Шляхецкая дэмакратыя ? пал?тычная с?стэма, якая ?снавала ? XVI - XVIII стагоддзях у Карале?стве Польск?м , а пазней ? у Рэчы Паспал?тай . Характэрызуецца ная?насцю шырок?х право? шляхты ва ?пра?ленн? кра?наю.

Шляхецкая дэмакратыя з пэ?най доляй умо?насц? ?я?ляе сабой варыянт прадста?н?чай дэмакраты? , але ? Рэчы Паспал?тай народам л?чылася не ?сё насельн?цтва, а тольк? шляхта (так?м чынам, гэты пал?тычны рэжым можна назваць ал?гарх?яй ). У той жа час, Рэч Паспал?тая не з'я?лялася рэспубл?кай, бо на чале дзяржавы стая? манарх , як? аб?ра?ся пажыццёва. Прадста?н?цтва сойму забяспечвалася ?дзелам у яго складзе дэпутата? ад дробных збора? шляхты ? земск?х сойм?ка? . Дэпутаты аб?рал?ся шляхтай пэ?нага рэг?ёну ? атрымл?вал? ад сойм?ка? ?нструкцы?, у як?х прап?свалася, як ?м галасаваць на ?сеагульным (агульным) сойме . Пасля заканчэння агульнага сойма зно? скл?кал?ся сойм?к?, на як?х дэпутаты адчытвал?ся перад шляхтай (рэляцыйныя сойм?к?).

Па Няша?ск?х статутах 1454 года сойм?к? атрымал? ад караля Каз?м?ра IV Ягелончыка шырок?я правы на ?дзел у агульнадзяржа?ных справах. У склад сойма ?ваходз?л? кароль, члены пасольскай ?збы ? сената . У пасольскай ?збе засядал? 170 дэпутата?, абраных на сойм?ках (перадсоймавых). Сенат не бы? выбарным органам ? склада?ся з члена? Карале?скага Савета. Да ?х належал? вышэйшыя духо?ныя ? свецк?я сано?н?к?. Кароль л?чы?ся трэц?м сасло?ем ? скл?ка? засяданн?. Вальны сойм пав?нен бы? зб?рацца кожныя два гады на тэрм?н у шэсць тыдня?.

Пераход да фальваркава-паншчыннай гаспадарк? спрыя? эканам?чнаму ? пал?тычнаму ?змацненню шляхты. Да таго ж удзельная вага дваранства ? агульнай масе польскага насельн?цтва была значна вышэй, чым у ?ншых е?рапейск?х кра?нах. Гэтым? абстав?нам? ? тлумачылася пал?тычная акты?насць польскай шляхты ? яе ц?кавасць да дзяржа?ных спра?. На мяжы XV-XVI стст. у Польшчы завяршылася афармленне сасло?най манарх??: у кра?не дзейн?ча? двухпалатны сойм. Верхняя палата - сенат - уключала ? сябе прадста?н?ко? вышэйшага духавенства ? магната?, занятых на высок?х дзяржа?ных пасадах. У н?жнюю палату - пасольскую ?збу - уваходз?л? дэпутаты, выбраныя на сойм?ках - з'ездах мясцовай шляхты. Сяляне ? гараджане цалкам ух?лял?ся ад удзелу ? сойме. Гало?ную ролю ? ?м усё больш грала шляхта. Сойм мог не тольк? ?плываць на рашэнн? караля, але нават абмяжо?ваць яго дзеянн?. У сваю чаргу, паводз?ны сойма залежал? ад паз?цы? сойм?ка?. Да таго ж, хоць з XIV ст. у кра?не к?равал? тольк? прадста?н?к? дынасты? Ягелона?, карале?ская ?лада заставалася выбарнай. Усё гэта надавала своеасабл?васц? дзяржа?ным ладам Польшчы ? Рэчы Паспал?тай .

