Акупацыя Масквы французскай арм?яй пад камандаваннем ?мператара Напалеона працягвалася трох? больш за месяц, з 2 (14) верасня па 8 (20) кастрычн?ка 1812 года, ? стала пераломным момантам вайны 1812 года . За час акупацы? горад бы? разрабаваны ? спустошаны пажарам , прычыны якога выкл?каюць спрэчк? ? г?сторыка?. У апошн? раз перад гэтым Масква была занята польска-л?то?ск?м? войскам? ро?на за 200 гадо? да гэтага .

Перадг?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пасля Барадз?нскай б?твы , у якой рас?йскае войска панесла цяжк?я страты, гало?накамандуючы М?ха?л Кутуза? загада? 27 жн??ня ( 8 верасня )  1812 год адступ?ць па Маско?ск?м напрамку да Мажайска з цвёрдым намерам захаваць войска.

Удзень 1   (13) верасня   1812 года ? падмаско?най вёсцы Ф?л? адбылася вайсковая рада аб планах далейшых дзеяння? . Нягледзячы на тое, што большасць генерала?, ? ? першую чаргу генерал Лявонц?й Бен?гсен , выказалася за тое, каб даць Напалеону новую генеральную б?тву ля сцен Масквы , Кутуза? , зыходзячы з гало?нага задання ? захавання войска ? абарва? паседжанне вайсковай рады ? загада? адступаць, зда?шы Маскву французам.

Ацан??шы цяжк? ? небяспечны стан рас?йскага войску, якое расцягнулася па Маскве, было абцяжарана вял?к?м л?кам параненых ? шматл?к?м? абозам?, а таксама не мела магчымасц? до?га ?трымваць непрыяцеля на яе подступах, камандуючы рас?йск?м ар’ергардам генерал ад ?нфантэры? М. А. М?ларадав?ч вырашы? уступ?ць у перамовы з камандуючым французск?м авангардам маршалам Мёратам . З гэтай мэтай М?ларадав?ч пасла? да Мюрата штабс-ротм?стра лейб-гварды? Гусарскага палка Ф. В. Ак?нфава з зап?скай за подп?сам дзяжурнага генерала Гало?нага штаба рускага войска палко?н?ка П. С. Кайсарава, у якой гаварылася: ≪Пак?нутыя ? Маскве параненыя аддадзены гуманнасц? французск?х войска?≫ ^[1] . На словах жа М?ларадав?ч загадва? ад яго ?мя перадаць Мюрату, што ^{[2] [3]}

Кал? французы хочуць заняць Маскву цэлаю, то пав?нны, не наступаючы моцна, даць нам спакойна выйсц? з яе з артылерыяй ? абозам; ?накш генерал М?ларадав?ч перад Масквою ? ? Маскве будзе б?цца да апошняга чалавека ?, зам?ж Масквы, пак?не развал?ны.

У заданне Ак?нфава таксама ?ваходз?ла як мага да?жэй заставацца ? лагеры непрыяцеля, каб выйграць час ^{[2] [3]} .

Ран?цай 2 (14) верасня Ак?нфа? з трубачом з канвою М?ларадав?ча пад’еха? да непрыяцельскага перадавога ланцуга якраз у той час кал? аднав?лася стральба ? Мюрат ужо адда? сваёй конн?цы загад атакаваць руск?я паз?цы? ^[4] . Палко?н?к 1-га конна-егерскага палка К. Л. Э. дэ В?льнё?, як? выеха? у ланцуг па с?гнале трубача, правё? Ак?нфава да камандз?ра 2-га кавалерыйскага корпуса генерала Себасцьян?. Апошн? прапанава? сам перадаць л?ст Мюрату, аднак Ак?нфа? заяв??, што яму даручана не тольк? асаб?ста ?ручыць л?ст неапал?танскаму каралю , але ? перадаць нешта яму на словах. Тады Себасцьян? усё ж распарадз??ся правесц? руск?х парламенцёра? да Мюрата ^[3] .

