Ф?ласоф?я
стар.-грэч. : φιλοσοφ?α
К?м названа	П?фагор
Прадмет вывучэння	умова [d] , з’ява [d] , рэальнасць ? веды
Код WordLift	data.thenextweb.com/tnw/…
Stack Exchange site URL	philosophy.stackexchange.com
Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Ф?ласо?ф?я ( грэч. φιλοσοφ?α , любо? да мудрасц?) ? асабл?вая форма пазнання свету, якая выпрацо?вае с?стэму веда? пра фундаментальныя прынцыпы ? асновы быцця, сутнасць чалавека ? яго аднос?ны да прыроды, грамадства ? духо?нага жыцця ва ?с?х яго асно?ных прая?леннях. Дазваляе стварыць гран?чна абагульненую карц?ну рэча?снасц?, рол? ? месца ? ёй чалавека з яго разнастайным? патрэбнасцям?, ?нтарэсам?, ?дэалам?, каштр?насным? арыентацыям?.

У адрозненн? ад ?ншых навук ф?ласоф?я не мае дакладна акрэсленага прадмету вывучэння, а, дакладней, у розных гал?нах ? г?старычных эпохах разв?цця яе, гэты прадмет мог вызначацца па-рознаму. Агульна ф?ласоф?ю можна ахарактарызаваць як спробу крытычна-рацыянальнай самаправерк? мыслення , як метадычную рэфлекс?ю . Спроба акрэсл?ць тэрм?н ≪ф?ласоф?я≫ ужо сама па сабе з’я?ляецца прадметам вывучэння ф?ласоф??.

Пачатак ф?ласофскага мышлення ? VI стагоддз? да н.э. вызначае непасрэдны пачатак е?рапейскай гуман?тарнай г?сторы?.

Г?сторыя слова ≪ф?ласоф?я≫ [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Слова ≪ф?ласоф?я≫, якое складаецца з грэчаск?х сло? φ?λο? ≪люб?ць≫ ? σοφ?α ≪мудрасць, веды≫, дасло?на азначае ≪ любо? да мудрасц? ≫ або ≪ любо? да веда? ≫, бо саф?я ужывал? спачатку ? сэнсе валодання розным? тэхн?чным? або майстэрск?м? навыкам?. Дзеясло? ≪ф?ласафаваць≫ упершыню выкарыстаны Герадотам (I, 30, 2) пры ап?санн? праг? веда? Салона . Пэ?ных пацверджання?, што тэрм?н philosophos ужыва? ужо Геракл?т (фрагмент 35 DK), няма. У Антычнасц? л?чыл?, што паняцце ≪ф?ласоф?я≫ ?першыню было выкарыстана П?фагорам Самоск?м , таму што дзякуючы платон?ку Геракле?дэсу Понтыкусу да нас дайшло апавяданне, дзе П?фагор сказа?, што тольк? Бог валодае сапра?днай соф?яй , а чалавек можа тольк? ?мкнуцца да яе. Ужо тут пад соф?яй разумел?ся метаф?з?чныя веды . Дасканаласць гэтых косных ? фрагментарна перададзеных звестак Геракле?дэса став?цца даследчыкам? пад сумне?. Тольк? ? Платона паняцц? ф?ласоф?я ? ф?ласафаваць з’я?ляюцца менав?та ? тым сэнсе, як? ме? на ?вазе Геракле?дэс, асабл?ва ? дыялогу Платона Фа?драс (278d), дзе канстатуецца, што ф?ласафаванне ? сапра?днае валоданне мудрасцю, ? дзве ?заемавыключныя справы, таму што апошняе належыць тольк? Богу.

Першпачаткова тэрм?н ≪ф?ласоф?я≫ датычы?ся традыцы? мышлення, якая аднос?лася выключна да антычнай Грэцы? . Сёння слова ≪ф?ласоф?я≫ ахопл?вае таксама ? аз?яцкую традыцыю мышлення (усходнюю ф?ласоф?ю), ? рэл?г?йныя светапогляды . Акрамя таго, тэрм?н ≪ф?ласоф?я≫ з няда?няга часу пача? акты?на ?жывацца ? эканам?чным жаргоне ? тэхн?цы як с?нон?м стратэг?? альбо агульнага канцэпту ( ф?ласоф?я прадпрымальн?цтва , ф?ласоф?я дызайну ).

