Delminium
je naziv za tvrđavu iz
ilirskog
i rimskog perioda na
Duvanjskom polju
, na podru?ju dana?nje op?ine
Tomislavgrad
,
Bosna i Hercegovina
.
Ilirsko pleme
Dalmati
naseljavali su teritoriju
Glamo?kog
,
Livanjskog
i
Duvanjskog polja
. Na tom prostoru izgradili su jedinstveni odbrambeni sistem. Na Duvanjskom polju, taj sistem sa?injavale su 41
gradina
(Podgaj kod Duvna, Lib u Bor?anima, ?banica (Stipani?i), Privala, Kova?i, Letka,...).
U gr?kim i rimskim izvorima posebno se izdvaja
gradina
, koju jedni nazivaju Delminion (Ptolomej, Apijan) ili Delmion (Strabon). U savremenim izvorima usvojen je naiv Delminium. Ozna?en je kao plemenski centar po kome je i dalmatski etnos dobio ime Dalmati.
Strabon
isti?e veli?inu Delminiuma (megale polis),
Apijan
ga isti?e kao ?vrst grad na visokom polo?aju. Iako su podaci brojni, iz njih nije mogu?e ta?no odrediti koja je od gradina bila Delminium, a samim tim i njegov polo?aj. Zbog toga je dugo vremena smje?tan na razne lokacije.
Gradinu na Libu je sa vidljivim gradinskim ostatcima.
Alojz Benac
je identificirao djelove gradinskih konstrukcija: jake za?titne kamene nasipe te limitni tumul, koji je imao dvostruku ulogu - bio je glavna za?tita gradine na njenoj najosjetljivijoj strani, ali je mogao slu?iti i kao osmatra?nica. Gradina je bila naselje sa akropolom. Određene gradine u okolini Liba bile su pomo?na utvrđenja. Na lokaciji su pronađeni ostaci rimskog republikanskog oru?ja (pila, koplja, vrhovi strijela i projektile iz baca?kih strojeva), koji se ve?u za opsadu Delminia. U kontekstu historijskih, arheolo?kih, epigrafskih i hodolo?kih podataka u najnovijoj literaturi smatra se da je gradina Lib u
Bor?anima
mjesto na kojem se nalazio ilirski Delminium.
[1]
Dalmati
su decenijama vodili ratove protiv
Rimljana
, koji ve? 155. godine p.n.e osvajaju Delminium. Cjelokupno podru?je Dalmata, zajedno sa svim ostalim ilirskim plemenima, Rimljani osvajaju 9. godine n.e, nakon
Batonovog ustanka
. Nakon toga podvrgnuti su procesu romanizacije koji je po?eo izgradnjom rimskih cesta.
Delminium se spominje i u mnogobrojnim dokumentima iz rimskog perioda kao novo, rimsko naselje. I njegova ubikacija je sporna.
Carl Patsch
je u Tomislavgradu (Duvnu) prona?ao razvijeno naselje iz rimskog perioda
[2]
i smatrao ga rimskim Delminiumom.
[3]
Analizom naseobinskih i arheolo?kih ostataka, dio autora smatra da se rimski Delminium nalazio ispod istoimene ilirske gradine, u podno?ju brda Lib, a da se u dana?njem Duvnu (Tomislavgrad) nalazila putna stanica Bistue vetus.
[3]
Rimski Delminium jo? uvijek ne mo??e sa sigurno??u biti lokaliziran.
[4]
Propao je u najezdi
Avara
oko 600. godine.
Dana?nji toponim Duvno nije derivat od Delminium. Kao naselje, Duvno se prvi put spominje 1615 kao ?upanjski potok, a u
turskom jeziku
kod
Evlije ?elebije
? Dune. Ime grada bilo je do 1896 ?upanjac. Nakon toga dobiva ime Duvno, po polju, sli?no kao i
Livno
i
Glamo?
. Danas nosi naziv Tomislavgrad.
Na mjestu ilirskog Delminijuma u XX stolje?u izgrađen je radio televizijski toranj. U XXI stolje?u u planu je podizanje tornja za mobilnu telefoniju.
Na mjestu gdje je bio rimski hram i drugi objekti u Tomislavgradu, podignuto je groblje Karaula. Na samome rimskome trgu (forumu), koji je istra?io krajem 19. st.
Carl Patsch
, podignuta je 1924 crkva. Propali su ostaci rimskoga foruma, s otvorenim trgom, vije?nicom, govornicom, uredima i zatvorom, s lijepo isklesanim kamenim kvaderima. Istra?ene terme (banju) nedaleko od Franjeva?koga samostana zatrpane su pijeskom i zemljom i izgrađen parking.