Прачыта?шы зап?ску, Мюрат запярэчы?: ≪Дарма даручаць хворых ? параненых вел?кадушнасц? французск?х войска?; французы ? палонных непрыяцелях не бачаць ужо ворага?≫ ^{[5] [6]} . У адказ жа на патрабаванне М?ларадав?ча, ён сказа?, што наступ можа быць спынены тольк? пасля адпаведнага на тое загаду самога Напалеона, пасля чаго да? указанне свайму ад’ютанту праводз?ць Ак?нфава да французскага ?мператара. Аднак, кал? Ак?нфа? з трубачом праехал? каля 200 крока?, Мюрат нечакана распарадз??ся вярнуць рас?йск?х парламенцёра? ? заяв?? Ак?нфаву, што ≪жадаючы захаваць Маскву≫ ён прымае ?мовы М?ларадав?ча ? будзе прасо?вацца ≪так ц?ха≫ , як дагодна руск?м, але з той умовай, што б французск?я войск? магл? заняць горад у той жа дзень. Апроч гэтага, падчас дыялогу Мюрат папрас?? Ак?нфава, як выхадца Масквы, угаварыць жыхаро? горада захо?ваць спакой, гарантуючы, што ?м не будзе прычынена н?якай шкоды ? не будзе ?зята н?якая кантрыбуцыя ^{[2] [3]} .

Вял?кая арм?я пачала ?ваходз?ць у Маскву 2 (14) верасня ? другой палове дня, па-сутнасц?, ?дучы па пятах рас?йскага войска, якое Маскву пак?дала. Здаралася, што кавалерыя з французскага авангарда змешвалася з казакам? рускага ар’ергарда, пры гэтым не тольк? не выя?ляючы адз?н да аднаго варожых аднос?н, але ? часам дэманструючы ?заемную павагу ^[7] .

Уваход француза? у Маскву [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

2   (14) верасня   1812 года ? а?торак у 2 гадз?ны дня Напалеон прыбы? на Паклонную гару , якая была на адлегласц? ад Масквы (у яе межах на 1812 год) на 3 вёрсты. Там па дырэктыве неапал?танскага караля Мюрата бы? пастроены ? баявы парадак авангард французск?х войска?. Тут Напалеон цягам па?гадз?ны чака?, а потым, не ?бачы?шы з боку Масквы н?як?х дзеяння? суперн?ка, загада? стрэлам з гарматы даць с?гнал да далейшага руху французск?х войска? на Маскву. Конн?ца ? артылерыя на конях скакал? ва ?весь апор, а пяхота бегла. Дасягну?шы прыбл?зна праз чвэрць гадз?ны Дарагам?ла?скай заставы, Напалеон спешы?ся ? Камер-Калежскага вала ? пачатка? паходжваць узад ? наперад, чакаючы з Масквы дэлегацы? ц? вынасу гарадск?х ключо?. Пяхота ? артылерыя пад музыку стала ?ваходз?ць у горад.

Праз хв?л?н дзесяць чакання да Напалеона падышо? малады чалавек у с?н?м шынял? ? круглым капелюшы ?, пагавары?шы трох? хв?л?н з Напалеонам, увайшо? у заставу. На думку сведк? Ф. ?. Карбялецкага, гэты малады чалавек паведам?? французскаму ?мператару, што рас?йскае войска ? жыхары пак?нул? горад. Гэта вестка, што пашырылася сярод француза?, спачатку выкл?кала ? ?х не?разуменне, якое з цягам часу перарасло ? маркоту ? засмучэнне. Выйша? з ра?наваг? ? Напалеон.

Тым часам французск?я войск? стал? падзяляцца перад падыходам да Дарагам?ла?скай заставы на дзве частк? ? абыходз?ць уздо?ж Камер-Калежскага вала Маскву справа ? злева, каб уступаць у горад праз ?ншыя заставы.

Праз гадз?ну, прахопячыся, Напалеон се? на каня ? заеха? у Маскву . За ?м рушыла ?след конн?ца, да гэтага якая не ?ступала ? Маскву. Праеха?шы Дарагам?ла?скую Ямскую слабаду ? дасягну?шы берага Масквы-рак? , Напалеон спын??ся. Тым часам авангард пераправ??ся за Маскву-раку, пяхота ? артылерыя стал? пераходз?ць раку па мосце, а конн?ца стала перапра?ляцца ?брод. Пасля пераправы праз раку войска стала разб?вацца на дробныя атрады, займаючы каравулы па беразе рак?, па гало?ных вул?цах ? завулках горада.