Пам?ж уладам? ? шляхтай ?шла барацьба за ?плы? на караля. У 1530 яна выл?лася ? адкрытае пал?тычнае супрацьстаянне. Штуршком да яго паслужыла тое, што кароль Жыг?монт I (1506-1548), па патрабаванн? сваёй жонк?-?тальянк? Боны Сфорца , правё? абранне ? каранацыю ?х дзевяц?гадовага сына Жыг?монта А?густа . Гэта супярэчыла традыцы?, бо новага караля можна было выб?раць тольк? пасля смерц? яго папярэдн?ка. Стала зразумела, што зроблена спроба замян?ць выбарную манарх?ю спадчыннай. Абураная шляхта абв?навац?ла Жыг?монта I у парушэнн? закона?, але далей гэтага справа не пайшла.

Жыг?монт II А?густ (1548-1572) працягну? л?н?ю бацьк?, праз што пам?ж ?м ? шляхтай па?ста? канфл?кт. Аднак кал? каралю спатрэб?л?ся грошы для вядзення вайны, а атрымаць ?х ён мог тольк? са згоды шляхты, манарху прыйшлося пайсц? на саступк?. На здз??ленне ?сяго сойму Жыг?монт А?густ з'яв??ся на яго паседжанн? не ? звыклым для яго модным ?тальянск?м, а ? шляхецк?м уборы. Да таго ж ён звярну?ся да сойму на польскай мове, а не на лац?нскай, як за?сёды. Гэта был? с?мвал?чныя прыкметы змены паз?цы? караля, яго ?мкненне дамов?цца са шляхтай. Вын?кам кампрам?су стала зацвярджэнне прынцыпу абрання польск?х каралё?.

Пасля смерц? Жыг?монта II А?густа , апошняга з дынасты? Ягелона?, польск?м каралём абрал? французскага прынца Генрыха Валуа (1573-1574). Перад уступленнем на трон ён пакля?ся не парушаць закона? Рэчы Паспал?тай . Кароль бы? абавязаны кожныя два гады скл?каць сойм, не мог без яго згоды аб'я?ляць вайну, заключаць м?р, выдаваць законы, скл?каць апалчэнне. Адмова манарха ад выканання сва?х абавязка? вызваляла шляхту ад падпарадкавання яму. Следствам гэтага ?змацнення паз?цый шляхты стала ?вядзенне ? дзеянне прынцыпу ≪свабоднага вета≫ (забароны). Кал? хаця б адз?н з дэпутата? сойма прама?ля?: "Не дазваляю≫, рашэнне не прымалася, нават кал? ?се астатн?я за яго прагаласавал?. Пачал?ся пастаянныя зрывы ? працы сойма. Нярэдка здаралася, што дэпутаты раз'язджал?ся па сва?х маёнтках, так н?чога ? не вырашы?шы.

Шляхецкая вольнасць праяв?лася ? ? рэл?г?йным пытанн?. Рэфарматарск?я ?дэ? рана пран?кл? ? Польшчу як у форме лютэранства, так ? кальв?н?зму. Польск?я пратэстанты патрабавал? падпарадкавання катал?цкай царквы каралю, перадачы царко?най уласнасц? дзяржаве, адмену дзесяц?ны ? ?вядзення падаткаабкладання для духавенства. У сярэдз?не XVI ст. яны атрымал? поспех: сойм пры падтрымцы караля вызвал?? шляхту ад выплаты дзесяц?ны ? ?сталява? свабоду веравызнання. Але прых?льнасць шляхты да пратэстантызму аказалася нетрывалай: атрыма?шы сваё, яна стала вяртацца да катал?цызму.

Канстытуцыя 3 мая 1791 года ?трымо?вала закон ≪Аб сойм?ках≫, як? пазба?ля? галату (беззямельную шляхту) права на ?дзел у сойм?ках.

Асно?ныя рысы шляхецкай дэмакраты? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Выбарнасць манарха
• Ная?насць шляхецк?х сойма? ? сойм?ка?
• Ная?насць Сената
• Шляхецк?я вольнасц?

Гал?ны ?лады [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Выкана?чаяː манарх
• Заканада?чая: соймы ? сойм?к?
• Судовая: суды