Урду (Лашкары)
Саманазва	????? / ??????
Кра?ны	Пак?стан , ?ндыя
Рэг?ёны	?ндастан
Аф?цыйны статус	Пак?стан ,   ?ндыя : Андхра-Прадэш , Дэл? , Джаму ? Кашм?р , Карнатака , Махараштра , Утар-Прадэш , Заходняя Бенгал?я
Арган?зацыя, якая рэгулюе	Упра?ленне нацыянальнай мовы be en ; Нацыянальны савет па пашырэнн? ?рду be en
Агульная колькасць носьб?та?	68 600 000 чал. ( 2019 )
Клас?ф?кацыя
Катэгорыя	Мовы Е?раз??
?ндае?рапейская сям'я ?нда?ранская гал?на ?ндаарыйская група Цэнтральная зона Усходн? х?ндз? Х?ндустан? Кхарыбол? Урду
П?сьменнасць	арабскае п?сьмо , дэванагары
Мо?ныя коды
ДАСТ 7.75?97	урд 730
ISO 639-1	ur
ISO 639-2	urd
ISO 639-3	urd
WALS	urd
Ethnologue	urd
Linguasphere	59-AAF-q
ABS ASCL	5212
IETF	ur
Glottolog	urdu1245
В?к?педыя на гэтай мове

Урду? (саманазва: ??????, выма?л. [??rd?uː] таксама вядомы як Лашкары ^[1] саманазва: ????? ) ? стандартызаваны варыянт мовы х?ндустан? , г?старычна звязаны з культурай мусульманскага насельн?цтва па?вострава ?ндастан , адна з л?таратурных мо? рэг?ёна.

За выключэннем спецыф?чнай лекс?к? ?рду з'я?ляецца ?заемназразумелай з ?ншай л?таратурным варыянтам мовы х?ндустан? ? х?ндз? . Урду ? х?ндз? маюць амаль ?дэнтычную марфалаг?чную ? с?нтакс?чную структуру. З агульным ул?кам х?ндз? ? ?рду носьб?ты абедзвюх л?таратурных мо? складаюць чацвёртую ? свеце супольнасць носьб?та?, саступаючы тольк? к?тайскай , англ?йскай ? ?спанскай мовам.

Пачынаючы з канца перыяду Вял?к?х Магола? у Х?Х ст. розныя дыялектныя формы х?ндустан? набываюць статус л?нгва-франка ? большай частцы Па?днёвай Аз?? . У цяперашн? час л?таратурная ?рду з'я?ляецца адной з дзяржа?ных мо? Пак?стана (поруч з англ?йскай ) ? мовай м?жнацыянальных знос?н у кра?не. Акрамя таго, мова знаходз?цца ? сп?се 23 аф?цыйных мо? ?нды? ? мае аф?цыйны статус у шасц? штатах гэтай кра?ны.

Як ? л?таратурная х?ндз?, урду з'я?ляецца адным з л?таратурных варыянта? мовы х?ндустан?. Абодзве нормы заснаваныя на дыялекце кхары-бол? ? г?старычна прэстыжным дыялекце х?ндустан?, распа?сюджаным найперш у наваколлях Дэл? ^[2] . Генетычна х?ндустан? аднос?цца да мо? цэнтральнай зоны, якая ?ваходз?ць у склад ?ндаарыйскай групы ?нда?ранскай гал?ны ?ндае?рапейскай сям'? мо?.

Г?сторыя [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Этымалог?я слова урду? звязваецца з цюркск?м ordu ^[3] . Падобную этымалог?ю ? беларускай мове таксама мае тэрм?н ≪арда?≫. Этымалог?я назвы урду таксама выводз?цца з перс?дскага ????? ???????? ?????? ( [z?baːn eː ?rd?u eː mo?llaː] ) ? ≪мова арыстакратычнага двара≫ ^[4] .

Паходжанне ?рду звязана з гаворкам? кхарыбол? мовы х?ндустан? , якая, у сваю чаргу, непасрэдна паходз?ць ад сярэдне?ндыйск?х ^be _en форм ма?лення, вядомых пад тэрм?нам апабхранша . Такое ж паходжанне маюць усе сучасныя мовы ?ндаарыйскай групы мо?.