Вул?цы горада был? пустэльныя. Перад Напалеонам на адлегласц? ста сажня? ехал? два эскадроны коннай гварды?. Св?та Напалеона была вельм? шматл?кай. К?далася ? вочы розн?ца пам?ж стракатасцю ? багаццем убрання мундз?ра? людзей, як?я атачал? Напалеона ? прастатой убрання мундз?ра самога ?мператара. На Арбаце Напалеон убачы? тольк? гаспадара аптэк? з сям’ёй ? параненага французскага генерала, як? знаходз??ся ? ?х на пасто?.

Дасягну?шы Барав?цкай брамы Крамля , Напалеон , гледзячы на крамлё?ск?я сцены, сказа? з насмешкай: ≪ Voila de fieres murailles! ≫ ^[8] Обер-шталмайстар Арман дэ Каленкур , як? знаходз??ся пры асобе ?мператара, п?са?: ^[9]

У Крамл?, гэтак жа як ? ? большасц? прыватных асабняко?, усё знаходз?лася на месцы: нават гадз?нн?к ?шо?, н?бы ?ладальн?к? заставал?ся дома. Горад без жыхаро? бы? агорнуты змрочным ма?чаннем. Цягам усяго нашага працяглага пераезду мы не сустрэл? н?воднага мясцовага жыхара; арм?я займала паз?цы? ? наваколл?; некаторыя корпусы был? змесцаваны ? жа?нернях. А трэцяй гадз?не гадз?ны ?мператар се? на каня, аб’еха? Крэмль, бы? у Выхава?чым доме, наведа? два найважныя масты ? вярну?ся ? Крэмль, дзе ён уладкава?ся ? парадных пакоях ?мператара Аляксандра.

Пасля, як п?сал? сучасн?к? тых падзей, бачачы нянав?сць ? грэбаванне да сябе з боку ? рускага ?рада, ? рускага народа, як?я вырашыл? лепш саступ?ць яму старажытную сваю стал?цу, чым сх?л?цца перад ?м, Напалеон загада?, пры даста?ленн? ? Крэмль харчо?, замест коней ужываць для гэтага руск?х абодвух пола?, не разб?раючы н? стану, н? гадо? ^[10] . Па ацэнцы г?сторыка А. Марц?на, маскв?чы ? цэлым, аднак, аддал? перавагу не прымаць акупацыю, а бегчы з горада. Да пачатку 1812 года, паводле даных пал?цы?, у Маскве нал?чвалася. Падчас акупацы?, паводле яе справаздачы, у стал?цы заставалася ?сяго каля 6200 м?рных жыхаро?, то бок 2,3?% ад даваеннага насельн?цтва горада ^[11] . Па думцы У Н. Зямцова ? акупаванай Маскве заставалася больш за 10 тыс. жыхаро?. Апроч гэтага, у ёй заставал?ся таксама ад 10 до 15 тыс. руск?х параненых ? хворых салдат ^{[12] [13]} .

Падчас акупацы? пачасц?л?ся выпадк? марадзёрства з боку французскага войска ? мясцовага насельн?цтва, перш выкл?каныя жаданнем пажыв?цца (у прыватнасц?, слуг? ? прыгонныя рабавал? гаспадарск?я хаты), пасля ? ?мкненнем выжыць ва ?мовах голаду. Здарал?ся ? забойствы вайско?цам? грамадзянскага насельн?цтва. Згвалтавання? практычна не было, бо маскв?чк?, як?я застал?ся ? горадзе, пакутуючы ад голаду, нябытнасц? жытла ? пастаяннага гвалту, гало?ным чынам ?шл? на кантакт з вайско?цам? дабраахвотна. Уласна французы часта разглядал?ся мясцовым насельн?цтвам як найменш сх?льная да п’янства ? рабавання? частка напалеона?скага войску, у адрозненне ад прадста?н?ко? ?ншых этнаса?. На думку шэрагу маскв?чо?, французскае камандаванне спрабавала змагацца з парушэнням? вайсковай дысцыпл?ны, хоць ? не атрымала поспех у гэтым. Аднак пад уплывам урадавай прапаганды, што паказвала француза? нязбожн?кам?, ? вестак пра апаганенне мясцовых святыня? мясцовае насельн?цтва часам звала француза? ≪паганцам?≫ ц? нават ≪ басурманам? ≫ ^[14] .

