Ar sikhegezh (
pandjabeg
: ?????
sikkh?
) a zo ur
relijion
a zeraouas e-pad ar
XVI
vet
kantved
e
gwalarn
India
gant kelenn
Guru Nanak Dev
hag an nav
guru
denel a zeuas war e lerc'h. Gant hec'h izili e vez anvet ar relijion Sikh
Gurmat
(kelenn ar c'houroued) pe Sikh Dharma. Sikhegezh a zeu eus ar ger
sikh
a zeu eus ar
sanskriteg
?i?ya
- studier, diskibl. Ar sikhed a ya d'ober ar pempvet kumuniezh relijiel vrasan er bed.
Kredenn bennan ar Sikhegezh a zo feiz en un
Doue hepken
V?higur?
hag a vez arouezet gant an
?k ?a?k?r
. Kavout a ra d'ar Sikhed e tleer klask ar salud dre
brederian
a-zivout anv ha kemennad Doue. Dezho eo ret heulian kelennadur an dek
Guru Sikh
hag o levr santel - ar
Gur? Granth S?hib
- hag a zo ennan oberennou meur a skrivagner diwar-benn danveziou liesek. Divizet e voe gant an dekvet guru,
Gobind Singh
e vo guru diwezhan ar
Khalsa Panth
.
E kreizenn sevenadur ar
Panjab
eman ar Sikhegezh.
Bez' ez eus 23 milion a sikhed er bed met an darn vrasan anezho a vev e stad
Panjab
, en
India
.
En hengoun relijiel eus
India
ar kreiznoz eman gwriziou ar Sikhegezh. Pouezus-tre e oa hengoun ar
Sant Mat
e kelennadurezh diazezer ar Sikhegezh, Nanak. Levezonet e oa heman gant doktrin Kabir, gant ar
Vaichnaviegezh
(ar
Bhakti
dreist-holl) ha gant ar Soufiegezh. Dishenvel eo ar Sikhegezh diouzh ar
Vaichnaviegezh
dre ma nac'h an idolou avat, doktrin an
avatared
hag ar pouez a ro d'an deoliezh diabarzh. Embreg ar sikhegezh a vefe diaesoc'h eget hini ar
Bhakti
.
Gant klaskourien e oa bet livet ar Sikhegezh evel ur feiz zizalc'h pe ur relijion
sunc'hretek
a gengejfe elfennou eus an
Hindouegezh
hag an
Islam
. Ar Sikhed a gred e voe roet o relijion dezho gant Doue hag ar bennozh a vefe ar sikhegezh ur relijion
sunc'hretek
herveti a vez kavet kunujennus gant lod anezho.
Er Sikhegezh eo
Doue
- anvet
V?higur?
-
distumm
,
peurbad
ha
nann-sellet
. Livan a reas V?higur? evel ur c'houer, nemetan, personel ha trehont. Da gavout ar salud e tle ar c'hreder perc'hennan ur feiz hag un darempred don gantan.
Hollvezant ha difin eo Doue ha livet eo gant an dermenn
?k ?a?k?r
. Kent krouidigezh ar bed na oa nemet Doue hag e youl difin (
''hukam''
. Pan hen c'hoantas e voe ar bed a-bezh krouet. Adalek-se e vagas Doue karantez an dud evit ar
maya
.
Tra ma ne c'hell ket an dud kompren Doue penn-da-benn en-doa skrivet Nanak e c'helle kaout un anaoudegezh darnel anezhan. Bezant eo Doue e-barzh E holl grouidigezh ha gwellus eo evit ar re zihunet. Hevez Nanak e tle bezan gwelet gant al "lagad diabarzh" per ar "galon". Dleout a ra ar grederien prederian da vont war-raok war hent ar sklerijenn. Ur pouez bras a roe d'ar brederiadenn rak aotren a ra an dud da gaout darempred gant Doue. Reizh ebet en-deus Doue ha, hervez, Nanak, en-deus krouet ar vuhez war meur a ved.
Kelennadur Nanak n'eo ket diazezet war ar vennozh a
baradoz
pe a
infern
. E bal a zo un unvaniezh bersonel gant Doue hag a vlen d'ar salud. An diarbennou pennan war hent ar salud-man a zo an diemgleviou hag ar garantez evit traou ar bed. An traou-se a vac'h an dud e-barzh un heuliad difin ag adc'hanidigezhiou. ar
karma
eo anvet ar meiziad-man.