Ад узн?кнення Дэл?йскага султаната ? ?мперы? Вял?к?х Магола? ? да ?сталявання брытанскага к?равання на тэрыторы? ?ндастана х?ндустан? з'я?лялася л?таратурнай мовай як ?нду?ста? , так ? мусульман рэг?ёна. ? тыя, ? друг?я зап?свал? мову х?ндустан? перс?дск?м варыянтам арабскага п?сьма . У гэтую эпоху мову называл? пераважна х?ндз? , х?ндав? , дэхлав? (г.зн. гаворка горада Дэл? ).

Пры пра?ленн? Вял?к?х Магола? аф?цыйнай мовай была перс?дская . У 1837 годзе яна страчвае гэты статус, на змену ёй у якасц? мо? справаводства зацвярджаюцца ?рду ? англ?йская мова . Тое, што асно?ная мова кра?ны, зап?сваецца цяпер араб?цай , стала прычынаю незадаволенасц? ?нду?ста? па?ночнага захаду ?нды?, як?я даказвал?, што мова пав?нна зап?свацца ?ласна?ндыйск?м п?сьмом ? дэванагары . У вын?ку, ?нду?сты пачал? ?жываць свой варыянт х?ндустан? ? х?ндз? , як? ста? аф?цыйным у штаце Б?хар у 1881 годзе. Ад гэтага часу ?зн?кла юрыдычнае раздзяленне мо? урду (для мусульман) ? х?ндз? (для ?нду?ста?), якое канчаткова аформ?лася з падзелам Брытанскай ?нды? ^be _ru на ?ласна ?ндыю , дзе аф?цыйны статус набыла л?таратурная мова х?ндз? з выкарыстаннем дэванагары, ? Пак?стан , у як?м усталявалася ?дэалог?я пабудовы дзяржавы мусульман былой Брытанскай ?нды? , а аф?цыйны статус атрымала л?таратурная ?рду з выкарыстаннем арабскага п?сьма. На працягу ?снавання незалежнага Пак?стана ? якасц? л?таратурнага стандарту ?рду ?сталявалася норма са значным перс?дск?м уплывам.

Сярод дзеяча? пак?станскага руху, як?я был? зац?ка?леныя ? стварэнн? дзяржавы на аснове мусульманск?х тэрыторый Брытанскай ?нды?, урду атрымала папулярнасць як магчымая будучая м?жэтн?чная мова для мусульман ?ндастана з розным этн?чным паходжаннем. Аднак рух, як? став?? на мэце аб'яднанне ?ндыйск?х мусульман пры дапамозе адз?най мовы, пача? афармляцца з падзеннем Вял?к?х Магола? ужо ? сярэдз?не Х?Х ст. Так, у падтрымку паз?цый урду выступа? ?нтэлектуал Са?д Ахмад-хан ^be _ru , як? абараня? паз?цы? ?рду ва ?с?х гал?нах грамадства па?ночнай ?нды?, але ?рэшце бы? вымушаны звуз?ць уласныя ?дэ? да прыняцця ?рду тольк? як мовы мусульман рэг?ёна ^[5] . У 1920-х гадах Махатма Гандз? , як? ? пэ?ныя часы выступа? супраць ?дэ? незалежнага Пак?стана, выступа? з намаганням? адна?лення ?дэ? адз?най мовы х?ндустан? , што ?рэшце было адрынута ?дэолагам? пак?станскага руху, як?я нефармальна здолел? зацвердз?ць урду як с?мвал руху за дзяржаву мусульман ?ндастана.

Прадпрымал?ся спробы ≪ачысц?ць≫ урду ? х?ндз? ад запазычання? санскрыцкага ? перс?дскага паходжання адпаведна. Тым не менш, пры засваенн? прафес?йнай лекс?к? ва ?рду працягваецца шырокае выкарыстанне арабскай мовы ? фарс?, а ? х?ндз? ? санскрыту, ад чаго л?таратурныя мовы захо?ваюць моцны ?ншамо?ны ?плы?.