Што такое ф?ласоф?я? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Спроба даць адказ на пытанне што такое ф?ласоф?я ? ужо само па сабе ф?ласофскае пытанне ? аб’ект вывучэння ф?ласоф??. Агульнапрынятае, дакладнае ? ?н?версальнае фармуляванне ф?ласоф?? немагчыма. Таксама немагчыма ? фармуляванне ф?ласоф??, з як?м мог бы пагадз?цца кожны ф?лосаф, таму што кожны, хто ф?ласафуе, ? стварае свой асаб?сты погляд на рэча?снасць. ? таму колькасць адказа? на пытанне, што такое ф?ласоф?я, амаль што адпавядае колькасц? ?снуючых ф?лосафа?.

Першыя ф?лосафы, як?я сябе так называл?, ? Платон ? Сакрат  ? разумел? ф?ласоф?ю як альтэрнатыву да м?ф?чнай рэл?г?? ? яе парадку. У працэсе ф?ласафавання чалавек стварае сваё асаб?стае разуменне свету ? наваколля, тым чынам эмансыпуючыся ад набажнасц? сусвету ? суявер’я?.

Сегментацыя ф?ласоф?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Далейшая канкрэтызацыя вызначэння ф?ласоф?? пераходз?ць да ап?сання яе розных аддзела? ^[1] . Ф?ласоф?я падзяляецца па двух асно?ных вымярэннях: па прадметам вывучэння ? па ≪тыпах≫, гэта значыць па розным школам ? канцэпцыям.

Першае вымярэнне вылучае вобласц? прымянення ф?ласоф??. Зразумела, правесц? так? падзел можна па-рознаму ^[2] . Адной з найбольш буйных так?х сегментацый з’я?ляецца падзел ф?ласоф?? на метаф?з?ку (пытанн? быцця, ?снавання), эп?стэмалог?ю (пытанн? пазнання) ? акс?ялог?ю (пытанн? кашто?насцей ? марал?) ^[3] . ?накш, у больш клас?чным варыянце, акрамя трох гал?н, перал?чаных вышэй, у асобныя прадметы вылучаюцца таксама лог?ка (удасканаленне рацыянальнага ф?ласофскага апарата) ? г?сторыя ф?ласоф?? (крытычны анал?з ф?ласофск?х канцэпцый м?нулага) ^[1] . Да Арыстоцелю ?зыходз?ць падзел ф?ласоф?? на тэарэтычную, практычную ? паэтычную (творчую).

Другое вымярэнне вылучае розныя ф?ласофск?я школы ? метадалог??. Найбольш буйным так?м падзелам з’я?ляецца, напрыклад, вылучэнне ? асобны сегмент ?сёй заходняй ф?ласоф??, гэта значыць сукупнасц? антычнай ф?ласоф?? ? ?с?х ф?ласофск?х школ ? напрамка?, як?я ?зн?кл? ? Заходняй Е?ропе ? ? ЗША, уключаючы, напрыклад, нямецкую клас?чную ф?ласоф?ю, французскую ф?ласоф?ю ? ?нш. Г?старычна, з прычыны мо?ных ? прасторавых бар’ера?, розныя ф?ласофск?я школы аказвал?ся лакал?заваным? ?нутры канкрэтных кра?н ? народа?, як, напрыклад, старажытнагрэчаская ф?ласоф?я, к?тайская ф?ласоф?я ц? нямецкая ф?ласоф?я. Пачынаючы з XVII стагоддзя з паступовым разв?ццём глабал?зацы? нацыянальныя ? геаграф?чныя адрозненн? стал? гуляць меншую ролю, ? розныя ф?ласофск?я плын?, становячыся ?нтэрнацыянальным?, стал? атрымл?ваць назвы, як?я не прывязаныя да геаграф?? ? да культуры, як, напрыклад, маркс?зм, экз?стэнцыял?зм, ? ?ншыя. Разам з гэтым на сённяшн? дзень захо?ваюцца некаторыя культурна-мо?ныя адрозненн?, як?я фарм?руюць розныя ф?ласофск?я к?рунк?. Адным з найважнейшых так?х падзела? з’я?ляецца падзел сучаснай ф?ласоф?? на кантынентальную ф?ласоф?ю, якая ?ключае ? сябе гало?ным чынам працы французск?х ? нямецк?х сучасных ф?лосафа?, ? анал?тычную ф?ласоф?ю, якая пераважна разв?ваецца ? англамо?ных кра?нах ^[4] .

