Хатн? (бытавы) кам’ютар  ? камп’ютар , прызначаны для выкарыстання дома. Тэрм?н побытавы ц? хатн? камп’ютар пазначае танны сегмент другога пакалення м?кракамп’ютара? , як?я з’яв?л?ся на рынку ? 1977 годзе ? атрымал? шырокае распа?сюджанне ? 1980-я гады . У адрозненн? ад даражэйшых ? мацнейшых машын, што звычайна звал?ся прафес?йным? ц? персанальным? камп’ютарам? (калька з англамо?нага тэрм?на Personal Computer), хатн?я камп’ютары был? адметныя меншым коштам, больш сябро?ск?м ?нтэрфейсам да карыстальн?ка ? зручнасцю канструкцы?.

Хатн?я камп’ютары стал? шырока даступным?, кал? пачалася масавая вытворчасць м?крапрацэсара? , а таксама м?красхем вял?кай ступен? ?нтэграцы?, што прывяло да рэзкага скарачэння памера? камп’ютара? ? ?х танненню. Гэта дазвол?ла выкарысто?ваць камп’ютары ? хатн?х умовах. Кал? раней, у сярэдз?не 70-х , м?кракамп’ютары з’я?лял?ся не болей чым дараг?м? ? маламоцным? цацкам? для прафес?янала? ? энтуз?аста?, то пад канец дзесяц?годдзя наймацнейшыя экзэмпляры магл? канкураваць з танным? м?н?-ЭВМ , ствары?шы сегмент прафес?йных камп’ютара? (як? ператвары?ся потым у рабочыя станцы? ), тады як самыя простыя канф?гурацы? стал? даступныя коштам прыватнаму спажы?цу. У далейшым, у сувяз? с ростам выкарыстання ? побытавай сферы IBM PC-сумяшчальных ПК (т.з. персанальных, першапачаткова давол? дараг?х ? прэзентаваных IBM як прызначаныя для 100 % прафес?йнага, пераважна оф?снага ?жывання, але з разв?ццём тэхналог?й яны значна патаннел? ? стал? больш ун?версальным?), тэрм?н ≪бытавы (хатн?) камп’ютар≫ бы? выцеснены тэрм?нам ≪ персанальн? камп’ютар ≫ (ПК).

Кароткая г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Выток? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пасля фенаменальнага поспеху вырабленага кампан?яй Apple Computer у 1977 годзе камп’ютара Apple II , як? заваява? папулярнасць карыстальн?ка?, у прыватнасц? з дапамогай электроннай табл?цы VisiCalc (адной з асно?ных прычын х?товага статусу якой была прапонова ? якасц? сродка падл?ку падатка?: праз асабл?васц? падатковага заканада?ства ЗША штогоднае складанне дэкларацы? хатн?м? гаспадаркам? ? малым? прадпрыемствам? ? надзвычай складаны ? карпатл?вы працэс, як? раней уключа? у сябе разл?нейванне ? шматразовую пра?ку вял?зных балансавых табл?ц), на рынак пад канец 1970-х ? пачатку 1980-х хлынул струмень машын ус?х тыпа?. Сярод ?х сустракал?ся ? так?я экзатычныя, як Jupiter ACE , аперацыйная с?стэма якога была аснавана на мове праграмавання Forth ; камп’ютар з’яв??ся на рынку на каротк? момант ? зно? зн?к. Некаторыя пратрымал?ся давол? до?га ? напрыклад, BBC Micro ? Commodore 64 , як?я нават сёння маюць прых?льн?ка?.

Аднак з’я?ленне ? жн??не 1981 года IBM PC (паводле ?нутранай, малавядомай простаму спажы?цу с?стэме клас?ф?кацый IBM, званага ≪IBM 5150≫) прывяло ? вын?ку да дам?навання IBM PC-сумяшчальных персанальных камп’ютара? ? новых пакалення? гульнявых прыставак . Значна даражэйшы, арыентаваны на прафес?йнае выкарыстанне, грувастк? ? пужальны IBM PC бы? значна мацнейшым, чым 8-б?тныя хатн?я камп’ютары папярэдн?х пакалення?, ? ? дадатак ме? модульную, пашыральную арх?тэктуру , што дазваляла падабраць яго канф?гурацыю пад патрэбную задачу, не марнуючы л?шн?х грошай. Акрамя таго, дзякуючы рашэнню IBM не патэнтаваць BIOS свайго камп’ютара, праз некаторы час з’яв?лася вял?кае мноства апаратна ? праграмна сумяшчальных клона?, як?я дазвалял? запускаць праграмнае забеспячэнне IBM PC без змена?, што прввяло да рэзкага падзення кошта? ? кансал?дацы? ?ндустры? вакол IBM-PC-сумяшчальных машын як прамысловага стандарту.

