Х?окху йаззаман т?е Википедин кхийолу аг?онашкахь хьажоргаш йац . Дехар до, х?иттайе хьажоргаш, кхечу йаззамашкахь х?окхунна т?е.

Колумбин истори ? Къилба америкин пачхьалкхан истори.

Колумбал хьалхара мур [ б?аьра нисйан | нисйан ]

Колумбин х?инцалерачу махкахь адам дахаран хьалхара лар хилла лору вайн эрал XV?XII хьалхара б?ешерашкахь, цунах тешалла до археологин ахкарша. Боготан х?инцалерачу махкахь даьхна таллархойн а, лахьорхойн а тайпанаш, уьш коьртаниг даьхна Магдалена эркан тог?енехь.

Вайн эра доладеллачу хенахь дуьйна х?инцалерачу Колумбин махкахь баьхна индахой (карибаш, аравакаш, чибча-муиски), царна йукъахь алсама бара чибча. Цу т?е чибча тайпанаш декъалора шина оьздангаллан ламасте ? тайронаш а, муискаш а. Хьалхарниш бехира коьртаниг Карибан бердаца, шолг?аниш ? лекха лаьмнашкара Кундинамарка акъарин т?аьхь.

Чибча-муискийн хилла оцу хенахь дика кхиина йукъаралла, церан йара Къилба Америкин уггаре кхиинчу цивилизацех цхьа (майян а, инкийн а д?айаьккхича). Цара бора ювелиран х?умнаш дешех, дешийн а, ц?естан а иэдарех, ахчан меттана лелара дешийн экъанаш. Чибча-муискаш ?ибадат дора Маьлхан, стом кхийтаран хьост болун дела, г?урба дуьйран цунна дийнаташца.

Колонизаци йанле махкахь вехара 2 миллион индахо. Уггаре дукха бара Кундинамарка акъарен бахархой муискаш ( чибча ). Муискийн бара 5 махкан кхоллам, уггаре боккханиг ? Баката.

Даьхна мехкаш [ б?аьра нисйан | нисйан ]

Таханлера Колумбин мехкан колонизаци хилла Колумб Христофора Америка д?айиллинчул т?аьхьа. Хьалха испанхой буьйлабелира колонизаци йан Карибан бердйистан, амма г?ортар аьттонза хилира. Шолг?а а аьтту ца белира. Амма 1525 шарахь испанхойн аьтту белира хьалхара г?ала Санта-Марта кхолла. Оцу г?алан т?иера испанхой бахара Магдалена эркаца. 1536 шарахь конкистадорийн тоба Санта-Мартера к?орге йаха йолайелира куьйгаллехь Хименеса де Кесада Гонсало а волуш. Индахошца т?емашкахь конкистадорашна йукъара дайра 3/4 дакъа, амма уьш массо а кхечира муискийн латтанашка, уьш къарбан хала ца хилира. 1538 шеран 6 августехь Хименес де Кесадас йуьйг?ира Санта-Фе-де-Богота г?ала ^[1] . Латташ дохуш дакъа лецира кхин а Себастьян де Белалькасара . Цуо 1536 шарахь кхоьллира Попаян а, Кали а. Испанин паччахьо Белалькасар х?оттийра Каук тог?енан мехкан корта, ткъа Кесадах хилира Керла Гранадан губернатор ? иштта ц?е тиллира Кесадас баьккхинчу мехкана.

1539 ? 1540 шерашкахь Ансерма а, Кимбая а провинцеш схьаехира капитана Хорхе Робледос . Кхин а леррина хиларца йаздина Колумбин провинцех лаьцна, уьш испанхоша схьайахарх, меттигерачу индахойн г?иллакхех, тайп-тайпана меттанаш а, дешнаш а царех хрониста Сьеса де Леон, Педрос , ткъа кхин а теллина чибча цивилизацеш Симон, Педрос .

Чибча-муискийн хазна [ б?аьра нисйан | нисйан ]

Конкистадора Гонсало Хименес де Кесадас Колумбехь чибча -муискашкара х?онсан йаьхна хазнаш, экспедице лелабахна паччахьан даржахой Хуана де Сан Мартинан а, Антонио де Лебрихин а докладера ма-гарра, к?езиг хилира, Франсиско Писаррос инкашкара йаьхначул (июль 1539 ):

Хименес де Кесадан г?овс Тунхе йухавирзинчул т?аьхьа, долу деший уьйзира, оьзнарг хилира, Тунхехь даьккхинарг а, Согамосонарг а, кхин махкахь даьккхина к?еззиг барам деший а цхьа б?е дезткъе цхьайтта эзар а, цхьа б?е дезткъе дейтта песо ц?ена деший а , кхин а, лахарчу ц?еналлин деший, ткъе вуьрх?итта эзар ши б?е ткъе берх?итта песо а, кхин лом олу деший гулделира берх?итта эзар кхо б?е дезткъе итт песо. Карабеира цхьа эзар барх? б?е пхийтта изумрудан т?улг , царна йукъахь дара лакхара дикаллин т?улгаш, цхьадерш даккхий, ткъа кхин дерш ? кегийра а, дукха кепара а.