У новай ? навейшай г?сторы? прыкметны ?плы? на ?рду аказвае англ?йская мова , якая з'я?ляецца ? цяперашн? час асно?най м?жнароднай мовай свету ? адной з дзяржа?ных мо? Пак?стана ды ?нды?.

Разв?ццё л?таратуры [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Разв?ццё л?таратуры на ?рду пачынаецца з пара?нальна позняга часу ? мае шэраг асабл?васцей, звязаных з кол?шн?м прэстыжным статусам перс?дскай мовы , якая на па?ночным ?ндастане некал? была мовай двара манарха?-мусульман.

Г?старычныя сувяз? ? функцы? ?рду абумо?л?вал? пашырэнне ? л?таратуры на ?рду пераклада? мусульманск?х рэл?г?йных тэкста? ? арабск?х ды перс?дск?х клас?чных прац. У пара?нанн? з ?ншым? мовам? рэг?ёна, рэл?г?йная ?сламская тэматыка прадста?лена ? л?таратуры на ?рду намнога шырэй. Гэта тлумачыцца статусам урду як л?нгва-франка мусульманскага насельн?цтва ?ндастана.

Ц?кава адзначыць, што на мове ?рду была нап?сана кн?га Лал К?таб ^be _en  ? папулярны ? Па?ночнай ?нды? астралаг?чны трактат, складзены ? эпоху шырокага распа?сюджання ?рду ? сярод брахмана? рэг?ёна ( XVIII ст.)

У свецкай прозе на ?рду атрымал? вял?кую папулярнасць праза?чныя творы ? жанры казк? або апавядання ( М. Прэмчанд ^be _ru , С. Хасан Манто ^be _ru , Р. С?нгх Бедз?, К. Чандар ^be _ru , К. Хайдэр ^be _en , ?. Чугхтай, Х. Абас , А. Надз?м Касм? ^be _en ). З канца м?нулага стагоддзя пачынаецца творчасць у жанры рамана , як? абап?раецца гало?ным чынам на англ?йск?я л?таратурныя традыцы?. Звычайна кожны традыцыйны жанр мае ?ласнае найменне ? мове, не будучы пазычаным? з ?ншых мо?.

Урду мае багатую, добра распрацаваную паэтычную традыцыю. Паэз?я на мове урду традыцыйна падзяляецца на два вял?к?я жанры ? газэль (абстрактная тэматыка) ? назм (апавяданне або сатыра), апошн? ?ключае жанры панег?рыка , элег?? ? паэмы. Кожны з жанра? таксама мае традыцыйныя назвы. У жанры панег?рыка разв??ся жанр нат  ? паэз??, складзенай у гонар Мухамада . Творы нат могуць прымаць розныя формы, але часцей п?шуцца ? форме газэл? ^be _ru . Мова ната? можа вар’?равацца па насычанасц? перс?дскай лекс?кай. А. Рэза Хан Барэлв? ^be _en склада? наты, у як?х у кожнай страфе спалучал?ся тэксты на арабскай , перс?дскай мовах, аф?цыйнай урду ? гутарковай х?ндз? . Акрамя названых жанра?, значнае месца ? л?таратуры ?рду займаюць творы на тэму шанавання ?сламск?х мучан?ка?.

У л?таратурнай традыцы? урду большасць паэта? бярэ сабе л?таратурны псе?дан?м, як? можа быць як выдуманым, так ? часткай уласнага ?мен?. Пры ?пам?нанн? паэта псе?дан?м прынята став?ць у канцы пасля сапра?днага ?мен?.

Самым вядомым паэтам на мове ?рду л?чыцца Мухамад ?кбал , як? п?са? у першай палав?не ХХ ст. Ён прадста?ля? погляды мусульман ?ндастана, ? л?чыцца ≪духо?ным бацькам≫ Пак?стана.