Пачынаючы з антычнасц?, ф?ласоф?я атрымл?вае ?н?версальнае значэнне асабл?вага жыццёвага шляху, прыналежнасць да розных ф?ласофск?х школ патрабуе ад адэпта? прых?льнасц? розным жыццёвым стылям ^[5] .

Функцы? ф?ласоф?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Сярод асно?ных функцый ф?ласоф?? вылучаюць светапоглядную, гнасеалаг?чную ? метадалаг?чную, г.зн. ф?ласоф?я выступае ? рол? с?стэмы агульных уя?лення? чалавека пра свет ? сваё месца ? ?м ( светапогляд ), тэоры? пазнання ( гнасеалог?я ), вучэння пра метады ( метадалог?я ).

Ф?ласофск?я канцэпцы? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Адрозненн? ? ф?ласофск?х канцэпцыях, што складваюцца ? залежнасц? ад ?нтарэса? ?ндыв?да? ? сацыяльных груп, пераважна звязаны з суаднос?нам? чалавека ? навакольнага свету, суб’екта ? аб’екта, свядомасц? ? быцця. У сувяз? з гэтым узн?кл? розныя варыянты матэрыял?зму ? ?дэал?зму , а таксама так?я проц?леглыя падыходы да рэча?снасц? як дыялектыка ? метаф?з?ка , рацыянал?зм ? эмп?рызм , натурал?зм ? сп?рытуал?зм , дэтэрм?н?зм ? ?ндэтэрм?н?зм .

Гал?ны ф?ласофск?х веда? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

На працягу стагоддзя? з ф?ласоф?? выкрыштал?завал?ся ? ?дасканал?л?ся метады ? дысцыпл?ны ?ншых асобных навук, як?я па сённяшн? дзень ?снуюць, не губляючы сваёй актуальнасц?.

Унутры ф?ласоф?? традыцыйна адрозн?ваюць адносна самастойныя гал?ны ф?ласофск?х веда?: анталог?ю , гнасеалог?ю , лог?ку (навуку аб паслядо?ным ? дакладным мышленн?) ? дыялектыку . Да ф?ласофска-светапоглядных дысцыпл?н адносяць этыку (навука аб марал?), эстэтыку , акс?япог?ю , ф?ласоф?ю г?сторы?, ф?ласоф?ю культуры, г?сторыю ф?ласоф??, сацыяльную ф?ласоф?ю, ф?ласоф?ю пал?тык?, ф?ласоф?ю права, ф?ласоф?ю навук?, ф?ласоф?ю рэл?г?? ? ?нш.

Ф?ласоф?я таксама дала жыццё так?м навукам: тэорыя пазнання , тэорыя навук? , як?я займаюцца вывучэннем магчымасця? пашырэння ? ?дасканалення веда? увогуле альбо па асобных гал?нах навуковых веда?.

Прадмет вывучэння [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Лог?ка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пакольк? ф?ласоф?я складаецца з рацыянальных разважання?, лог?ка з’я?ляецца першасным атрыбутам ф?ласоф??. Для анал?зу розных ф?ласофск?х канцэпцый, для ?х супаста?лення адз?н з адным неабходна правядзенне крытычнага анал?зу розных ф?ласофск?х сцвярджэння? ? тэорый. У сувяз? з тым, што чалавечае мысленне фармул?руецца тэкстава, лог?ка цесна звязана з анал?зам тэкста? ? мо?. Лог?ка фармал?зуе тэкставае разважанне ? вызначае яго формы, як?я прымальныя для анал?зу. Першым крокам да лаг?чнай фармал?зацы? разваг? паслужыла выя?ленне с?лаг?змах, ц? разваг выгляду:

(1) усе жывёлы смяротныя; (2) слон ? гэта жывёла; так?м чынам (3) слон смяротны.

Карэктнае выкарыстанне с?лаг?зма? адкрывае дарогу для доказных разважання? у ф?ласоф??, у матэматыцы, у натуральных навуках або для фармал?зацы? дэдукты?нага мыслення ^[6] .

