Къена тайпа
?алларой
Болти к?ант Тимарсолта
Кхин ц?ерш	?аларой, ?алрой
Этноиерархи
Раса	кавказан
Тукхам	Нохчмахкахой
Йукъара хаамаш
Мотт	Нохчмахкахойн лер
Дин	ислам ( суннизм )
Къам	нохчий
Таханлера д?асакхалхар
Росси : хууш дац   Нохчийчоь : хууш дац   Дег?аста : хууш дац   Г?алг?айчоь : хууш дац
Хьалхалера д?асакхалхар
Къилбаседа Кавказ : ? шира. мохк Нохч-Мохк

?алларой ^[1] ? тайп Нохчмахкахой тукхум чу дог?уш ду. Барам 30 эзар сов. Тайпа J2 гаплотобанера ду ^[2] .

Географи [ б?аьра нисйан | нисйан ]

?алларойн тайпанан мехкан ?аларан доза ду къилбехьа Сесанца, малхбузехьа Шоьнаца а, Ялхой-Мохкца а, малхбалехьа Билтаца , ткъа къилбаседехьа ломан к?ажошкара акъари ю. Лаьтта Яьсси хин аьрру бердаца Сесанан 2 км генахь ^[1] .

?аларойн лам лаьтта Ц?онтаройн ломан гергахь ^[3] . Беха ерриг Нохчийчохь а, Г?алг?айчуьра Доьлакехь а, ?овхахь а, Аштаркхан областан Лиманан к?оштарчу Басы эвлахь а.

?аллара чуйог?у: Бешал-Ирзе , Гатин отар , Г?ансолчу ^[4] , Девлатби-Отар , Женин юрт , Мандин отар , Мескита , Согунт?а , Т?урт?и-К?отар , Шовхала-Берд ^[4] , Эзин отар , ?алара , ?иса-Йурт ^[1] .

Курчалойн к?оштара ?аларой-Эвла ?аларойша йиллина.

1849 шеран гурралца Жалкх хин т?ехь ?алларойн эвла хилла, паччахьан эскарша йохийна ^[5] .

Топонимаш [ б?аьра нисйан | нисйан ]

• Аьчка-Хит?е йиллина ?алароша.
• ?овхахь Ширча-Эвлаан къилба аг?ора байда ю ?аьларон к?ажа ц?е йолуш ^[6] .
• Г?ойт?ахь ?аларойн йукъ ю ^[7] .
• Нойбоьран малхбален йистехь топоним ю ?аларав чохь, хьалха цигахь лаьттина ?аллара эвла. Йуьртан йукъахь ?аларав хи а ду.

Беха меттигаш [ б?аьра нисйан | нисйан ]

?аларой беха меттигаш: Аьчка-Хит?е ^[8] , Бердак?ел , Гребенски , Каргалинск , Г?ойт?а , Доьлаке , Дубовски , Курчалой ^[9] , Лакха Невре ^[10] , Лаха Невре ^[11] , Макане ^[12] , Ног?амирзин-Йурт , Нойбоьра , Хаьмбин-Ирзе , Чечана , Ч?улга-Йурт ^[13] , Шела , ?аларой-Эвла ^[14] .

Этимологи [ б?аьра нисйан | нисйан ]

А.Сулеймановс дийцарехь ?аларой дош даьлла ≪?айла≫ (даьхнашца ?адоккху меттиг) дешах ^[1] .

Тайпан некъеш [ б?аьра нисйан | нисйан ]

?алларой бекъало некъешка: ?алхин некъе, .

• Бедарг некъе,
• Г?урнин некъе ^[1] ,
• Кути некъе,
• Куьша-Бухой ^[1] (J2),
• Къахч некъе,
• Къаьхьам (Тими) некъе,
• Маршо некъе,
• Незар некъе,
• Овн (Эвн) некъе ^[1] ,
• Сеге-Бухой ^[1] ,
• Тевмин некъе,
• Тойсалг некъе,
• Уьта-Бухой ^[1] ,
• Ч?аг?ал некъе,
• Ч?акъин (Ч?акъанан) некъе ^[1] ,
• ?алханан некъе ^[1] ,
• ?амзи-некъе.

Куьша-Бухой а, Бедарг-хой а ?аллан йишин а, вешийн а берех схьабевлла.

Уьта-Бухой лулара нохчийн тайпанех а, шотойх а схьабевлла.

?аларошна йукъахь Аьккхех бовлар долу Ов-некъи бу ?аллас т?еэцна кхаьбначу к?антах бевлла.