Ar
maya
- touell pe iwirionez - a zo unan eus an diarbennou pennan ouzh ar salud. Distroet ez eo an dud eus an deoliezh gant dudiou bedel na roont nemet plijaduriou touellek. Evit Nanak, avat, e oa diwirionez ar bed nebeutoc'h pouezus eget hini e dalvoudegezhiou. Levezon an
ego
, ar
c'hounnar
, ar
gwallc'hoant
, ar
c'hoantegezh
ha karantez evit an traou bedel - anvet ar
pemp droug
- a zo noazus pergen. Tonkad an dud c'hloazus d'ar
pemp droug
a zo an disrannidigezh digant Doue hag un deoliezh krenv eo ar remed nemetan. Hervez Nanak eo didalvez an deoliezh divaez (emgastizerezh, pirc'hirindedou, lidou). Eus ar galon hag ar spered e tle an deoliezh wir dont.
Al lid pennan eo ar
N?m Jap?
, ur brederiadenn a adlavarer difin anv Doue en he fad. Ur c'hustum boutin a zo en India d'adlavarout anv Doue pe ur silabenn sakr met ar relijion sikh a bouez war zoare personel al lid. Ma'z eo graet mat e tizh ar
''N?m Jap?''
d'an unvaniezh gant Doue, ar
Sach Khand
.
Un darn bouezus Sikegiezh eo ar
kirat kar?
, ar redi evit pep kreder da labourat gant dezo ha da bleustrin da vezan gouestl da warezin ar re wanoc'h. Dezhan eo ret kaout ur gweled gwellwelus ha laouan ar vuhez, un dra a anve Nanak
ca?d? kal?
ha rannan e draou gant ar gummuniezh (
Va?? chakk?
).
An dek Guru hag an aotrouniezh relijiel
[
kemman
|
kemman ar vammenn
]
Eus ur ger sanskritek a dalvez "kelenner" pe bleinier e teu an dermenn
guru
. Gant dek guru e voe diazezet ar sikhiegezh etre 1469 ha 1708. Ledanaat ha krenvaat a reas pep guru ar c'hemennad lezet gant e ziagentourien.
Guru Nanak Dev
a oa ar guru kentan tra ma voe
Gobind Singh
an hini diwezhan. Kent e varv e tekredas e vefe ar
Gur? Granth S?hib
guru-dibenn ar sikhed.
Goude marv Nanak e teuas lankad pouezusan krouidigezh ar relijion sikh. Diskibien en-doa Nanak met aozadur ebet en-doa savet. Ur gumuniezh wir a grogas
Guru Angad
da sevel dre grouin lidou ispisial evit ar ganidigezhiou, an euredou hag an obidou. Un urzhaz a veleien (
manj
).
Erlec'hier
Guru Angad
,
Guru Amar Das
a ziazezas
Amritsar
ma'z eo lec'hiet an
Harimandir Sahib
. E vab yaouankan,
Guru Arjun
a yeas da c'huru goudezan. Env eo a gendastumas ar skrituriou sikh. Bac'het ha lakaet d'ar mav e voe gant an
impalaeriez Voghol
a stourme ouzh ar relijion nevez. E varv a vroudas e erlec'hierien da sevel un aozadur milourel ha politikel barrek da zifenn ar c'humuniezhiou sikh.
Ar c'hwec'hvet guru,
Guru Hargobind
, a grouas un ensavadur ispisial da gemer diviziou e-pad un enkadenn, an
Akal Takht
, a zo e sez a-dal an
Harimandir Sahib
. Ar
Sarbat ???ls?
en em vod en
Akal Takht
e-pad gouelliou 'zo evel ar Vaisakhi pe an Diwali ha pan eus diviziou da gemer. Ur
gurmat?
a zo un diviz kemeret gant ar
Sarbat ???ls?
dirak ar Gur? Granth S?hib. Dleout a ra ur
gurmat?
sellout ouzh pennaennou diazezel ar relijion sikh ha d'an holl siked eo ret da sentin outan.
Guru Nanak Dev
.
Guru Nanak Dev
, diazezer ar Sikhegezh, a oa bet ganet e
R?i Bh?i d? Talva???