Пры ?сёй сваёй уя?най прастаце вылучэнне с?лаг?змах з звычайнай чалавечай прамовы адбылося не адразу ? не ?сюды. Вылучэнню с?лаг?зма? як спосабу доказы спрыяла спалучэнне ф?ласоф?? ? матэматык?, распа?сюджанае ? Старажытнай Грэцы?. Першы фармальны выклад паняцця с?лаг?зма? ? найпростай лаг?чнай с?стэмы было зроблена Арыстоцелем. Лог?ка Арыстоцеля заставалася нязменнай дзве тысячы гадо?, да пачатку XX стагоддзя, кал? даследаванн? ? матэматыцы ? анал?тычнай ф?ласоф?? адкрыл? дарогу для разв?цця лог?к?. Была фармал?заваная ≪лог?ка першага парадку≫ ц? ≪лог?ка прэдыката?≫, якая да гэтага моманту добра вывучана. Аднак, як аказалася, для па?навартаснага анал?зу ф?ласофскай аргументацы?, а тым больш натуральнай чалавечай прамовы патрабуецца прымяненне мадальнай лог?к? ? лог?к больш высок?х парадка?, у прыватнасц? лог?к? другога парадку. Акрамя гэтага ?заемасувязь фармальнага с?мвал?чнага мовы ? натуральнай гаворк? даследуюць лаг?чная семантыка ? сем?ётыка. Гэтыя дысцыпл?ны ? сукупнасц? з мадальнай лог?кай больш высок?х парадка? працягваюць заставацца вобласцю акты?ных м?ждысцыпл?нарных даследавання?. Сучасная лог?ка складаецца з нетрыв?яльных, глыбока матэматычных канцэпцый, як?я вывучаюцца ф?лосафам?, матэматыкам?, л?нгв?стам?, а ? апошн? час яшчэ ? праграм?стам? ? спецыял?стам? ? гал?не тэоры? рашэння? ? штучнага ?нтэлекту. Лог?ка, так?м чынам, з’я?ляецца як адной з самых старажытных, так ? адной з самых сучасных дысцыпл?н ^{[7] [8] [9]} .

Тэарэтычная ф?ласоф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Метаф?з?ка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Метаф?з?ка ?я?ляе сабой самы абстрактны раздзел ф?ласоф??, як? вывучае найбольш фундаментальныя, г. зв. ≪вечныя≫ пытанн?, звязаныя з рэальнасцю. Сярод гэтых фундаментальных пытання? у асобны клас вылучаюцца пытанн?, звязаныя з быццём, ? гэтая частка метаф?з?к? называецца ≪анталог?я≫. Да пытання? быцця ? першую чаргу адносяцца так?я: ≪Што ? рэча?снасц? ?снуе?≫, ≪Што азначае ?снаванне?≫, ≪Што роб?ць ?снаванне магчымым?≫. Больш прыкладныя пытанн? быцця ?ключаюць у сябе: ≪Чаму ?снуе свет?≫, ≪?снуе тольк? адз?н свет?≫, ≪Што такое прастора?≫, ≪Што такое час?≫ ? ?нш. Хоць паняцц? анталог?я ? метаф?з?ка часам выкарысто?ваюцца як с?нон?мы, ?снуюць класы метаф?з?чных пытання?, як?я не звязаны з быццём напрамую. Да так?х праблемах ставяцца пытанн? ?заемааднос?ны пам?ж цэлым ? часткам?, пытанн? ?заемасувяз? пам?ж прычынам? ? следствам?, пытанн?, звязаныя са свабодай вол? ? ?нш. Так?я пытанн? хутчэй адносяцца да метаф?з?к?, але звычайна не да анталог?? ^{[10] [11]} .

Нярэдка ф?ласофская с?стэма будуецца вакол пэ?нага догмату, як? яна спрабуе рацыянал?заваць. Напрыклад, у рамках хрысц?янскай ф?ласоф??, ?сламскай ф?ласоф?? прадпрымал?ся спробы даказаць ?снаванне Бога. Раздзел анталог??, як? ?мкнецца так?м чынам рацыянал?заваць рэл?г?ю называецца рацыянальнай або натуральнай тэалог?яй. Аналаг?чна, рацыянальнай пс?халог?яй называецца частка анталог??, якая выбудо?ваецца вакол пераканання ? ?снаванн? душы асобна ад матэрыяльнага свету. У больш агульным выпадку, рацыянал?зацыя любой касмалог??, называецца ≪рацыянальнай касмалог?яй≫ ^{[10] [12]} .

