- G?-dok-gau
g?k
Hang-ng??
di?-sie k??-neng se b? gu?ng-ngie gi, b?u-guak s?-i? ci?-puai gi G?-dok-gau, ia k??-neng se b? hi?k-ngie gi
Ia-s?-gau
(S?ng-gau). Bu?ng ung g?ng gi se gu?ng-ngie gi G?-dok-gau.
G?-dok-gau
(基督?) se si?h c??ng
ek-sing-gau
, ?
N?-sak-l?k-ne?ng Ia-s?
gi s?ng-u?k gae?ng g?ng-gau ui d??ng-s?ng. Hong G?-dok-gau gi ne?ng si?ng-seng Ia-s? se Siong-da? gi Gi?ng (Seng-c??), ia se ≪
Go-iok
≫ di?-sie gi Geu-cu?, ?-c?? ia neng-ui ≪
S?ng-iok
≫ ge-cai gi g?-se?? se Ia-s? e??-gieng gi
Hok-?ng
. G?-dok-gau se sie-gai dek duai gi
c?ng-gau
, ia se
?u-ci?
,
M?-ci?
,
Nang-h?
,
H?-l?-p?ng
gae?ng
Dai-iong-ci?
dek cu?-ieu gi c?ng-gau.
G?-dok-gau bu?ng-d?? se
Iu-tai-gau
gi ci?-puai, G?-dok-gau gi Go-iok ceu se
H?-baik-lai Seng-g?ng
.
?ng-ng??
gi s??
Christian
se teng
H?-le-na?-ng??
gi
Χριστιαν??
li gi, e-se?? se ?s??k di?h G?-dok“.
Ch?i-iong G?-dok-gau o c?ng sa? ci?-puai, dang-se s?-i?
G?-dok-du
d? ca?-ca? si?ng-seng si?h pi? gau-deu, co?-ui ?-gauk-ne?ng seng-ngi?ng gi d??ng-s?ng, b?u-guak:
Cu? deu-m??k:
Ia-s?
Teng ?G?-dok-gau“ ci? ming-ch?ng (名稱) ceu a? kang chok, G?-dok sing-h?k ceu se si?ng-seng
Ia-s?
se
Geu-cu?
h??k-ci?
G?-dok
. ?Geu-cu?“ (
?ng-ng??
:
Messiah
) se teng
H?-baik-lai-ng??
gi
????????
(
m??iaħ
) li gi, e-se?? se "
ciek-seu mae?k-iu-l?? gi ne?ng
" h??k-ci? se "
Guok-uong
". Ci? s?? gi
H?-le-na?-ng??
hu?ng-?k se ?
Χριστ??
“ (
Christos
), ceu se ?ng-ng?? ?
Christ
“ gi nguong-tau, ceng si?h buo hu?ng-?k siang
Hang-ng??
gi ?基督“ (G?-dok).
G?-dok-du si?ng-seng Ia-s? se sie-g?ng gi Geu-cu?. Do?i Ia-s? gi seng-ngi?ng se G?-dok-gau gae?ng
Iu-tai-gau
dek duai gi k??-biek c?-ek. G?-dok s??-si?ng gi h?k-s?ng se, t?ng-guo Ia-s? gi s?-uong gae?ng bo-u?k, Siong-da? sia-mi?ng sie-g?ng-ne?ng gi
co?i
, ing-loi ciah daik di?h c?ng-geu ?-g?k ?ng-s?ng.
Cu? deu-m??k:
Co?i
Cu? deu-m??k:
C?ng-geu
G?-dok-du si?ng-seng,
g?ng-geu
se
Siong-da?
se?? ke??k ing-g?ng gi ?ng-di?ng. Ge??-suok, Ia-s? se Siong-da? ch??-ki?ng li ing-g?ng gi Geu-cu?. G?-dok-du si?ng-seng, t?ng-guo do?i Ia-s? gi seng-ngi?ng, ne?ng gi
co?i
ceu a? ke??k sia-mi?ng, ne?ng gi
ling-hung
ia ?ng-u?ng d? ma? s?.