? Хуан де Сан Мартин и Антонио де Лебриха. Доклад о завоевании Нового Королевства Гранада (июль 1539 года) ^[2] .

Колонин мур [ б?аьра нисйан | нисйан ]

1549 шарахь кхоьллира Перун вице-паччахьан куьйгак?елара Боготан паччахьан аудиенси . Т?аьхьуо оцу вице-паччахьаллин гуран чохь кхоьллира инарла-капитаналла Богота коьрта шахьар а йолуш. 1718 шарахь Керла Гранадех хилира вице-паччахьалла (и статус д?айаьккхира 1723 шарахь, меттах?оттийра 1740 шарахь). Керла вице-паччахьаллин йукъабахара кхин а х?инцалера Эквадора , Венесуэлин , Панамин мехкаш. Испанхойн дара дерриг хьена лаьтташ, амма йуьртан бахам церан коьртаниг бацара. Царна оьшург самарташ, деши, туьха даккхар дара. Дешар оцу хенахь килсан карахь дара, хьал долчу нахе бен деша ца лора. Дешаран говза 5 % бахархой бара.

Маршо [ б?аьра нисйан | нисйан ]

Маршонан къовсам болабелира XVIII б?ешо чекхдолуш. 1781 шарахь герзашца г?евттира ч?аьнкъаш а, креолаш а, г?аттам баьржира берриг махкахула. Г?аттам ч?ог?а хала охьата?ийра. 1809 шарахь Наполеон т?елетира Испанин. 20 июлехь креолийн коьртехь болчара кхайкхийра Керла Гренадан ша шена урхалла хилар . 20 июль лору мехкан маршонан де. Цхьа мог?а меттигера хунташ цхьаьнакхийтира Керла Гренадан Цхьаьнатоьхна Провинцеш аьлла мехкан ц?е тиллина. 1815 шарахь Керла Гранаде низам х?отто хьовсийра испанхойн дукха тобанаш, цара 1816 шарахь испанхойн олалла метта х?оттийра . 1819 шарахь Боякерачу т?амехь испанхой иэшийра Боливар Симона . Кхайкхийра Сийлахь Колумби , цунна йукъа, х?инцалера Колумби йоцуш, йодара таханлера Венесуэла, Панама, Эквадор. 1830 шарахь Венесуэла а, Эквадор а д?акъаьстира.

Керла Гранада [ б?аьра нисйан | нисйан ]

1832 шарахь Боливар веллачул т?аьхьа мехкан президент хаьржира Сантандер. Цуо аьтту бира финансаш а, дешар а кхиоран, чоьхьара парг?ато латто, амма 1839 шарахь махкахь иккхира гражданийн т?ом , иза бахбелира 1842 шо кхаччалц. Махкахь кхоллайелира ши парти ? Либералан а, Консервативан а. 1845 шарахь мехкан президент хаьржира Томас Сиприано де Москера-и-Арболеда, иза Консервативан партин декъашхо вара. Иза волуш низаме далийра финансаш, дохкура керла некъаш, кхуьура кеманаш лелар. 1849 шарахь харжамашкахь туьйлира либерал Хосе Иларио Лопес. 1853 шарахь т?еийцира керла конституци, цуо д?адаьккхира лолла, кхайкхийра килс пачхьалкхах д?акъастор. Иза хилира цхьа мог?а г?аттаман а, гражданийн т?еман а бахьна. 1863 шарахь т?еийцира керла конституци, цуо лора штаташна кхин а йоккха автономи, ткъа мехкан ц?е хийцира Колумбин Цхьаьнатоьхна Штаташ аьлла. 1867 шарахь президент Москера вожийра даржера, махках ваьккхира. Мехкан экономикехь т?аьхь-т?аьхьа къаьхьуон роль алсама йолура, цхьа хан йаьлча цунах хилира монокультура. Экспорте додара кхин а тонка, хинин, деши, бамба. 1880 шарахь президент хилира Рафаэль Моледо, иза т?аьхьа д?акхийтира консерваторех. Цуьнгахь президентан дарж хилира 1880 ? 1882 а, 1884 - 1894 а шерашкахь.