Маско?ск? пажар [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У момант уваходу француза? у Маскву 2   (14) верасня   1812 года ? розных месцах горада ажыцця?лял?ся падпалы ^[15] . Французы был? ?пэ?нены, што Масква падпальваецца па загадзе маско?скага губернатара ? графа Растапчына.

У ноч з 3   (15) верасня на 4   (16) верасня па?ста? наймоцны вецер, як? до?жы?ся, не слабеючы, больш сутак. Полымя пажару ахап?ла цэнтр бл?зу Крамля , Замаскварэчча , Салянку, агонь ахап?? амаль адначасна самыя аддаленыя адз?н ад аднаго месцы горада. Пажар до?жы?ся да 6   (18) верасня ? зн?шчы? вял?кую частку Масквы.

До 400 гараджана? з найн?зк?х сасло?я? был? расстраляны французск?м вайскова-палявым судом па падозранн? ? падпалах.

На Напалеона пажар выраб?? змрочнае ?ражанне. Па сведчаннях , ^[16] ён каза?: ≪ Якое жудаснае в?дов?шча! Гэта яны сам?! Стольк? палаца?! Як? неверагодны развязак! Што за людз?! Гэта ск?фы ! ≫

Да ночы 4   (16) верасня пажар узмацн??ся гэтак, што ран?цай 4   (16) верасня Напалеон бы? змушаны пак?нуць Крэмль, пераеха?шы ? Пятро?ск? шляхавы палац . Граф Сегюр п?са? ^[9] :

≪ Мы был? аточаны цэлым морам полымя; яно пагражала ?с?м брамам, што вядуць з Крамля. Першыя спробы выйсц? з яго был? ня?далыя. Нарэшце знойдзена было пад гарой выйсце да Масквы-рак?. Напалеон выйша? праз яго з Крамля са сваёй св?тай ? старой гвардыяй. Падыдучы бл?жэй да пажару, мы не развязвал?ся ?вайсц? ? гэтыя хвал? агнявога мора. Тыя, як?я паспел? трох? пазнаём?цца з горадам, не пазнавал? вул?ц, што зн?кал? ? дыме ? развал?нах. Аднак жа трэба было вырашыцца, бо з кожным ?мгненнем пажар узмацня?ся ?сё больш ? больш вакол нас. Моцны жар пал?? нашы вочы, але мы не магл? зачын?ць ?х ? пав?нны был? п?льна глядзець наперад. Задушл?вае паветра, гарачы попел ? полымя сп?рал? наша дыханне, кароткае, сухое, сц?снутае, што душыцца дымам. Мы абпальвал? рук?, ?мкнучыся абаран?ць твар ад страшнага жару, ? ск?дал? з сябе ?скры, што абсыпал? ? прапальвал? адзенне ≫.

Напалеон са св?тай праеха? па палаючым Арбаце да Масквы-рак? , далей, як п?са? акадэм?к Тарле , ён руха?ся адносна бяспечным маршрутам уздо?ж яе берага.

Знаходжанне Напалеона ? Маскве [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

6 (18) верасня Напалеон вярну?ся ? Крэмль. З Масквы ён працягва? к?раваць сваёй ?мперыяй: падп?сва? дэкрэты, указы, прызначэнн?, перасо?ванн?, узнагароды, звальненн? службо?ца? ? дастойн?ка?. Пасля свайго вяртання ? Крэмль французск? ?мператар прыня? рашэнне, пра якое ён заяв?? голасна, застацца на з?мовых кватэрах у Маскве, якая, як ён меркава? у той момант, нават у яе цяперашн?м стане дае яму больш прыстасаваных будынка?, больш рэсурса? ? больш сродка?, чым кожнае ?ншае месца. Ён загада? у адпаведнасц? з гэтым прывесц? Крэмль ? манастыры , атачальныя горад, у стан, прыдатны для абароны, а таксама загада? выраб?ць рэкагнасцыраванне наваколля Масквы, каб распрацаваць с?стэму абароны ? з?мовы час.