Шэраг ф?ласофск?х плыня? у ХХ стагоддз? пастав?л? пад сумне? неабходнасць занятк? чыстай метаф?з?кай. Напрыклад, з пункту гледжання паз?тыв?ста?, у асабл?васц? лаг?чных паз?тыв?ста?, а таксама з пункту гледжання мног?х прадста?н?ко? натуральных навук вывучаць мае сэнс тольк? тыя пытанн?, для як?х выконваецца крытэрый верыф?кацы?. Большасць ≪вечных пытання?≫ так?м крытэры ня задавальняе, ?, так?м чынам, у чыстым выглядзе ?х разгляд бессэнсо?на. З ?ншага боку, постструктурал?ста?, як?я маюць прама супрацьлеглыя ?я?ленн? аб навуцы ? верыф?кацы?, таксама крытыкуюць асэнсаванасць метаф?з?к?, працягваючы традыцыю Хайдэгера ? Н?цшэ, л?чачы ? метаф?з?ку, ? ф?ласоф?ю цалкам, ? натуральныя навук? тольк? ≪часовай аберацы? заходняй свядомасц?≫ ^{[13] [14] [15]} .

Так? моцны роск?д паз?цый крытыка? пак?дае метаф?з?цы шырокае прастору для мане?ру, ? ? цэлым на працягу апошн?х ста гадо? ц?кавасць да метаф?з?к? нарастае ^{[13] [14]} . Метаф?з?чныя даследаванн? ?дуць ?нутры розных абласцей ф?ласоф??, напрыклад, ?нутры ф?ласоф?? навук?, ф?ласоф?? мовы, ф?ласоф?? культуры. Сучасная метаф?з?ка ?я?ляе сабой высокаспецыял?заваную дысцыпл?ну, у якой з выкарыстаннем лог?к? высок?х парадка? адбываюцца спробы аддзялення ад ≪вечных≫ пытання? як?х-небудзь вырашальных частак ^{[10] [11]} .

Ф?ласоф?я прыроды ? тэорыя пазнання [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Тэарэтычная ф?ласоф?я ?ключае ? сябе пазнанне прыроды ? пазнанне самога пазнання. Да першай катэгоры? традыцыйна аднос?цца натурф?ласоф?я, аднак, значная яе частка ? XVII?XVIII стст. з канцэптуал?зацы? навуковага метаду вылучылася з ф?ласоф?? ? натуральныя навук? ? ф?з?ку, х?м?ю, астраном?ю, б?ялог?ю. Тым не менш, частка прыроды, звязанай з прыродай самога чалавека, па-ранейшаму застаецца ? рамках ф?ласофск?х даследавання?, так як яснай парадыгмы падыходу да гэтых пытання? у цяперашн? час не ?снуе. Таму ф?ласоф?я свядомасц?, ф?ласоф?я мовы ? сем?ётыка ? якасц? дысцыпл?н ф?ласоф?? працягваюць пошук разумення працэса?, як?я адбываюцца ? чалавечым мозгу ? звязаных з чалавечым мысленнем, якое, гало?ным чынам, выказвае сябе з дапамогай натуральных мо? ^{[16] [17]} .

Другая катэгорыя раздзела? тэарэтычнай ф?ласоф?? вывучае сам працэс пазнання. Гало?най вобласцю ф?ласоф??, якая задаецца пытаннем ≪Як мы што-небудзь ведаем?≫ ? ≪Ц? сапра?ды мы гэта ведаем?≫, З’я?ляецца эп?стэмалог?я (часам яшчэ якая завецца ≪гнасеалог?я≫). У цяперашн? час яе асно?ным раздзелам, сканцэнтраваць асно?ныя даследчую дзейнасць, з’я?ляецца ф?ласоф?я навук?, якая анал?зуе практыку навуковага метаду ? спрабуе адказаць на пытанн? ≪Як менав?та працуе навуковы метад?≫, ≪Ц? можна фармал?заваць навуковы метад?≫, ≪Ц? сапра?ды працуе навуковы метад?≫ ^[18] . Асно?ныя палажэнн? ф?ласоф?? навук? ? рамках кантынентальнай ф?ласоф?? ? сапра?дны момант моцна адрозн?ваюцца з аналаг?чным? палажэнням? ? рамках анал?тычнай ф?ласоф??. Ф?ласоф?я навук?, у сваю чаргу, падзяляецца на ф?ласоф?ю матэматык?, ф?ласоф?ю ф?з?к?, ф?ласоф?ю б?ялог??, ф?ласоф?ю эканом?к? ? ?нш. ^[19]