У той жа час састарэлыя 8-б?тныя машыны працягвал? губляць папулярнасць. Некаторыя з ?х, так?я как MSX ? Apple II , зраб?л? спробу перайсц? ? 16-б?тны клас, але без значнаго поспеху. Пакуль Apple II губля? паз?цы? пад напорам IBM PC, [[Apple клав?ятурай Computer]] у 1984 годзе выраб?? новы камп’ютар Apple Macintosh , як? бы? адказам на IBM PC ? характэрным прыкладам новага пакалення хатн?х камп’ютара?. Нягледзячы на маленьк? аб’ём памяц? (128К) ? монахромны экран невял?кага разрознення (512х384), ён ме? надзвычай моцны 24/32-б?тны працэсар Motorola 68000 , рэвалюцыйны граф?чны ?нтэрфейс карыстальн?ка , ? па розн?чным кошце ($2500, прыкладна $5500 у доларах 2013 года) адпавяда? прафес?йным камп’ютарам. ?ншым вядомым прадста?н?ком гэтай класы стал? Commodore Amiga ? Atari ST , але ?х папулярнасць апынулася нядо?гай ? праз недальнабачную б?знэс-пал?тыку ?х вытворцы збанкрутавал? ? сярэдз?не 90-х.

У вын?ку на сярэдз?ну 90-х гадо? рынак хатн?х камп’ютара? апыну?ся падзелены пам?ж машынам? тольк? двух платформ ? IBM PC-сумяшчальных ПК ад розных вытворца? на любы густ ? гаманец, што займал? да 90 % рынку, ? сканцэнтраваных на даражэйшым сегменце Apple Macintosh , доля рынку як?х вагалася на ?зро?н? 10 %. Гэта с?туацыя апынулася на дз?ва ?стойл?вай ? захо?ваецца з незначным? ваганням? ?жо каля 20 гадо?. У той жа час мяжа пам?ж бытавым? ? прафес?йным? машынам? пад канец 90-х апынулася канчатковы размытвй праз фактычную смерць сегменту рабочых станцый пад к?ра?н?цтвам АС UNIX  ? значна магутнасць персанальных камп’ютара?, не звязаных абмежаванням? кампан?й-вытворца? з-за ?х адкрытай арх?тэктуры, зраб?ла UNIX-станцы? нявыгадным? ? прывяла да ?х выцяснення мацнейшым? канф?гурацыям? ПК, 100 % сумяшчальным? з машынам? бытавога сегменту, хай ? значна больш прадукцыйным?.

Тэхн?чныя асабл?васц? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Большасць хатн?х камп’ютара? был? вонкава падобным?, мел? выкананне ? форме клав?ятуры-монаблоку з таннай у вытворчасц? ( мембраннай альбо гумовай ) клав?ятурай , выводз?л? 20?40 калонак у тэкставым рэжыме на звычайны тэлев?зар . Мног?я выкарасто?вал? звычайныя шырока распа?сюджаныя а?дыёкасеты (павольныя ? давол? ненадзейныя) для захо?вання ?нфармацы?, бо дыскаводы ? той час был? давол? дараг?м?, асабл?ва ? Е?ропе (часам дыскавод каштава? даражэй за камп’ютар, бо ме? больш складаную канструкцыю ? бы? даражэй у вытворчасц?). У рэшце рэшт н?зк? кошт для спажы?ца бы? важнейшы ? дазваля? павял?чыць а?дыторыю людзей, як?я купляюць камп’ютар упершыню. У якасц? асно?нага пакупн?ка разглядалася сям’я з дзецьм? школьнага ?зросту.

Усе сучасныя настольныя машыны маюць аперацыйную с?стэму (АС), якая забяспечвае ?заемадзеянне пам?ж аператарам ? апаратурай камп’ютара ( памяццю , працэсарам ? ?нш.). Хатн?я камп’ютары часта мел? ?ласную АС, часткай якой бы? ?нтэрпрытатар мовы праграмавання Бэйс?к ( англ. : BASIC ), зап?саны ? адну ц? некальк? м?красхем ПЗП . Тэрм?н ≪ прыкладное праграмнае забеспячэнне ≫ выкарысто?ваецца для праграм, як?я выконваюцца ? межах аперацыйнай с?стэмы ? прызначаюцца для рашэнне пэ?ных задач; да так?х праграм належаць тэкставыя працэсары ? гульн? . Па меры састаравання хатн?х камп’ютара?, мног?я з ?х набывал? другое жыццё ? выглядзе эмулятара? ? праграм, як?я дазвадаюць камп’ютару выконваць праграмы, нап?саныя для ?ншага камп’ютара. Так?м чынам, мног?я з прыкладных праграм старых машын могуць быць запушчаны на сучасных ПК, а сам? камп’ютары стал? прыкладным? праграмам? для ?ншых камп’ютара?.

