Ж?айхой
Шен ц?е	маг?арулал
Дукхалла а, ареал а
Дукхалла	гергга 1 000 000 стаг
Росси 912 090(2010) [1] [2]   Дег?аста 850 011 (2010) [3] [4] Махачкала : 186 088 [5] Кизилюртан к?ошт : 51 599 [5] Ботлихан к?ошт : 51 636 [5] , ?аьндийн-цезаш доцуш ? 38 340 (2002) [6] Хаси-Эвлан к?ошт : 44 360 [5] Хаси-Эвл : 40 226 [5] Кизилюрт : 31 149 [5] Хунзахан к?ошт : 30 891 [5] Казбековн к?ошт : 36 714 [5] Шури-Г?ала : 28 674 [5] Унсоколон к?ошт : 28 799 [5] Шемалан к?ошт : 27 744 [5] Г?унибан к?ошт : 24 381 [5] Г?изларан к?ошт : 31 371 [5] К?лярат?ан к?ошт : 21 820 [5] Ц?умадан к?ошт : 23 085 [5] , ?аьндийн-цезаш доцуш ? 2 600 (2009) [7] ?ахвахойн к?ошт : 21 876 [5] , ?аьндийн-цезаш доцуш ? 9 022 (2002) [6] я 5 015 (2009) [8] Харгабин к?ошт : 19 760 [5] Гумбетан к?ошт : 21 746 [5] Ц?унт?ан к?ошт : 18 177 [5] , ?аьндийн-цезаш доцуш ? 1 342 (2002) [6] Шури-Г?алин к?ошт : 17 254 [5] Левашин к?ошт : 15 845 [5] Ч?арадан к?ошт : 11 459 [5] Каспийск : 14 651 [5] Г?излар : 10 391 [5]   Ставрополан мохк 9 009 (2010) [3] [9]   Москох 5 049 (2010) [10] [11]   Нохчийчоь 4 864 (2010) [3] [9]   Аштаркханан область 4 719 (2010) [3] [9]   Ростовн область 4 038 (2002) [9] [12]   Г?алмакхойчоь 2 396 (2010)   Азербайджан 49 800 (2009) [13] по неофициальным данным ? 260 000 [14] Закаталан к?ошт : 26 578 (2009) [15] Белоканан к?ошт : 22 874 (2009) [15]   Гуьржийчоь 1 996 (2002) [16] К?ахети 1 900 (2002) [17] Кварелан муниципалитет 1 900 (2002) [17]   Туркойчоь 53 000 [18]   Украина 1 496 (2001) [19]   Узбекистан   1 200 (2016) [20]   Кхазакхстан 1 206 (2009) [21] [22]
Хаам
Мотт	ж?айхойн мотт
Дин	ислам суннийш
Йукъабоьду	кавказан доьзал , къилбаседакавказан доьзал , нах-дег?астанан тоба , ж?айхойн-?аьндийн-цезийн га , ж?айхойн-?аьндийн бухара га
Гергара къаьмнаш	?аьндий , дидой , чамалинхой , хваршинаш , годоберинаш , каратинаш , гунзибхой
Медиафайлаш Викилармехь

Ж?айхой ( ж?ай. магIарулал ^[24] ) ? Кавказан орамера къаьмнех цхьаъ, гена заманара дуьйна деха Ломан Дег?астахь , ткъа иштта Малхбузан Гуьржийчохь ^[25] а, Къилбаседа Азербайджанехь а, таханлерачу Дег?астанан уггаре доккха къам ^[26] .