Cu? deu-m??k:
S?ng-oi-ek-t??
S?ng-oi-ek-t??
se b? G?-dok-gau gi
Siong-da?
, ceu se g?ng,
Seng-ho
,
Seng-c??
gae?ng
Seng-sing
gi bu?ng-cek se dung-ek gi. Ci? sie-gai na o si?h ciah Siong-da?: Seng-ho se Siong-da?, Seng-c?? se Siong-da?, Seng-ling ia se Siong-da?.
Cu? deu-m??k:
Seng-g?ng
G?-dok-gau neng-ui
Seng-g?ng
(b?u-guak
Go-iok
gae?ng
S?ng-iok
) se guong-?i gi, se g?k Seng-ling gi ?ng-do? a-d?? si? siang gi, ci?k-do?i mo? dang-nguo.
S?ng-gau
gau-du si?ng-seng, Seng-g?ng gi g?ng-ung b?u-hang s?-i? do?i s?k-hieng c?ng-geu s? bek-ieu gi m?k-se.
G?-dok-du si?ng-seng gi?ng-d??k ne?ng d? g?i-d?ng c?ng-heng G?-dok gi gau-ngie li s?ng-u?k. Do?i ceng sa? ne?ng li g?ng, ceu se si?
S?k Gai
.
Ia-s?
gau-??k seng-du g?ng, da? ek duai gae?ng da? ne duai gi gai se "di?h ceng s?ng, ceng seng, ceng e, tiang Cu? n?? gi Siong-da?", ?-g?k "di?h tiang b?k-ne?ng chiong tiang bu?ng-s?ng si?h-iong" (≪
M?-tai Hok-?ng
≫ 22:37-40). Gi-t? heng-ui ia b?u-guak
gi-d??
gae?ng t??k ≪Seng-g?ng≫.
G?-dok-gau gi
ai
ho? l?? "
agap?
" (se
H?-le-na?-ng??
gi
αγ?πη
). Ci? s?? bu?ng-d?? se H?-le-na?-ng?? gi "ai", ke??k co?i-ch?? gi G?-dok-du do? li hu?ng-?k G?-dok-gau gi ai: ceu se
Siong-da?
do?i
ing-loi
gi ai, si?h c??ng sing-seng gi, mo? deu-giong gi, h?-s?ng ce??-ng?? gi, cu?-dong gi, ha e-sek gi, o s??-si?ng gi ai. ?-haiu gi Gi-d?k-gau cauk-g? c?ng seu ?ng-e??ng "
agap?
" li b?
ing-ai
(
charity
), seng-ce se Siong-da? bu?ng-s?ng.
G?k
S?ng-siong gi Gau-hong
(≪
M?-tai Hok-?ng
≫ da? 5 ci?ng), Ia-s? o g?ng:
43
N?? o ti?ng-gieng g?ng, "Ne?ng gae?ng n?? co? beng-iu, ceu tiang (
agap?
) ?, ne?ng gae?ng n?? giek siu, ceu hieng ?."
44
Na Ngu?i gae?ng n?? g?ng: Ne?ng gae?ng n?? giek siu, di?h tiang ?, ne?ng co n??, di?h ta? ? giu hok, ne?ng haung n??, di?h h??-h?? kang-dai ?, ne?ng hai n??, d??k n??, di?h ta? ? gi-d??.
45
??h-ci?ng-uang, ceu a? co? n?? Ti?ng-ho gi gi?ng, ?ng Ti?ng-ho chok ci? n?k-tau, cieu h?? gi ne?ng, ia cieu ng h?? gi ne?ng, ha ci? ??, ke??k ngie gi ne?ng.
46
N?? na tiang ci? tiang n?? gi, o mieh-no?h si?ng-se?? n?? Suoi-le ng ia o ci?ng-uang m???
47
N?? d?k-d?k chi?ng-?ng n?? hi?ng-die, o mieh-no?h chok ce??ng n?? E-b?ng-ing ng ia o ci?ng-uang m???