Г?арабевлла тайпанан нах [ б?аьра нисйан | нисйан ]

• Муса ? Теркйисттерачу Аьчка-Хит?ера валар долу наиб хилла Топли (Орга хин т?ехь) т?иера Хул-Хуло (Мичиг Хул-Хулуох кхетачохь) т?екхаччалц. Хьехаво 1854 ш.
• Овта-Хьаьжа, Шамсуддин-Хьаьжин да. Воккха ?елам стаг накъшбандийн т?арикъатера.
• Шамсуддин-Хьаьжа, Овта-Хьаьжин к?ант. Накъшбанди. Вина 1850 шарахь Шелахь. Имам лаьттина маьждигашкахь Эккажакъоьнгий-Юртахь, Устарг?ордойн эвлахь, Шелахь.
• ?усман-Хьаьжи (Упа), авлияъ - накъшбанди. Вина 1830 шарахь Девкар-Эвлахь (Теркйист), дай схьабевлла Чечанара ^[15] .
• Кана-шайх Хантиев ?усман-Хьаьжин ваша. Схьавалар Лаха Неврера ду. Шайх - накъшбанди. Вина 1848 шарахь ^[16] .
• Абаст-Хьаьжа (?аза) Назир?Хьаьжин к?ант, схьавалар ?алларара ду. Авлияъ - накъшбанди.
• Мохьмад молла (М?ома) Бейбулатан к?ант. Шайх - Накъшбанди. Вина Ч?улга-юртахь, кешнашкахь зиярат ду. Ваьхна 1870-1910 шерашкахь ^[17] .
• Шамсу Абдурахманов ? Брестан г?опан турсло, т?епаза вайна.
• Висаитов, Мавлид Алероевич ? вина Лаха Неврехь, подполковник, Советийн Союзан Турпалхо, Сийн Легион а, Ленинан а, Ц?ечу Байракхан, Ц?ечу Седан, ??? т?ег?ан Суворовн, Т?оман хьокъан, Сийлаллин, Сталинград ларъярна, Германин т?ехь толамбаккхаран орденийн кавалер.
• Салман Тимаевич Алероев ? Брестан г?опан турсло.
• Масхадов, Аслан Алиевич ( 1951 шеран 21 сентябрь , Шокай эвла, Карагандан область , Кхазакхийн ССР , ССРС ? 2005 шеран 8 март , Девкар-Эвла , Нохчийн Республика , Российн Федераци ) ? ( 1990-г?а  ? 2000- г?а шш.) Нохчийчохь хилла т?еман жигара декъашхо, Нохчийн Республика Нохчийчоьнан т?еман а, пачхьалкхан а г?уллакххо. 1990-г?а шарашкахь Нохчийн Республика Нохчийчоьнан Т?еман ниц?къаш кхуллуш дакъалецира, Российн Федерацин дуьхьала боьдуш хилла т?еман куьйгалла дийра; 1997 шеран январь т?ера 2005 шеран март кхаччалц ? Нохчийн Пачхьалкхан президент.
• Атгериев, Турпал-Iела Аладиевич ( 8 май 1969 шо , ?аларой-Эвла , Курчалойн к?ошт , НГ?АССР , РСФСР , ССРС ^[18] ? 18 август 2002 шо , Екатеринбург ) ? 1990-г?а шерашкара Нохчийчуьра т?еман жигара декъашхо, шеш кхайкхийначу Нохчийн Республика Ичкерин (НРИ) аренан баьчча а, политикин г?уллакххо а. Хьалхара вице-премьер а, НРИ пачхьалкхан кхерамазаллин министр даржехь вара.
• Ясаков, Къах?им Ясакович ( 1924 шеран 23 февралехь , РСФСР , Нохчийчоь , Теркан к?ошт Ч?улга-Юрт ) ? нохчийн хьехархо, 46 шо ишколан дIаделла.
• Ясаков, Руслан Каимович ( 1948 шеран 20 октябрехь , ССРС , Кхаз.ССР , Карагандан областан , Жанааркин к?оштан Атасухь ) ? нохчийн литератор, публицист.

• 
  Хантиев ?усман-Хьаьжа
• 
  Висаитов Мовлад
• 
  Масхадов Аслан
• Атгериев Турпал-Iела
  Атгериев Турпал-Iела
• Ясаков КъахIим
  Ясаков КъахIим
• Ясаков Руслан Каимович
  Ясаков Руслан Каимович

Билгалдахарш [ б?аьра нисйан | нисйан ]

Литература [ б?аьра нисйан | нисйан ]

• Сулейманов А. С. Топонимия Чечни . ? Нальчик: ≪Эль-Фа≫, 1997. ? 682 с. ? 1000 экз.  ? ISBN 5-88195-263-4 .

Х?ара чекхбаккханза йаззам бу . Хьоьга, йоза тодина, нисдина , г?о далур ду проектана. Х?ара дехар ду, хьай аьтту балахь хийца йоза билгала долучуьнца .