Эфтал?ты

	Эфтал?ты † ; (ηβοδαλο)
	Выява VI ст. або VII ст.
Агульная колькасць
Рэг?ёны пражывання	Тахарыстан
Мова	эфтлал?цкая, бактрыйская
Рэл?г?я	пол?тэ?зм , будызм
Бл?зк?я этн?чныя групы	гуны

Эфтал??ты , белыя гуны (саманазва: ηβοδαλο ) † ? старажытны цюркск? або мангольск? народ, стваральн?к? магутнай дзяржавы ? Цэнтральнай Аз?? ? V ? VI стст. н. э. Яе цэнтрам бы? Тахарыстан , аднак межы дзяржавы эфтал?та? распа?сюджвал?ся далёка на по?нач ? на ?сход. У VI ст. адз?ная дзяржава эфтал?та? распалася ? вын?ку войн з ?ранам ? Цюркск?м каганатам , аднак дробныя эфтал?цк?я дзяржавы працягвал? ?снаваць да VIII ст.

Нашчадкам? эфтал?та? сябе л?чаць уйгурск?я ≪цыганы≫ эйну , а таксама частка туркмена? ? халаджы .

Паходжанне [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Найменне эфтал?ты паходз?ць ад скажонай саманазвы гэтага народа ηβοδαλο ( ?bod?l ). Падчас знаходжання ? Тахарыстане яны карыстал?ся бактрыйскай мовай ?ранскага паходжання ? п?сьмом на аснове грэчаскага алфав?та , аднак захо?вал? цюркск? тытул ≪ябхгу≫ свайго вярхо?нага правадыра. У XX ст. шэраг даследчыка? высо?ва? думку, быццам бы эфтал?ты магл? быць прадста?н?кам? ?ранск?х плямёна? ? сфарм?равал?ся на тэрыторы? сучаснага Афган?стана . Аднак гэта супярэчыць крын?цам таго часу. Так, Пракоп?й Кесарыйск? п?са?, што эфтал?ты належаць да гуна? як па назве, так ? па факту. К?тайск?я а?тары таксама л?чыл? эфтал?та? нашчадкам? гуна? або (у пазнейшы час) протамангольскага племен? сяньб? . Большасць сучасных навуко?ца? мяркуе, што эфтал?ты м?грыравал? ? Тахарыстан з Алтая ? той жа перыяд, кал? пачалася м?грацыя гуна? на захад.

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Абрысы дзяржа? эфтал?та? ? алхона ? канцы V ст.

Эфтал?ты перасял?л?ся на по?дзень Цэнтральнай Аз?? ? сярэдз?не IV ст. У 442 г. яны был? ?першыню ?згаданы ? сувяз? з вайной з Сасан?дам? . Да гэтага часу яны ?жо сфарм?равал? сваю манарх?чную дзяржаву з цэнтрам у Тахарыстане . Пасля 479 г. эфтал?ты авалодал? багатай кра?най Согд . У канцы V ст. падначал?л? Турфан . Каля 462 г. яны або выц?снул? з Тахарыстана племя алхона , або яно само аддзял?л?ся ад эфтал?та? ? рушыла ? Па?днёвую Аз?ю , дзе заваявала частку ?мперы? Гупта . У даследаваннях XX ст. дзяржавы алхона часцяком блытал?ся з эфтал?цк?м?, пакольк? выц?снутыя на по?дзень качэ?н?к? падобна эфтал?там карыстал?ся бакрыйск?м п?сьмом ? атаяснял?ся з гунам? .

У 458 г. сасан?дск? прынц Пероз з дапамогай эфтал?цкага валадара Ахшунвара атрыма? перамогу над сва?м братам Арм?здам III . Аднак саюз Пероза з эфтал?там? працягва?ся тольк? да 474 г. Ён правё? супраць ?х 3 ваенныя кампан??, але ?се прайгра?. У 484 г. ён заг?ну? у б?тве з ?м?. Кавад, сын Пероза, апыну?ся на некаторы час у заложн?ках, дачка Пероздухт была вымушана выйсц? замуж за эфтал?цкага валадара. Сасан?дск? ?ран выплочва? дзяржаве эфтал?та? вел?зарную дан?ну. У 498 г. Кавад, зрынуты па?станцам?, бы? вымушаны звяртацца за дапамогай да эфтал?та?, каб вярнуць сабе трон.

