Чачэнцы
(саманазва
Noxci
(
Нохчы
)) ? вайнахск? народ у
Рас??
, асно?нае насельн?цтва
Чачэнскай Рэспубл?к?
[1]
.
?снуе некальк? верс?й паходжання саманазвы чачэнца?, сярод ?х: ад вёск? Нахш, рэштк? якой можна знайсц? ? гарах; ад слова
nexca
, што значыць ≪авечы сыр≫; ад слова
nox
? рала. Некаторыя выводзяць этнон?м ад ?мя
Б?блейскага
патрыярха
Ноя
(
па-чачэнску
Nox). Е?рапейская назва ≪чачэнцы≫ паходз?ць ад аулу Чачэн, каля якога
руск?я
?першыню сустрэл?ся з плямёнам? нохчый падчас
Перс?дскага паходу
1722?1723 гадо?.
У цяперашн? час пражываюць на тэрыторы? Рас?йскай Федэрацы? (у тым л?ку ? Чачн? ? 1,300,000 чал., у
Дагестане
? 97,000, у
?нгушэты?
? 97,000, у
Па?ночнай Асец??
? 5,000, у
Кабардз?на-Балкары?
? 5,000,
Краснадарск?м кра?
? 3,000 ? ?нш., асабл?ва ?
Маскве
),
Турцы?
(больш за 100,000),
?ардан??
(90,000),
Казахстане
(75,000),
Сауда?ская Арав?я
(60,000),
С?ры?
(больш за 50,000),
Груз??
(40,000),
Азербайджане
(10,000), у кра?нах
Е?ропы
.
Ёсць самым шматл?к?м з па?ночна-ка?казск?х народа?.
Пасля заканчэння
ка?казскай вайны
? 1865 годзе каля 5000 чачэнск?х сем'я? перасял?л?ся на тэрыторыю
Асманскай ?мперы?
. ?х стал? зваць мухаджырам?. Сёння ?х нашчадк? прадста?ляюць асно?ную частку чачэнск?х дыяспар Турцы?, С?ры? ? ?ардан??.
У лютым 1944 года больш за па?м?льёна чачэнца? был? дэпартаваныя на загад
Стал?на
? раёны
Сярэдняй Аз??
. 9 студзеня 1957 года яны атрымал? дазвол вярнуцца на
ранейшае месца жыхарства
, але некаторая колькасць перасяленца? так ? засталася на новай радз?ме ? у Казахстане ?
Кыргызстане
.
Першая
?
другая
чачэнск?я войны прывял? да таго, што значная колькасць чачэнца? перасял?лася ? кра?ны Заходняй Е?ропы, Турцыю ? арабск?я кра?ны. Павял?чылася чачэнская дыяспара ? ? Рас??
[2]
.
Чачэнская мова
аднос?цца да нахскай групы мо?
?беры?йска-ка?ка?зскай сям’?
. Дадзеныя л?нгв?стык? ?сталё?ваюць сваяцтва нахск?х мо? з старажытным?
хурыта
-
урарцк?м?
мовам?. Разам з
?нгушам?
, к?стынцам? ? бацб?йцам? чачэнцы складаюць нахскую этн?чную групу (саманазва ? вайнах?).
Верн?к? чачэнцы ?
мусульмане
-
сун?ты
, у асно?ным належаць да
суф?йск?х
тарыката?
Накшбандыя
?
Кадырыя
[3]
. Яшчэ ? XVI ст. было шырока распа?сюджана
правасла?е
.
Традацыйным заняткам ра?н?нных чачэнца? было земляробства. Збольшага сеял? пшан?цу, проса ? ячмень. У гарах пераважала жывёлагадо?ля. Асно?ным транспартам у гарах была запрэжаная валам? арба з двума невял?к?м? дра?ляным? колам?, па бездаражы выкарысто?вал? санк?. Сярод рамёства? был? распа?сюджаныя гарбарства, апрацо?ка метала?, камню, дрэва, ганчарства.
Улюбёная народная страва ? звараныя ? булёне галушк? з кукурузнай мук? ? галнаш; да сталу ?х падаюць з кавалкам? адварнога мяса ? то?чанага часнаку. З пшан?чнай ц? ячменнай мук? пякуць п?раг? з начыннем з сыру, бульбы ц? гарбузо?. Звычайныя стравы ?летку ? сыр, тварог, к?слае малако.
Зноск?