, ur geriadenn anvet
Nankana Sahib
hiziv ha lec'hiet e-kichen
Lahore
, er pezh a zo
Pakistan
hiziv. Ur
patwari
e oa e dad
Mehta Kalu
. E vamm a oa
Tripta Devi
. Ur c'hoar en-doa,
Bibi Nanaki
. E gerent a oa
C'hatried
eus ar c'hlan
Bedi
. Teoget gant ar relijion e oa Nanak pa oa ur paotr yaouank hag e c'hoant a anaoudigezh a zegasas anezhan da vont kuit eus e ger. E-pad ar maread-se, war a lavarer, e kejas Nanak gant
Kabir
(1440?1518), un den santel azaouezet gant tud a veur a feiz.
Hervez an hengoun ez eas Nanak diwar wel pa oa 30 vloaz. E-pad un nebeud a zeveziou e kreded e oa beuzet en ur ster lec'hiel,
Kali Bein
hec'h anv. Distrein a reas tri devez goude-se ha respontin a reas d'ar goulennou
"n? k? hind? n? k? musalm?n"
- n'eus hindou ha muzulman ebet. Adalek an ampoent-se eo e krogas Nanak da kelenn ar pezh a furmo diaz ar sikhegezh. Daoust ma'z eus tabud diwar-benn an hent en-doa heuliet e kreder en-deus graet pevar beaj vras. An hini gentan a vleinia anezhan en
Assam
ha
Bengal
, an eil e
Sri-Lanka
, an trede e
Kachmir
,
Ladac'h
ha
Tibet
hag an hini bevare en
Arabia
.
Gant Sulakhni, merc'h ur marc'hadour
riz
eus
Batala
, e oa dimezet ha daou vab en-doa. An hini koshan,
Sri Chand
, a oa un emgastizer hag a ziazezas
sektenn
an
Udasied
. An hini yaouankan, Lakshmi Das, a choazas ar vuhez vedel. Evit Nanak, a grede en
r?j mai? j?g
(diseblanted er vuhez vedel), ne oant ket barrek da vont da c'hurued.
E 1571 e choazas Nanak
Lahi??
, unan eus e ziskibl, evel e erlec'hier. En em adenel a reas
Guru Angad
ha d'an eil guru eus ar sikhed ez eas. Daoust ma ne oa Sri Chand un den sklouf e c'hoanage an Udasied ez efe da c'huru goude e dad. Nac'han a reas da zegemer diviz Nanak. Oc'h heulian aliou Nanak ez eas kuit
Guru Angad
eus
Kartarpur
, lec'h ma veze o chom gant Nanak ha da Khadur, lec'h ma veve e wreg, ez eas. Aze e chomas betek ma voe barrek da adunvanin ar gumuniezh. Kenderc'hel a reas Angad labour Nanak ha reizhan a reas ar
Skritur gurmukhi
.
D'an trede guru ez eas Guru Amar Das e 1552. D'ur greizenn relijiel bouezus e lakaas
Goindval
ha prezegin a reas e-kenver kevatalder ar reizhou. Difenn a reas ar
sati
hag ar
purdah
ha broudan al
langar
. Goulenn a reas ouzh an holl a zeue d'e welout da gemer perzh ennan. Stumman a reas 146 abostol, hag a oa 52 maouez en o zouez. E lezvad J??h? e anvas da vleinian ar gumuniezh war e lerc'h.
Da
C'huru Ram Das
ez eas J??h?. En eo a ziazezas Ramdaspur hag a yafe diwezhatoc'h da
Amritsar
. E 1581 ez eas e vab yaouankan d'ar pempvet Guru dindan anv
Guru Arjun
. En a savas ar
Harimandir Sahib
(anvet ivez an azeuldi alaouret) ha kregin a reas da brientin an
?di Granth
dre zastuman skridou ar c'hurued diraog. Boureviet ha lazhet e voe gant an impalaer
Moghol
Jahangir
e 1606 peogwir en-doa harpet ur skraper ha nac'het da gemm an ?di Granth.
Da c'hwec'vet guru ez eas
Guru Hargobind
. Daou gleze a zouge, unan evit ar galloud speredel hag unan arall evit ar galloud amzeriat (anvet
m?r?
ha
p?r?
er sikhegezh). D'ur gumuniezh zizalc'h gant ul lu barrek d'o difenn ez eas ar sikhed. E 1644 ez eas
Guru Har Rai
da c'huru, war-e-lerc'h e teuas
Guru Har Rai
. Ar gwerziou kenaozet ganto na oant ket bet lakaet el levr santel eus ar sikhed.