Для к?равання горадам у доме канцлера Н. П. Румянцава на Марасейцы, 17 бы? адкрыты орган самак?равання ? Маско?ск? мун?цыпал?тэт . ?нтэндант Лесэпс даручы? мясцоваму купцу Дзюлану падабраць яго чальцо? з л?ку мяшчанства ? купецтва, якое засталося ? горадзе. Цягам 30 дзён сваёй чыннасц? мун?цыпал?тэт з 25 чалавек займа?ся пошукам харчу ? наваколл? горада, дапамогай немаетным, выратаваннем запаленых храма?. Пакольк? чальцы мун?цыпал?тэта працавал? ? ?м прымусова, пасля сыходу Напалеона з горада амаль н?хто з ?х не панёс кары за калабарацыян?зм .

Для забеспячэння парадку ? горадзе 12 кастрычн?ка 1812 года французы стварыл? мун?цыпальную пал?цыю  ? фр. : police general .

Сам Напалеон амаль кожны дзень аб’язджа? розныя раёны горада ? наведва? атачальныя яго манастыры. У тым л?ку Напалеон наведа? Выхава?чы дом ? гутары? з яго начальн?кам генерал-маёрам Туталм?ным. На просьбу Туталм?на аб дазволе нап?саць рапарт аб стане выхаванца? ?мператрыцы Мары? Напалеон не тольк? дазвол??, але раптам нечакана дада?: ≪ Я прашу Вас пры гэтым нап?саць ?мператару Аляксандру, якога я шаную па-ранейшаму, што я хачу м?ру ≫. У той жа дзень, 18 верасня, Напалеон загада? прапусц?ць праз французск?я варта?н?чыя пасты службо?ца Выхава?чага дома, з як?м Туталм?н пасла? свой рапарт у Санкт-Пецярбург .

Усяго Напалеон зраб?? тры спробы давесц? да цара пра свае м?ралюбныя намеры, але гэтак ? не атрыма? на ?х адказу. У прыватнасц? ён паспрабава? перадаць такую прапанову праз багатага рускага абшарн?ка ?вана Яка?лева ? бацьку Аляксандра Герцэна, як? бы? змушаны застацца ? Маскве з малагадовым сынам ? яго маткай падчас займання Масквы Напалеонам. Апошнюю спробу Напалеон распача? 4 кастрычн?ка, кал? ён пасла? у лагер Кутузава (ля Таруц?на) марк?за Лорыстана, былога амбасадара у Рас?? перад самай вайной.

Некаторыя савецк?я г?сторык? (напрыклад, Я. Тарле ) меркавал?, што ? якасц? апошняга сродку ?плыву на рускага цара Напалеон ме? планы вызвалення ад прыгоннай залежнасц? сялян, чаго больш за ?сё асцерагалася рускае дваранства; акупацыя ? сама па сабе выкл?кала некаторы падры? устоянай сацыяльнай структуры (вядомы выпадк?, кал? прыгонныя зая?лял? сва?м абшарн?кам, як?я асабл?ва зб?рал?ся бегчы, што больш не л?чаць сябе злучаным? абавязанням? ? аднос?нах да ?х ^[14] ).

Блюзнерства [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Падчас знаходжання ? Маскве французы асабл?ва не цырымон?л?ся з руск?м? святыням?, у шэрагу храма? был? ?ладкаваны стайн? . Кал? аконным? рамам? пал?л? печк?, пад столлю будынка? зв?л? гнёзды птушк?. У некаторых цэрквах был? ?ладкаваны плав?льныя горны для перапла?лення залатога ? срэбнага начыння ^[17] . Пасля вяртання рас?йца? Успенск? сабор Маско?скага Крамля давялося апячатаць, каб нато?п не бачы? учыненага ?сярэдз?не бясчынства:

Я бы? ахоплены жахам, знойдучы гэты шанаваны храм паста?леным дагары нагам? нязбожнасцю распушчанай салдатчыны, як? пашкадавала нават полымя, ? перакана?ся, што стан, у як?м ён знаходз??ся, трэба было схаваць ад поз?рка? народа. Мошчы святых был? знявечаны, ?х маг?льн? напо?нены брудам; упрыгожанн? з маг?льня? сарваны. Абразы, што ?прыгожвал? царкву, был? папэцканы ? парасколваны.