Яшчэ адным важным аспектам вывучэння самога працэсу пазнання з’я?ляецца вывучэнне самой ф?ласоф??. Адным з адрознення? ф?ласоф?? ад тыповай навук? з’я?ляецца магчымасць выхаду ? мета-паз?цыю ? аднос?нах да сябе ж. Дысцыпл?на метаф?ласоф?? вывучае саму ф?ласоф?ю з боку, найважнейшай ? больш распрацаванай дысцыпл?най такога роду з’я?ляецца метаэтыка, якая займае ?ншую паз?цыю адносна этык? ^[20] .

Г?сторыя ф?ласоф?? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Першыя ф?ласофска-рэл?г?йныя вучэнн? ?зн?кл? ? ?нды? ( веданта , джайн?зм , будызм ? ?нш.), К?та? ( канфуцыянства , ма?зм, лег?зм, даас?зм ) ? Старажытнай Грэцы? (VII?VI ст. да н.э.). Ф?ласоф?я прыйшла на змену поглядам, для як?х бы? характэрны антрапамарф?зм .

Г?сторыя заходняй ф?ласоф?? бярэ свой адл?к ? 6 стагоддз? да нашай эры ? антычнай Грэцы? ? працягваецца да сённяшняга часу. Вызначаецца яна тым, што на працягу стагоддзя? знаходз?л?ся, абгрунто?вал?ся ? абмярко?вал?ся ?сё новыя адказы на фундаментальныя ф?ласофск?я пытанн?. Тлумачыцца гэта часткова тым, што змянял?ся патрэбы адпаведнага духа эпох?, а часткова ? няспынным далейшым разв?ццём ?ншых навук. ≪Прагрэсу≫ у сэнсе канчатковага абвяржэння альбо абгрунтавання ? доказу асобных меркаванняй ? вучэння? ф?ласоф?я з пункту гледжання большасц? ф?лосафа? практычна не здзяйсняе:

≪Ф?ласофскае мышленне таксама не мае характару працэса разв?цця. Мы безумо?на далей за Г?пакрата, але мы ледзьве далей чым Платон.≫  ? Карл Ясперс ^[21]

Антычная дыялектыка стала г?старычна першай формай дыялектык? ( Геракл?т ). Стройную с?стэму навукова-ф?ласофск?х веда? стварыл? Дэмакрыт , Сакрат , Эп?кур , Платон , Арыстоцель .

Ф?лосаф Альфрэд Норс Вайтхэд характэрызуе г?сторыю е?рапейскай ф?ласоф?? пачынаючы з Арыстоцеля як амаль што выключнае ≪двукоссе да Платона≫. ^[22] Пакольк? ф?ласофск?я ?дэ? ? паняцц? не састарваюцца з цягам часу, вывучэнне сваёй ?ласнай г?сторы? мае для ф?ласоф?? адметна большае значэнне чым для ?с?х астатн?х навук ? яе м?ну?шчына адначасова за?сёды з’я?ляецца ? яе сучаснасцю.