Каля 557 г. сасан?дск? манарх Хасро? I у саюзе з Цюркск?м каганатам перамог эфтал?та? у б?тве пад Бухарой . Сасан?ды ? цюрк? падзял?л? дзяржаву эфтал?та? па рацэ Амудар’я . У Тахарыстане ? по?начы Афган?стана захавал?ся некальк? дробных залежных дзяржа?ных аб’яднання?, дзе к?равал? эфтал?цк?я роды. Па?ночныя эфтал?ты, падначаленыя Цюркскаму каганату, працягвал? войны з ?ранам. В?давочна, гэта яшчэ болей саслаб?ла ?х, пакольк? к канцу першай чвэрц? VII ст. улада ? эфтал?цк?х дзяржавах пачала пераходз?ць да феадала? цюркскага паходжання.

У 652 ? 654 гг. дзяржавы эфтал?та? был? заваяваны арабам? . Каля 689 г. яны па?стал? супраць Амеядскага хал?фата , але пацярпел? паражэнне. Тым не меней, у к?тайск?х дакументах эфтал?цк?я дзяржавы ?згадвал?ся амаль да сярэдз?ны VIII ст.

Культура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У ранн?х к?тайск?х крын?цах паведамлялася, што эфтал?ты рассеял?ся па чужых кра?нах, дзе к?руюць дзесяткам? добра ?мацаваных гарадо? ? пасел?шча?, але селяцца ? намётах . Сярод ?х вылучал?ся бедныя ? заможныя. Так?м чынам, эфтал?ты першапачаткова захо?вал? качавы лад жыцця. Але ?жо Пракоп?й Кесарыйск? каза?, што эфтал?ты ? адрозненн? ад ?ншых гуна? не качавал?, ?м? к?рава? адз?ны манарх , ? яны прытрымл?вал?ся закона? . Старыя традыцы? на?да?жэй захо?вал?ся ? побыце ? ваеннай справе. Эфтал?ты дэфармавал? чэрапы , практыкавал? пал?андрыю . Аснову ?х войска складала конн?ца . Эфтал?цк?я во?ны карыстал?ся прамым? ≪гунск?м?≫ мячам? ? шлемам? са злучаных рухомых папярочных палос.

У вын?ку заваявання? у склад эфтал?цкай дзяржавы ?вайшл? значныя тэрыторы?, насельн?цтва як?х звычайна належала да ?ранамо?ных аселых народа?. Розныя частк? дзяржавы захо?вал? пэ?ную а?таном?ю. Самарканд ? некаторыя ?ншыя рэг?ёны нават нак?ро?вал? асобныя пасольствы ? К?тай. Яны выплочвал? цэнтральнаму к?ра?н?цтву дан?ну. На тэрыторы? Афган?стана был? знойдзены зап?сы пазнейшай пары, дзе ?згадва?ся спецыяльны падатак для эфтал?та?.

Аф?цыйнай мовай дзяржа? эфтал?та? была бактрыйская . У спадчыну ад Кушанскай дзяржавы дастал?ся п?сьмо на аснове грэчаскага алфав?та ? ?ранамо?ныя назвы пасад ? асбараб?до? (камандз?р конн?ка?), аазарко (≪яго вял?касць≫), шаа (манарх) ? ?нш. ?х знаходзяць на надп?сах на кашто?ных камянях ? манетах . У ?ранск?х крын?цах валадарам эфтал?та? прып?свал?ся тытулы , характэрныя для сасан?дскай дзяржавы. Паралельна выкарысто?вал?ся цюркск?я назвы высакародных ≪ябхгу≫ ? ≪тархан≫.

Для заваяваных зямель была характэрна канфес?йная стракатасць. Мясцовае насельн?цтва вызнавал? зараастрызм , але захо?вала шматл?к?я перажытк? старажытных культа?. Вядома, што ? дзяржаве эфтал?та? таксама жыл? хрысц?яне . Ранн?я к?тайск?я крын?цы ?згадвал? тое, што эфтал?ты шануюць бога неба Ц?еншэ?нь ? бога агня Хуашэнь. Прадста?н?к? гэтага народа з Ферганскай дал?ны хавал? высакародных памерлых у каменных маг?льнях, для бедных абшчынн?ка? папросту рыл? ям?ны ? зямл?. Сунь Юнь, к?тайск? паэт ? п?л?грым сярэдз?ны VI ст., нарака? на тое, што эфтал?ты не вызнавал? будызм ? нават нецярп?ма аднос?л?ся да яго. В?давочна, такое ста?ленне да будызму паступова змян?лася, пакольк? ? дзяржавах эфтал?та? усталё?вал? будысцк?я помн?к?. Найбольш вядомыя з ?х Бам?янск?я стату? Буды .

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]