? А. Х. Бенкендорф ^[18]

?ншы мемуарыст адзначае, што чутк? пра блюзнерск?я дзеянн? француза? у дачыненн? правасла?ных святыня? был? перабольшаны пагалоскай, бо ≪вял?кая частка сабора?, манастыро? ? цэрква? был? пера?твораны ? гвардзейск?я жа?нерн? ≫ ? ≪апроч гварды? н?хто не мог увайсц? пры Напалеоне ? Крэмль≫ ^[19] . Найболей шанаваныя святын? атрымалася схаваць перад пак?даннем горада: ≪У Чудавым манастыры не заставалася рак? св. Аляксея, яна была вынесена ? схавана рас?йскай набожнасцю, гэтак жа як моцы св. царэв?ча Дз?м?трыя, ? я знайшо? у маг?льн? яго тольк? адну баво?ну≫ ^[19] .

А. А. Шаха?ск? прыводз?ць адз?ны выпадак на?мыснай абразы пачуцця? правасла?ных верн?ка?: ≪у алтар Казанскага сабора усцягнуты бы? мёртвы конь ? пакладзены на месца вык?нутага пасада≫ ^[19] .

Пак?данне Напалеонам Масквы [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

6 (18) кастрычн?ка 1812 года Напалеону стала зразумела бесперспекты?насць заключэння м?рных пагаднення? з Рас?яй ? немагчымасць забеспячэння харчам раскватараваных у Маскве ? наваколл? французск?х войска?, з прычыны акты?нага супрац?ву спробам наладз?ць забеспячэнне французскага войска як з боку рас?йскай арм??, гэтак ? з боку грамадзянскага насельн?цтва. Пасля гэтага Напалеон прыня? рашэнне пак?нуць Маскву. Да прыняцця такога рашэння французскага ?мператара таксама падп?хнула рэзкае пагаршэлае надвор’е з ранн?м? замаразкам?.

Прычыны, па як?х Напалеон адмов??ся ад сва?х выточных плана? правесц? з?му ? Маскве, выкл?каюць спрэчк? сярод г?сторыка?. Апроч праблем з фуражо?кам? ? цёплым адзеннем, турботу ?мператара выкл?кал? марадзёрства ? п’янства войска, яго агульны разлад пры адсутнасц? рэальных баявых перспекты?. У так?м стане ён не мог весц? вайско?ца? на стал?цу ?мперы? ? Санкт-Пецярбург .

18 кастрычн?ка адбылося сутыкненне частк? арм?? Кутузава з часткам? французскага войска, як?м? камандава? Мюрат, як?я стаял? ? наз?ральнай паз?цы? на рацэ Чарн?шне перад Таруц?ным , дзе знаходз?лася ста?ка Кутузава. Напад бы? ажыццё?лены генералам Бен?гсенам насуперак вол? Кутузава. Гэтае сутыкненне завярнулася ? б?тву, што атрымала пазней назву Таруц?нск? бой , ? скончылася тым, што Мюрат бы? адк?нуты за сяло Спас-Купля. Гэты эп?зод паказа? Напалеону, што Кутуза? пасля Барадз?на ?змацн??ся, ? можна было чакаць далейшых ?н?цыяты? рас?йскай арм??.

Напалеон адда? загад маршалу Марцье , прызначанаму ?м маско?ск?м генерал-губернатарам, перад канчатковым сыходам з Масквы падпал?ць крамы з в?ном, жа?нерн? ? ?се публ?чныя будынк? ? горадзе, за выняткам Выхава?чага дома, падпал?ць крамлё?ск? палац ? пакласц? порах пад крамлё?ск?я сцены. Выбух Крамля пав?нны бы? рушыць услед за выхадам апошн?х французск?х войска? з горада.