Бытавыя камп’ютары был? пабудаваны пераважна на 8-разрадных працэсарах, тыповым прадста?н?ком як?х (? найбольш распа?сюджаным у хатн?х камп’ютарах) з’я?ляецца працэсар MOS6502 вытворчасц? MOS Technology альбо Zilog Z80 . На працягу першай паловы 1980-х распрацо?валася ? прадавалася вял?кая колькасць 8-б?тных хатн?х камп’ютара?. У далейшым, з канчатковым састараваннем 8-б?тных машын на пачатку 1990-х, ролю хатн?х камп’ютара? занял? танныя канф?гурацы? PC-сумяшчальных маш?н ? Mac’а?, а на сярэдз?ну 2010-х у гэтым сегменце усё большую долю займаюць планшэтныя камп’ютары .

Эпахальныя хатн?я камп’ютары [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

1970-я гады [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Чэрвень 1977 года: Apple II ( Па?ночная Амерыка ) ? шматкаляровы граф?чны рэжым, восем слота? пашырэння.
• Жн?вець 1977 года: Tandy Radio Shack TRS-80 (Па?ночная Амерыка) ? першы хатн? камп’ютар, як? каштава? меней 600 дол.
• Снежань 1977 года: Commodore PET (Па?ночная Амерыка) ? першы камп’ютар, у камплект паста?к? якога ?ваходз?л? клав?ятура, ман?тор, накапляльн? на магн?тнай стужцы (адмысловы ф?рмовы магн?тафон).
• 1979 год: Atari 400/800 (Па?ночная Амерыка) ? першы камп’ютар з наборам спецыял?заваных м?красхем ? праграмавальным в?дэапрацэсарам.

1980-я гады [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• 1980 год: Sinclair ZX80  ? першы хатн? камп’ютар з коштам меней 100 англ?йск?х фунта?.
• 1980 год: Commodore VIC-20 ( Па?ночная Амерыка ) ? кошт менш 300 дол.; першы камп’ютар у свеце, пераадоле?шы планку ? адз?н м?льён праданых экзэмпляра?.
• 1980 год: TRS-80 Color Computer (Па?ночная Амерыка) ? аснаваны на працэсары Motorola 6809 , скарыстана шматкарыстальн?цкая ? шматзадачная аперацыйная с?стэма OS-9 .
• Чэрвень 1981 года: Texas Instruments TI-99/4A (Па?ночная Амерыка) ? базавая мадэль ? малавядомы TI-99/4; першы хатн? камп’ютар з 16-разрадным працэсарам Texas Instruments TMS9900 .
• Жн?вень 1981 года: IBM PC (Па?ночная Амерыка) ? продак ус?х ?снуючых запаз апаратна IBM PC-сумяшчальных платформ. Арыг?нал называ?ся IBM 5150 . Бы? створаны групай з 12 ?нжынера? ? канструктара? пад к?ра?н?цтвам Дона Эстрыджа ( англ. : Don Estridge ) ? флорыдск?м падраздзяленн? кампан?? IBM ? Entry Systems.
• 1981 год: Sinclair ZX81 ( Е?ропа ) ? каштава? 49,95 англ?йск?х фунта? у выглядзе набору для зборк?; 69,95 фунтов ? сабраны ? гатовы да выкарыстання; з’яв??ся на рынку як Timex Sinclair 1000 у ЗША ? 1982 годзе.
• 1981 год: BBC Micro (Е?ропа) ? на працягу ?сяго дзесяц?годдзя з’я?ля?ся асно?ным камп’ютарам у сферы адукацы? ? Вял?кабрытан?? ; разв?тая верс?я мовы Бэйс?к для гэтага камп’ютара ( BBC BASIC ) уключала ? сябе мову асэмблера для працэсара MOS Technology 6502 ; вял?кую колькасць порта? увору-вываду.
• Красав?к 1982 года: ZX Spectrum (Е?ропа) ? самы прадаваны англ?йск? камп’ютар; дапамог стана?ленню ?ндустры? праграмнага забеспячэння ? Злучаным Карале?стве.
• Жн?вень 1982 года: Commodore 64 (C64) (Па?ночная Амерыка) ? самы прадаваны камп’ютар ус?х часо?: прададзена больш 20 м?льёна? машын.
• 1983 год: MSX ( Япон?я ) ? стандарт на арх?тэктуру, распрацаваны ASCII ? Microsoft ? аснаваны на працэсары z80 ; камп’ютары гэтага стандарту выраблял?ся розным? кампан?ям?.
• Л?стапад 1983 года: з’яв??ся першы IBM PC-сумяшчальны хатн? камп’ютар IBM PCjr (PC junior), як? аднак не атрыма? шырокага распа?сюджання. Яго клон ? Tandy 1000  ? бы? больш папулярным.
• Студзень 1984 года: Apple Macintosh (Па?ночная Амерыка) ? першы хатн? камп’ютар з ман?пулятарым тыпу ≪ мыш ≫ , суцэльным граф?чным ?нтэрфейсам , першы 16/32-разрадны.
• 1984 год: Amstrad CPC ? PCW ranges (Е?ропа) ? брытанск? стандарт да з’я?лення IBM PC; наступны паводле продажа? пасля C64 ? Герман?? .
• 1985 год: Atari ST (Па?ночная Амерыка) (першы хатн? камп’ютар з убудаваным MIDI -?нтэрфейсам; таксама першы камп’ютар з 1 мегабайтам АЗП коштам меней 1000 долара?)
• Л?пешь 1985 года: Commodore Amiga (Па?ночная Амерыка) ? арыг?нальны чыпсэт для апрацо?к? ? вываду граф?к? ? гуку; шматзадачная аперацыйная с?стэма AmigaOS .
• 1987 год: Acorn Archimedes (Е?ропа) ? аснаваны на моцным 32-разрадным м?крапрацэсары распрацо?к? Acorn ? ARM ; самы моцный хатн? камп’ютар у сваёй класе на момант з’я?лення.