48
Go-ch?? n?? di?h sung-ciong, ??h n?? Ti?ng-ho sung-ciong si?h-iong.
G?ng-nguong 1 sie-g?, G?-dok-gau g?k
Ia-lo-sak-l?ng
huak-nguong, d?ng-si ?ng-nguong se
Iu-tai-gau
gi si?h cieh ci?-puai. G?-dok-gau seng-ngi?ng gi d??ng-s?ng se seng G?-dok, go-ch?? gae?ng Iu-tai L?k-huak d? hie lai. Tuak-lie Iu-tai-gau haiu, G?-dok-gau g?k i? d?i gi si-g?ng di?-sie hiong go?-long cieh
Lo?-m? Da?-guok
iong-duong.
Co?i ch??, G?-dok-gau ke??k Lo?-m? gu?ng-hu?ng gi geng c?, pae?k-hai G?-dok-du gi ong-dong tie-lau gau g?ng-nguong 4 sie-g? ch?? ciah lae?k. Lo?-m? Huong-da?
K?ng-se??-t?ng-t?ng Ek-sie
(
Constantine I
) g?i-seng G?-dok, bi?u-ce G?-dok-gau siang co? Lo?-m? Da?-guok gi
Guok-gau
.
D??ng-sie-g?
seng-haiu, G?-dok-gau gi huak-di?ng i? ma? g?k. 5 sie-g?, Lo?-m? Da?-guok ke??k
?u-ci?
bae?k-sie gi mang-c?k cieng-li?ng, G?-dok-gau ke??k pae?k g?ng-l?k d??ng-giong. 7 sie-g?, puang l??
?-s??-lang-gau
gi h?ng k? gae?ng
?-la-baik
-ne?ng gi ?k-ch?ng, G?-dok-gau pah-mo? ? g?k
D??ng-d??ng
(b?u-guak Seng-siang
Ia-lo-sak-l?ng
) gae?ng
Bae?k-h?
gi de-buang. 1054 nieng, Gau-huoi liek co? D??ng S?? lang puai h?ng-ci?: D??ng bi?ng gi ho? l??
D??ng-ceng-gau
, g?ng
G? H?-le-na?-ng??
, ?
K?ng-se??-t?ng-t?ng-b??
co? d??ng-s?ng, S?? bi?ng gi ho? l??
Ti?ng-cu?-gau
, g?ng
La-d?ng-ng??
, ?
Lo?-m?
co? d??ng-s?ng. 1095 - 1204 nieng, oi l?u d?k du?ng Seng-de, G?-dok-gau do?i ?-la-baik sie-gai huak-dong
S?k-ce-g?ng D??ng-c?ng
. 1453 nieng,
O?-s??-mang Da?-guok
g?ng puai
Bai-cang-ting Da?-guok
, G?-dok-gau seu di?h ?-s??-lang-gau ceng duai gi ?i-hi?k.
Puang l??
?u-ci?
gi ?-la-baik sie-l?k ke??k d??k ko?, ?-g?k
Ung-ngie Hok-h?ng
s??-si?ng
gi g?i-huong, G?-dok-gau g?k
S??-?u
k?i-s?? hok-h?ng. 16 sie-g?,
M?-d?ng Lo-daik
(
Martin Luther
),
Iok-hang K?-?-ung
(
John Calvin
) d?ng ne?ng dai-li?ng ?u-ci? k?i-di?ng si?h diong e-ngie ch?ng-u?ng gi
C?ng-gau G?i-gaik
, ng-nie s?ng-s?ng
S?ng-gau
, seng-ce lieng duong-t?ng gi
Ti?ng-cu?-gau
d? daik di?h hu?ng-s?ng.
Ge??ng-dai
De-l? Duai-huak-hieng
gae?ng
?u-ci?
M?-guok
gi
s?k-ming-cu?-ngie
gaing-gaing gae?ng G?-dok-gau iong-duong gau sie-gai gauk do?i. G?ng-dang-n?k gi G?-dok-gau ?-g?ng se cuong giu dek duai gi
c?ng-gau
.