19 кастрычн?ка на загад Напалеона арм?я з Масквы рушыла па Старой Калужскай дарозе . У Маскве застава?ся тольк? корпус маршала Марцье. Спачатку Напалеон ме? намер напасц? на рас?йскую арм?ю ?, разграм??шы яе, трап?ць у неспустошаныя вайной раёны кра?ны, каб забяспечыць харчам ? фуражом сваё войска. Першы свой прыпынак нанач Напалеон зраб?? у сяле Тро?цк на беразе рак? Дзясны . Тут цягам некальк?х дзён знаходз?лася яго гало?ная кватэра. Знаходзячыся тут, ён адмов??ся ад свайго выточнага плана ? напасц? на Кутузава, бо ? гэтым выпадку яму трэба было вытрымаць б?тву, падобную Барадз?нскай, з яшчэ больш невыразным? перспектывам? на перамогу, чым у Барадз?но. Але нават кал? б новая б?тва ? скончылася для Напалеона перамогай, яна ?жо не магла змян?ць гало?нага: пак?дання ?м Масквы. Напалеон прадбачы? уражанне, якое зроб?ць у Е?ропе яго сыход з Масквы, ? бая?ся гэтага ?ражання.

Напалеон вырашы? павярнуць са Старой Калужскай дарог? направа, абысц? месцаванне рас?йскай арм??, выйсц? на Бара?скую дарогу, прайсц? некранутым? вайной месцам? па Калужскай губерн? на па?днёвы захад, рухаючыся да Смаленска . Ён ме? намер, спакойна дойдучы праз Малаяраславец ? Калугу да Смаленска, пераз?маваць ц? ? Смаленску, ц? ? В?льн?, ? надалей працягнуць вайну з Рас?яй.

Падры? Крамля [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

≪Я пак?ну? Маскву, загада?шы падарваць Крэмль≫, ? п?са? 10 кастрычн?ка Напалеон жонцы. Напярэдадн? ?вечар ён пасла? са сваёй гало?най кватэры ? сяле Тро?цк маршалу Марцье загад канчаткова пак?нуць Маскву ? неадкладна далучыцца са сва?м корпусам да арм??, а перад выступам падарваць Крэмль. Гэты загад бы? выкананы тольк? часткова, бо ? м?тусн? рапто?нага выступу ? Марцье не хап?ла часу як след заняцца гэтай справай. Дашчэнту была зн?шчана тольк? Вада?зводная вежа , моцна пацярпел? вежы М?кольская, 1-я Безназо?ная ? Пятро?ская, таксама крамлё?ская сцяна ? частка арсенала. Ад выбуху абгарэла Гранав?тая палата .

Як не без падкалупства адзначал? сучасн?к?, пры спробе падарваць самы высок? будынак Масквы, зван?цу ?ван Вял?к?, сама яна засталася цэлай, у адрозненне ад найпозн?х прыбудо? ^[19] :

Вел?зарная прыбудова да ?вана Вял?кага, адарваная выбухам, абрынулася поплеч яго ? на яго падножжа, а ён стая? гэтак жа вел?чна, як тольк? што збудаваны Барысам Гадуновым для прахарчавання праца?н?ко? у галодны час, быццам насм?хаючыся з бясплоднаю лютасцю барбарства XIX стагоддзя.

Вяртанне руск?х [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пасля пак?дання Масквы французам? першым у горад уступ?? кавалерыйск? авангард рас?йскай арм?? пад камандаваннем А. Х. Бенкендорфа (чый начальн?к В?нцынгеродэ да таго часу бы? запалонены маршалам Марцье). Бенкендорф 14 (26) кастрычн?ка п?са? М. С. Варанцову ^[20] :

Мы ?ступ?л? ? Маскву вечарам 11-га чысла. Горад бы? аддадзены на раскраданне сялянам, як?х сцяклося вял?кае мноства, ? ?се п’яныя; казак? ? ?х старшыны давяршал? разгром. Увойдучы ? горад з гусарам? ? лейб-казакам?, я зл?чы? абавязкам неадкладна прыняць на сябе начальства над пал?цэйск?м? часткам? няшчаснай стал?цы: людз? заб?вал? адз?н аднаго на вул?цах, падпальвал? хаты. Нарэшце ?сё ац?хла, ? агонь патушаны. Мне давялося вытрымаць некальк? сапра?дных б?тва?.