Da c'huru ez eas
Guru Tegh Bahadur
e
1665
ha ren a reas ar sikhed betek ma voe lakaet d'ar marv gant
Aurangzeb
peogwir en-doa gwarezet Hindoued ha nac'het da vont da vuzulman. E vab, Gobind Rai, a ren war-e-lerc'h. Gobind Rai, na oa nemet nav bloavezh pa'z eas da c'huru dindan anv
Gobind Singh
a vilourekaas muioc'h c'hoazh ar siked. Badezet e voe gant ar
Panj Pi?r?
ha krouin a reas ar
Khalsa
e
1699
. An dizemglev gant an impalaeriezh Voghol a gendalc'has ha goude ma en-doa lazhet Aurangzeb pevar eus e vibien e kasas
Gobind Singh
ar
Zafarn?m?
dezhan.
Un tammig kent e varv e tivizas
Gobind Singh
e vefe ar
Gur? Granth S?hib
guru nemetan ar sikhed. An aotrouniezh vedel a roas d'ar
Khalsa
.
Banda Bahadur
, un emgastizer a gargas da gastizan ar re o-doa heskinnet ar sikhed. Goude e varv e teuas
Gobind Singh
da vezan da benn al lu sikh. Lakaet d'ar marv e voe gant
Jahandar Shah
goude m'en-doa nac'het da vont d'ur muzulman.
Goude diskarr an impalaeriezh Voghol ez eas ar sikhed d'un nerzh galloudus en India. Ur riez sikh a ziazezas
Maharaja Ranjit Singh
er
Penjab
.
Lahore
e voe e herbenn hag en em astenn a rae betek
tremenlec'h Kaiber
. Goude e varv e tiskaras, avat, ha gant ar Saozon e voe staget goude ar
brezeliou saoz-sikh
.
Harpan a reas ar sikhed ar
C'hendalc'h Broadel Indian
met krouin a rejont ivez daou aozadur da warezin o interestou : ar
Shiromani Gurdwara Prabandhak Committee
hag ar
Shiromani Akali Dal
. E-pad
disrannadur India
e
1947
e voe lazhet miliadou a sikhed ha ret e voe da vilionou arall da dec'hout o mammvro. Daoust ma'z eo aet
Penjab
d'ar stad pinvidikan en
India
goude an
Dispac'h Glaz
e krogas ur strollad eus sikhed bleiniet gant
Jarnail Singh Bhindranwale
da stourm evit ur stad sikh dizalc'h, ar
Khalistan
.
Daou levr santel o-deus ar sikhed : ar Gur? Granth S?hib hag an Dasam Granth.
War a greder e voe skrivet an
Adi Granth
gant
Bhai Gurdas
dindan goursell
Guru Arjun
etre 1603 ha 1604. Er
Skritur gurmukhi
e vez skrivet. Homan a voe krouet da warezin kelennadurezh ar c'hurued Sikh. D'an amzer ma voe skrivet an Adi Granth e oa kinniget galloud Arjun gant dalc'hidi Prithi Chand, e vreur ha keveler.
Dornskrid orin an Adi Granth a vez anvet
kart?rpur b?
ha perc'hennet e gant ar familh Sodhi eus Kartarpur.
Un dornskrid eus ar Gur? Granth S?hib.
Eilstumm diwezhan ar
Guru Granth Sahib
a voe dastumet gant
Gobind Singh
. Kenaozet eus an Adi Granth hag eus melganou
Guru Tegh Bahadur
. Gant
Guru Granth Sahib
e voe dekretet e vo ar Guru Granth Sahib guru peurbad ha bev ar sikhed. Enderc'hel a ra skridou eus ar pemp guru kentan, eus
Guru Tegh Bahadur
hag ur werzenn nemeti gant
Gobind Singh
. Kelenadurezh ar sent evel
Kabir
,
Namdev
,
Ravidas
ha
Sheikh Farid
a endalc'h ivez.
Rannet eo an destenn e
ragaou
hag a zo isrannet hervez o hirded pe o aozour. 31 raga ez eus er Guru Granth Sahib. Skrivet eo e
Sant Bh???
, ur yezh kar d'an
hindieg
ha d'ar
penjabeg
hag a veze kalz implijet e norzh
India
e-pad ar
c'hrennamzer
gant ar prezegerien boblek. Ar Guru Granth Sahib a endalc'h 5000
shabad
pe meulganou.
Gant ar
M?l Mantra
, ur werzenn skrivet gant Nanak e krog ar Guru Granth Sahib