Пазней у рэчышчы перыпатэтызму разв?вал? свае вучэнн? прадста?н?к? сярэдневяковай арабскай ф?ласоф?? К?ндз?, Фараб?, ?бн С?на , ?бн Рушд. Ф?ласоф?я е?рапейскага сярэдневяко?я разв?валася пераважна ? рэчышчы хрысц?янскай культуры ( патрыстыка , схаластыка , Фама Акв?нск? , ?. Дунс Скот , У. Окам ). У эпоху Адраджэння адбы?ся с?нтэз хрысц?янскай ф?ласоф?? з антычнай ф?ласофскай традыцыяй ( Г. Гал?лей , М?калай Кузанск? , Дж. Бруна , М. дэ Мантэнь ). Разнастайнасцю светапоглядных паз?цый ? к?рунка? адзначана ф?ласоф?я новага часу ? Асветн?цтва ( Ф. Бэкан , Т. Гобс , Р. Дэкарт , Б. Сп?ноза , Дж. Лок , Дж. Беркл? , Д. Юм , Г. Лейбн?ц ). Метады рацыянальнага пазнання як фактара разумнай арган?зацы? грамадства паклал? ? аснову прадста?н?к? клас?чнай нямецкай ф?ласоф?? ( ?. Кант , ?. Г. Ф?хтэ , Ф. В. Шэл?нг , Г. Гегель ). ?дэал?зм Гегеля ? рэл?г?ю крытыкава? Л. Феербах , як? па?плыва? на фарм?раванне ф?ласофск?х погляда? К. Маркса ? Ф. Энгельса (гл. маркс?зм ). У Рас?? ? XVIII ? пач. XX ст. разв?вал?ся матэрыял?стычная ф?ласоф?я рэвалюцыйных дэмакрата?, ф?ласофск?я канцэпцы? славянаф?ла? ? заходн?ка?, рэл?г?йна-этычныя ? г?старыясофск?я погляды Ф. Дастае?скага ? Л. Талстога . Гэтая тэндэнцыя с?нтэзавала ф?ласоф?ю ?сеадз?нства У. Сала?ёва, з якой бяруць пачатак вучэнн? прадста?н?ко? рускай рэл?г?йнай ф?ласоф?? (С. Булгака?, С. Франк, М. Лоск? , П. Фларэнск? , М. Бярдзяе? ). ?дэя ?нутранаг адз?нства чалавека ? космасу пакладзена ? аснову ф?ласоф?? рускага касм?зму (М. Фёдара?, У. Вярнадск? ). У Заходняй Е?ропе ? 1-й пал. XIX ст. пача?ся пераход ад клас?чных форм ф?ласоф?? да неклас?чных ( вульгарны матэрыял?зм , паз?тыв?зм , неакантыянства , прагматызм , ф?ласоф?я жыцця , мах?зм ).

На ?дэал?стычную ф?ласоф?ю XX ст. па?плывал? фенаменалог?я , ф?ласофская антрапалог?я . Важную ролю ? разв?цц? сучаснай фармальнай лог?к? ? сем?ётык? адыграл? прадста?н?к? неапаз?тыв?зму . Уплывовым? к?рункам? ф?ласофскай думк? стал? персанал?зм , экз?стэнцыял?зм , неатам?зм , ф?ласофская гермене?тыка (Г. Гадамер, П. Рыкёр), структурал?зм , крытычны рацыянал?зм .

Ф?ласоф?я ? грамадства [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У штодзённым жыцц? ста?ленне да ф?лосафа? ? да ф?ласоф?? не за?сёды паз?ты?на, а разуменне прадмета ф?ласоф?? ?трымл?вае мноства ?лжывых уя?лення? ^[23] . Напрыклад, слова ≪ф?ласофстваваць≫ у беларускай мове мае выя?ленае негаты?нае адценне: ≪мудрона ? беспадста?на разважаць≫. Разам з гэтым ?плы? ф?ласоф?? на грамадства цяжка пераацан?ць ^[24] .

З аднаго боку, вывучэнне ф?ласоф?? аказвае спрыяльны ?плы? на чалавека, спрыяе фарм?раванню арыентацы? на ?сц?ну ? дабрыню. Веданне ф?ласоф?? ратуе чалавека ад ≪вузк?х рамак звычайнага мыслення≫, дапамагае знайсц? агульную мову з ?ншым? людзьм? ^[25] . Па некаторых паказчыках вывучэнне ф?ласоф?? разв?вае мысленне лепш за ?с?х астатн?х прадмета?. Напрыклад, даследаванне вядомага англ?йскага часоп?са ≪The Economist≫ паказала, што студэнты-бакала?ры, як?я сканчаюць менав?та ф?ласофск?я факультэты, л?дз?руюць па сярэдн?х балах на стандартных уступных тэстах для спецыял?заваных вышэйшых медыцынск?х школ, школ права ? б?знес-школ ^[26] .