Пра тое, што рас?йскае войска знайшло ? горадзе нато?пы сялян, як?я займал?ся п’янствам, рабаваннем ? вандал?змам, паведамляюць ? ?ншыя мемуарысты ^{[14] [21]} . Вось, да прыкладу, сведчанне А. А. Шаха?скога ^[19] :

Падмаско?ныя сяляне, вядома, самыя паквольныя ? цямл?выя, але затое самыя распусныя ? карысталюбныя ва ?сёй Рас??, запэ?нячыся ? выхадзе непрыяцеля з Масквы ? спадзяючыся на м?тусню нашага ?ступу, прыехал? на вазах, каб захап?ць недарабаванае, але гр. Бенкендорф разл?чы? ?накш ? загада? узвал?ць на ?х возы целы ? падл?ну ? вывесц? за горад, на зручныя для пахавання? ц? вын?шчэння месцы, чым пазбав?? Маскву ад заразы, жыхаро? яе ад сялянскага рабавання, а сялян ад граху.

Маско?ск? обер-пал?цмайстар ?вашк?н у данясенн? Растапчыну ад 16 кастрычн?ка ацаняе колькасць вывезеных з вул?ц Масквы трупа? у 11 959, конск?х ? у 12 546 ^[17] . Па вяртанн? ? горад Растапчын распарадз??ся не раб?ць маёмаснага перадзелу ? пак?нуць нарабаванае дабро тым, у чые рук? яно трап?ла, абмежава?шыся кампенсацыям? пацярпелым. Даведа?шыся пра гэту дырэктыву, народ к?ну?ся на нядзельны рынак ля Сухаравай вежы : ≪У першую ж нядзелю горы нарабаванай маёмасц? загац?л? вел?зарную плошчу, ? л?нула Масква на нязнаны рынак!≫ (Г?ляро?ск?). У ?мператарск?м ман?фесце ад 30 жн??ня 1814 года была абвешчана амн?стыя за большасць злачынства?, здзейсненых падчас напалеона?скага ?варвання ^[14] .

Гл. таксама [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Вайна ? м?р  ? раман утрымвае карц?ны акупаванай французам? Масквы
• Напалеон у Рас?? (Верашчаг?н)  ? цыкл карц?н, што паказваюць у тым л?ку ? знаходжанне француза? у Маскве

Зноск?

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Земцов В. Н. 1812 год. Пожар Москвы  (руск.) . ? М .: Книга , 2010. ? 138 с. ? (200-летие Отечественной войны 1812 г.). ? ISBN 978-5-91899-013-1 .
• Земцов В. Н.   Москва при Наполеоне: социальный опыт кросскультурного диалога (руск.) // Quaestio Rossica . ? Екатеринбург: УрФУ им. Б. Н. Ельцина , 2016. ? Т. 4. ? № 3. ? С. 217?234. ? ISSN 2311-911X .
• Земцов В. Н. Наполеон в Москве   (руск.) . ? М .: Медиа-книга, 2014. ? 323 с. ? (200-летие Отечественной войны 1812 г.). ? ISBN 978-5-91899-071-1 .
• Земцов В. Н. Наполеон в России: социокультурная история войны и оккупации  (руск.) . ? М .: РОССПЭН , 2018. ? 431 с. ? (Эпоха 1812 года). ? ISBN 978-5-8243-2221-7 .
• Земцов В. Н. Судьба русских раненых, оставленных в Москве в 1812 г. // Бородино и освободительные походы русской армии 1813?1814 годов: Материалы Международной научной конференции  (руск.) / Сост. А. В. Горбунов . ? Министерство культуры РФ . ? Бородино: Бородинский военно-исторический музей-заповедник , 2015. ? С. 225?250. ? ISBN 978-5-904363-13-0 .
• Попов А. Н. Французы в Москве в 1812 году // Отечественная война 1812 года  (руск.) / сост., предисл., примеч. С. А. Никитина . ? М .: Минувшее, 2009. ? Т. 2: Нашествие Наполеона на Россию. ? С. 625?807. ? (Русская историческая библиотека). ? ISBN 978-5-902073-70-3 .
• Martin A. M. The Response of the Population of Moscow to the Napoleonic Occupation of 1812 // The Military and Society in Russia: 1450?1917  (англ.) / Ed. by E. Lohr , M. Poe . ? 2nd ed. ? Leiden?Boston?Koln: Brill , 2002. ? С. 469?489. ? 550 с. ? (History of Warfare, ISSN 1385-7827 , Vol. 14). ? ISBN 978-90-04-12273-4 .