Барам а, охьаховшар а [ нисйе б?аьра | нисйе ]

Дуьнен т?иера ж?айхойн барам: берриш 1 млн: Россехь ? 850 эз., Азербайджанехь ? 50 эз., Туркойчохь ? 50 эз. ^[27]

2010 шарахь бахархой багарбаран терхьашца ж?айхойн дакъа к?ошташкахула ^[5] :

Беха Дег?астанан ломан доккхаха долчу декъехь, ткъа кхин а аренашкахь (Шури-Г?алан, Хаси-Эвлан, Кизилюртан, кхин а к?ошташкахь). Дег?аста йоцуш, беха Нохчийчохь , Г?алмакхойчохь , кхин РФ субъекташкахь (берриш ? 912 090 ст.). Дег?астанахь ж?айхой охьаховшаран коьрта область ? Ж?айхойн Койсу (Ж?айхойн-ор) а, ?аьндийн Койсу (?аьндийн-ор), ?аьржа-Койсу (Чеэр-ор) а эркийн майданаш. 28 % ж?айхой беха г?аланашкахь (2002).

Ж?айхой иштта беха Азербайджанехь (коьртаниг Белоканан, Закаталын, Кахан к?ошташкахь а, Бакохь а), цигахь 1999 шеран бахархой багарбаран жам?ашца, массеран барам 49,8 эзар стаг хилира ^[28] . Ж?айхойн кегийра тобанаш еха Гуьржийчох , гулахь Кварелин муниципалитетехь , кхин а Логодехан муниципалитетехь, Тиблисехь, Туркойчохь , Кхазакхстанехь , кхечу махкашкахь а ^[29] .

≪Ч?ог?а чолхе а, цхьаьна ца дог?уш а ду тахана, ? ала дийзира 2005 ш. реза ца хиларца дег?астанан ?илманчо Б. М. Атаевс , ? Российн арахьара ж?айхойн диаспоран барамех лаьцна хаттар. Иза доьзна ду уггаре хьалха, уьш бехачу мехкашкахь политикин а, кхин а бахьнашца бахархой багарбарехь къам ца гайтарца. Цундела далош долу тайп-тайпанчу хьосташца ж?айхойн т?аьхьенийн барам хетарехь гергара бен ца хаьа, масала, Туркойн Республикехь. Амма нагахь ларахь дег?астанан малхбале?аморхочун А. М. Магомеддадаевн дешнаш, ?таханлерачу Туркойчоьнан махкахь 1920-г?а шерашкахь хилла 30 сов дег?астанан эвланаш, 2/3 царех лаьтташ хилла ж?айхойх, ?оцу махкахь беха дег?астанхойн-баккхийн наха дийцарехь, тахана кхузахь беха 80 эзар сов дег?астанхо“, т?аккха лерича царех 53 эз. ж?айхо хуьлу≫ ^[18] .

Иштта, уггаре йоккха ССРС хиллачу мехкан дозанал арахьара ж?айхойн диаспора Туркойчохь ю. Цуьнца цхьаьна, лара деза, Хункар-мохк йукъахь хиллачу Шеман а, Урданан а мехкашкахь к?ез-к?езиг ж?айхойн мухажирийн т?аьхьенаш хилар, уьш к?езиг хиларна, меттигерчу ?аьрбийн бахархойн оьздангаллан а, меттан а боккха ?аткъам хилла, иштта къилбаседакавказхойн , алсама адыгийн а, нохчий а. ≪Дег?астанхойн ?усманан импере мухажиралла≫ ц?е йолчу шина томан монографин авторо Магомеддадаев Амирхана тешалла до: ≪Къилбаседакавказан векалш, царна йукъахь дег?астанан диаспоро а ладаме роль ловзайо Туркойчоьнан, Урданан, Шеман социалан-экономикин а, йукъараллин-политикин а, синмехаллин-этносан дахарехь… Таханлера Туркойчохь, вайн гарехь, тоьар ду, Туркойн Республикин Тансу Чиллеран правительствехь пачхьалкхан кхерамазаллин министр Мехьмет Гёльхан хилар гайтича а ^[30] ? Кулецма эвлара мухажирийн т?аьхьенах волу, я Ментеш ?абдулхьалим , 1960 шарахь Туркойчохь пачхьалкхан харцам охьата?ийна, авиаполкан баьчча≫ ^[31] .

Билгалдахарш [ нисйе б?аьра | нисйе ]

Х?ара  дуьненан къаьмнех лаьцна чекхбаккханза йаззам бу . Хьоьга, йоза тодина, нисдина , г?о далур ду проектана.