п?сем радийпе пуян; шыв, нефть тата газ уcлам ш?т?к?сенче часах
радонл?
пулаcc?. Радон арканн? хыcc?н п?р?хсем cумне хытса радиоизотопсем юлаcc?. Нефть завоч?сенче
пропана
уй?ракан ?c выр?н? радиоактивл?х енчен чи тасамарри шутланать, м?нш?н тесен радонпа
пропан
п?р танл? температур?ра в?реме к?реcc?.
C?р ай?нчи ус?лл? пурл?хсене тач?латни чух пулн? каяшсем cантал?кри радиоактивл?хл? пулаcc?.
Медицин?ра ус? курмалли изотопсем (cаврака хытарк?чсенче cурма аркану тапх?рне к?тартн?):
- Иттрий
(
90
Y),
лимф?сене
сиплеcc? (2,7 кун)
- Йод
(
131
I),
щитовидл? желез?на
диагностик? ирттереcc?, щитовидл? желез?
ракне
сиплеcc? (8 кун)
- Стронций
(
89
Sr), ш?м?сен рак амакне сиплеcc?, вен? ?шне инъекци й?плеcc? (52 кун)
- Иридий
(
192
Ir),
брахитерапи
сиплев ?c? т?ваcc?, (74 кун)
- Кобальт
(
60
Co), брахитерапи сиплев ?c?, тулти луч? терапий? (5,3 cул)
- Цезий
(
137
Cs), брахитерапи сиплев ?c?, тулти луч? терапий? (30 cул)
Промыcл? РАК-сенче альфа-, бета-, нейтрон- е гамма-лучсен c?лкуc?сем пулаcc?. Гамма-к?лараканнисемпе радиографире ус? кураcc?; нейтронл? c?лкуcсемпе т?рл? c?ртре, ? тесл?хрен, нефть уcлам ш?т?к?сене
радиометрипе
т?пчен? чух ус? кураcc?.