1990-я гады [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• 1990 год: IBM PS/1  ? серыя хатн?х камп’ютара? ф?рмы IBM.
• 1992 год: Amiga 1200  ? пачатак выпуску самай папулярнай low-end мадэл? Amiga.
• 1994 год : Amiga 4000T  ? пачатак выпуску самай папулярнай high-end мадэл? Amiga.
• 1994 год: IBM Aptiva  ? першы камп’ютар серы? Aptiva.

2000-я гады [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• 2001 год: IBM заяв?ла аб спыненн? выпуску IBM Aptiva ? сыходзе з рынку хатн?х камп’ютара?.

Хатн?я камп’ютары ? СССР [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Г?сторыя хатн?х камп’ютара? у СССР мала чым адрозн?ваецца ад г?сторы? ?х на Захадзе, тым болей, што пад канец 1980-х амаль усе заходн?я папулярныя мадэл? з’яв?л?ся ? Савецск?м Саюзе. Як ? на Захадзе, 8/16-б?тныя хатн?я камп’ютары ? 1990-х был? выц?снуты ПК. У адрозненн? ад кра?н Захаду, у СССР не мел? вял?кай папулярнамц? камп’ютары ф?рмы Commodore International ? Commodore 64 ? Amiga , гало?ным чынам з-за кошту ? немагчымасц? сабараць самастойна. Акрамя таго, паста?кам Amiga у Савецк? Саюз зам?нала тая абстав?на, што працэсары Motorola серы? 680x0 выкарысто?вал?ся ? с?стэмах навядзення крылатых ? бал?стычнах ракет ЗША, праз што яны был? ?ключаны ? сп?с CoCom (сп?с абсталявання, матэрыяла? ? тэхналог?й, паста?ка як?х сацыял?стычным кра?нам забаронена).

У Савецк?м Саюзе першым хатн?м камп’ютарам серыйнай вытворчасц? (з 1985 году) л?чыцца распрацаваны ? 1983 годзе камп’ютар ≪ Электроника БК-0010 ≫, створаны на аснове 16-разраднага м?крапрацэсара К1801ВМ1 . Потым камп’ютар бы? мадыф?каваны. У 1990 годзе выпушчана мадэль БК-0011, а потым ? БК-0011М. Для гэтым маш?н энтуз?астам? створана вял?зная колькасць разнастайнага праграмнага забеспячэння (уключна з аперацыйным? с?стэмам?) ? перыферыйнага абсталявання.