Республика Колумби [ б?аьра нисйан | нисйан ]

1886 шарахь т?еийцира консервативан конституци, цуо ч?аг?йира централизаци йина урхалла, штатех ира департаменташ, мехкан ц?е хийцира Республика Колумби аьлла, килсан г?оле хьал йухадерзийра. Нуньес веллачул т?аьхьа кхаа шарахь урхалла дира консерваторша Мигель Антонио Карос ( 1894 ? 1898 ), Мануэль Антонио Санклементес ( 1898 ? 1900 ), инарлас Хосе Мануэль Маррокина ( 1900 ? 1904 ). 1899 шарахь йолийра либералийн герзашца йолу дуьхьало, цунах хилира, 1902 шо кхаччалц бахбелла, гражданийн т?ом .

Колумбин правительство бакъо ца йелира АЦШн, х?инцалера Панаман мехкан т?оьхула, транс?апказан татол даккха. Цунна дуьхьала Панамехь д?акъастаран г?аттам болийра, АЦШс г?о а лоцуш. 1903 шеран 3 ноябрехь г?овттамхоша кхайкхийра Панама Колумбех д?акъастар а, маьрша республика Панама кхоллар а. Америкин Цхьаьнатоьхна Штаташца йукъаметтиг йулайелла лаьттира 1921 шо кхаччалц. Панама д?акъастаран дуьхьала къоман г?аттам болабелира, жам?ехь правительство д?айелира 1909 шарахь .

1910 шарахь т?еийцира керла конституци, цуьнца президент хоржура 4 шарна.

1914 ? 1918 шерашкахь мехкан урхалла дира консерваторша. Мохк ч?аг?белира. 1916 ? 1918 шерашкахь Колумбин латташ т?ехь карийра дукха мехкадаьтта, оцу хенахь дуьйна америкин корпорацеш чуерза йолайелира колумбин экономикин. Йуьртан бахамехь даккхий латташ ийцира ≪Юнайтед Фрут≫ компанис. Сих-сиха болх охьатосура ≪Юнайтед Фрут≫ мехкадаьттахоша а, белхалоша а, оцу белхо ц?ий ?аноре а кхачадора, царех уггаре доккханиг хилира Магдалена департаментехь 1928 шарахь . 1929 ? 1933 шерашкара дуьненан экономикин къоьлло ч?ог?а ницкъ бира Колумбин экономикин, дуьненахь къаьхьуон мах охьабожарна. Консервативан парти йекъайелира, ?едале баьхкира коьртехь Энрике Олаи Эррера волу либералаш.

1934 шарахь президент хилира Лопес Пумарехо Альфонсо , цуо хийцамаш бира ширачу 1886 шеран конституцин. Хийцамаша белхалошна йелира дуккха алсама бакъонаш. Хийцамаш д?абаьхьира Сантос Монтехо волуш а, масала, килс д?акъастийра ишколан дешарх. 1942 шарахь Лопес Пумарехо йухавеира ?едале. Амма махкахь йоьдура инфляци, реза боцарш бара белхалошна йукъахь а, т?емлошна йукъахь а. 1945 шарахь иза даржера д?авелира. 1946 шеран август кхаччалц президентан декхарш кхочушдира Льерас Камарго Альбертос .

Хуан Мануэль Сантосан президенталла [ б?аьра нисйан | нисйан ]

2010 шеран 30 майхь Колумбехь хилира президентан харжамийн хьалхара тур. Уггаре дукха (47 % сов) харжамхойн аьзнаш гулдира дуьхьалонан министр хилла, урхаллехь йолу Социалан къоман цхьааллин партин декъашхо а, Урибен бартхо а волу ? Хуан Мануэль Сантоса . Шолг?а меттиг (22 %) йаьккхира экологин ≪Баьццарчеран партин≫ векало, Боготанан хилла мэро Моккус Шивицкас Антанаса (литвара мух?ажирийн доьзалера). Шолг?ачу турехь президент хилира Сантосах. 2014 шарахь Сантос йуха а хаьржина президент.

Хьажа кхин а [ б?аьра нисйан | нисйан ]

Хьажоргаш [ б?аьра нисйан | нисйан ]

• Робледо, Хорхе , ≪Доклад о походе капитана Хорхе Робледо в провинции Ансерма и Кимбайа≫   (бил-боцу.) . Архивйина 2012 шеран 13 июлехь
• Библиография по истории Новой Гранады XVI?XVII века: Колумбия, Венесуэла, Эквадор, Панама. Историография. Хронисты, Историки.

Билгалдахарш [ б?аьра нисйан | нисйан ]