З ?ншага боку, ф?ласоф?я аказвае вял?к? ?плы? на чалавечае грамадства. Напрыклад, ф?ласофск?я канцэпцы? Канфуцыя ? Лаа-цзы на тысячагоддз? прадвызначыл? разв?ццё К?тая. Войны ? рэвалюцы? пачынаюцца не з збро?, а з ф?ласоф??. Напрыклад, распа?сюджванне ф?ласоф?? маркс?зму прывяло да рэвалюцы? ? Рас?? ? 1917 годзе, ф?ласоф?я французскага асветн?цтва прывяла да Вял?кай французскай рэвалюцы? ? на гэтай жа ф?ласоф?? был? заснаваныя Злучаныя Штаты Амерык?. У цяперашн? час каляровыя рэвалюцы?, паводле мног?х ацэнак, фундаваныя Джорджам Сорасам, з’я?ляюцца прамым працягам ф?ласоф?? Карла Попера ? наста?н?ка Сораса ? Лонданскай школе эканом?к?. Гэтая ф?ласоф?я выкладзена ? вядомай кн?зе Попера ≪Адкрытае грамадства ? яго вораг?≫. Невыпадкова, напрыклад, Н?цшэ вызначы? ф?лосафа як ≪…дз??нае выбуховае рэчыва, перад як?м усё знаходз?цца ? небяспецы≫, а амерыканск? ф?лосаф Ральф Эмерсан за?важы?: ≪Сцеражыцеся, кал? вял?к? Бог выпускае непрыкаяны мысляра на планету. У так?м выпадку ?сё знаходз?цца ? небяспецы≫.

У гонар ф?ласоф?? бы? названы астэро?д (227) Ф?ласоф?я, адкрыты 12 жн??ня 1882 года французск?м? астраномам? Полем ? Праспером Анры.

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Г?сторыя ф?ласофскай думк? на Беларус?
• Сунь Цзы
• Абсалют

Крын?цы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Дубянецк? С., Мароза? В. Ф?ласоф?я // Беларуская энцыклапедыя : У 18 т. Т. 16: Трыпал? ? Хв?л?на / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн.  : БелЭн , 2003. ? Т. 16. ? 576 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0035-8 . ? ISBN 985-11-0263-6 (т. 16).
• Алексеев П. В., Панин А. В. Философия. ? 3-е издание. ? Москва: Проспект, 2005. ? 604 с. ? 5 000 экз.  ? ISBN 5-482-00002-8 .
• Бочаров В. А.   Логика // В. С. Стёпин Новая философская энциклопедия : в 4 т. ? Москва: Мысль, 2010. ? ISBN 978-5-244-01115-9 .
• Доброхотов А. Л.   Метафизика // В. С. Стёпин Новая философская энциклопедия : в 4 т. ? Москва: Мысль, 2010. ? ISBN 978-5-244-01115-9 .
• Росенко М. Н.  Предмет философии. Антропоцентризм как мировоззренческий и методологический принцип современной философии. // = Солонин Ю. Н. и др. Основы современной философии. ? Санкт-Петербург: Лань, 1999. ? С. 3?19. ? ISBN 5-8114-0100-0 .
• Эрш Ж. Ф?ласофскае задуменне: Г?сторыя заходняе ф?ласоф?? / Пер. з фр. ? Мн., 1996.
• Robert Audi  Philosophy // Donald M. Borchert Encyclopedia of Philosophy. ? Thomson & Gale, 2006. ? Т. 7. ? С. 325?337. ? ISBN 0-02-865787-X .
• Peter van Inwagen  What is Metaphysics // Metaphysics. The big questions . ? Blackwell Publishing, 2008. ? С. 1?13. ? ISBN 978-1-4051-2585-7 .
• Brooke Noel Moore, Kenneth Bruder. Philosophy. The Power of Ideas . ? 6th edition. ? Mc Graw Hill, 2005. ? 600 с. ? ISBN 0-07-287603-4 .
• The Columbia History of Twentieth-Century French Thought / Lawrence D. Kritzman, Brian J. Reilly. ? New York: Columbia University Press, 2006. ? 788 с. ? ISBN 978-0-231-10791-4 .
• The Oxford companion to philosophy / Ted Honderich. ? New Edition. ? Oxford University Press, 2005. ? 1060 с. ? ISBN 0?19?926479?1.
• Graham Priest. Logic. A Very Short Introduction. ? Oxford University Press, 2000. ? 128 с. ? ISBN 0-19-568262-9 .

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Тамара Тузава: Ф?ласоф?я ? Крытыка, ц? крытычнасць ф?ласоф?? (недаступная спасылка)
• https://abdziralovic.com/ivan-novik-belaruskaya-filasofskaya-terminalogiya-bez-belaruskix-filosafau/