Да гэтага камп’ютара розныя энтуз?асты спрабавал? распрацо?ваць уласныя камп’ютары. Першы з ?х з’яв??ся ? 1983 годзе. Ён зва?ся ≪ Микро-80 ≫ ? савецк? аматарск? 8-разрадны м?кракамп’ютар на аснове м?крапрацэсара К580ИК80А , прынцыповая схема ? падрабязныя ?нструкцы? для сборк? камп’ютара был? апубл?каваны ? часоп?се ≪Радио≫ у 1983 годзе. Праз складанасц? зборк?, а таксама праз адсутнасць у вольным продажы патрэбных м?красхем, камп’ютар не атрыма? шырокага распа?сюджання. Наступным бы? ≪ Радио 86РК ≫, схема якога была апубл?кавана ? часоп?се ≪Радио≫ ? 1986 годзе. Ён бы? прасцей у зборцы, м?красхемы можна было куп?ць, ён бы? сумяшчальны з ≪Микро-80≫. Гэта машына стала сапра?ды масавай, што амаль адразу прывяло да з’я?лення клона?, цалкам ц? часткова сумяшчальных з базавай мадэллю. Праграмнае забеспячэнне , першапачаткова давол? беднае, хутка стваралася сам?м? карыстальн?кам?. Ад сва?х заходн?х аналага? клоны ≪Микро-80≫/≪Радио 86РК≫ адрозн?вал?ся адсутнасцю граф?чнага рэжыма ? монахромнай выявай.

Першым персанальным камп’ютарам серыйнай вытворчасц? ? СССР ( 1984 год) ста? ПЭВМ ≪ Агат ≫ ? абмежаваны сумяшчальны з Apple II . Ён згада? некальк? мадыф?кацый, ? нягдедзячы на давол? высок? кошт ? слабасць апаратнай частк?, адыгра? сваю ролю ? распа?сюджанн? персанальных камп’ютара?. Гэты камп’ютар прызнача?ся для школ, а пакольк? кошт яго бы? давол? высок? (каля 4000 рублё?), у якасц? хатняга камп’ютара ён ?жыва?ся надзвычай рэдка.

Бы? таксама распрацаваны вельм? перспекты?ны камп’ютар Союз-Неон ПК-11/16 на базе 16-разраднага працэсара КН1806ВМ2 . Нашаль, навацыйнае апаратнае забеспячэнне (зробленае на эксклюз??ных чыпах, ? амаль не прыдатнае да рамонту) не было падтрымана праграмным забеспячэннем, ? гэты камп’ютар так ? заста?ся невядомым большасц? карыстальн?ка?.

Сапра?дны бум хатн?х камп’ютара? у Савецк?м Саюзе пача?ся пад канец 80-х гадо?. Выпускал?ся так?я машыны, як ≪Сура≫, ≪Нейрон≫, ≪Микроша≫ ? ?ншыя.

У СССР з’яв?л?ся клоны папулярнага 8-разраднага ZX Spectrum , выкананыя розным? схематэхн?чным? рашэнням?. За выключэннем м?крапрацэсару , выпуск анагала? якога бы? асвоены давол? хутка, усе камплектуючыя был? даступныя, што дазвол?ла хутка наладз?ць як серыйную вытворчасць, так ? кустарную / аматарскую зборку. Мног?я з гэтых клона? настольк? разв?тыя ? змененыя ? пара?нанн? з арыг?налам, што родн?ць ?х мабыць тольк? назва ? ≪Спектрум≫.

?ншыя 8-разрадныя камп’ютары ( Atari , Commodore 64/ Commodore 128 ) у СССР сустракал?ся нячаста, аднак у гульнявых клубах, распа?сюджаных на пачатку 1990-х, часта выкарысто?вал?ся Atari.

Шырокае распа?сюджанне атрыма? 16-разрадны IBM-сумяшчальны камп’ютар ≪Поиск≫. Выпускал?ся ? ?ншыя хатн?я камп’ютары, сумяшчальныя с IBM PC: Ассистент-128 , Электроника МС 1502 .

32-разрадныя Atari вял?кай папулярнасц? не атрымал?, ?х месца занял? IBM PC-сумяшчальныя машыны. Amiga атрымала абмежаванае распа?сюджанне (каля 15 тыс. карыстальн?ка? у 1995 годзе) ? згуртавала вакол сябк суполку, якая ?снуе ? зараз.

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Soviet Digital Electronics Museum  ? фатаграф?? савецк?х хатн?х камп’ютара?
• Rune’s PC Museum
• Computer History Museum  ? онлайн-музей, прысвечаны хатн?м камп’ютарама ? гульням
• HCM ? Home Computer Museum  ? музей, прысвечаны хатн?м камп’ютарам
• Total share: 30 years of personal computer market share figures Ars Technica