Л?нгвагеаграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Колькасць носьб?та? урду вагаецца ад 60 да 70 млн чал. у залежнасц? ад звестак ? прынцыпа? ацэньвання. Згодна з перап?сам 2001 года ? ?нды? пражывае прыбл?зна 52 млн носьб?та? урду; каля 10 млн жыве ? Пак?стане (перап?с 1998 года) ^[6] .

Вял?к?я супольнасц? носьб?та? урду (некальк? соцень тыс. чал.) прадста?леныя дыяспарай , асабл?ва ? Вял?кабрытан?? , Сауда?скай Арав?? , ЗША ? Бангладэшы . У Бангладэшы ?рду вядомая пераважна пад назвай б?хары (такую ж назву нос?ць група мо? (мова) ^be _en у складзе ?сходн?х ?ндаарыйск?х мо?, распа?сюджаная ? асно?ным Б?хары ? навакольных землях) ^[7] .

З-за цяжкасцей у адрозн?ванн? носьб?та? урду ? х?ндз? ? ?нды? ? Пак?стане, а таксама ? ацэнцы колькасц? людзей, для як?х урду ? другая мова, ацэненая колькасць гаворачых няпэ?ная ? спрэчная.

Аф?цыйны статус [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Урду ? нацыянальная мова ? адна з дзвюх аф?цыйных мо? Пак?стана (разам з англ?йскай). Менш чым для 10 % насельн?цтва Пак?стана ?рду з'я?ляецца роднай мовай. Тым не менш, у той ц? ?ншай ступен? мову разумее большасць насельн?цтва кра?ны, ? яна выконвае ролю мовы м?жэтн?чных знос?н. Урду з'я?ляецца абавязковым прадметам для выкладання ? сярэдн?х школах кра?ны незалежна ад мовы навучання. Гэта прывяло да таго, што нярэдка людз? ?меюць чытаць ? п?саць на мове ?рду, а на роднай ? не. Такое станов?шча прыводз?ць узаемнага ?плыву мясцовых пак?станск?х мо? ? ?рду.

У ?нды? ?рду з'я?ляецца адной з 23 федэральна прызнаных мо? кра?ны ? мае аф?цыйны статус у штатах Андхра-Прадэш , Джаму ? Кашм?р , Карнатака , Махараштра , Утар-Прадэш ? Заходняя Бенгал?я . Урду выкарысто?ваецца як мова выкладання ? некаторых школах, а таксама выкладаецца разам з арабскай мовай у ?ндыйск?х медрэсэ (мусульманск?я духо?ныя вучыл?шчы). У ?нды? нал?чваецца больш за 3000 урдумо?ных публ?кацый, у тым л?ку 405 штодзённых газетных выдання?.

Значнасць урду ? мусульманск?м свеце давол? высокая: так, у Меццы ? Медз?не , рэл?г?йных цэнтрах ?сламу , ?нфармацыйныя вывеск?, як прав?ла, прадубляваныя на ?рду ^[8] .

Дыялекталог?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

У мове ?рду традыцыйна вылучаецца некальк? дыялекта?, сярод як?х дакх?н? ^be _en ? рэкхта ^be _en , а таксама сучасная размо?ная ?рду, заснаваная на кхарыбол? ^be _en ? гаворцы Дэл?йск?х наваколля?.

Дыялекты дакх?н? распа?сюджаныя на по?дн? ?нды? ( Дэканскае пласкагор’е ). Яны адрозн?ваюцца ад стандартнай урду асабл?вым спалучэннем лекс?к? арабскага, перс?дскага, цюркскага паходжання, а таксама запазычання? з мо? маратх? ? конкан? .

Пак?станск? варыянт урду паступова аддаляецца ад ?ндыйск?х форм урду, увабра?шы ? сябе мноства запазычаных сло?, прыказак ? фанетычных асабл?васцей з мясцовых пак?станск?х мо?, так?х як пушту , панджаб? , белуджская , с?ндх? . Акрамя таго, з г?старычных прычын, гаворк? ?рду ? Пак?стане зведал? большы ?плы? перс?дскай ? арабскай мо?.

Да таго ж, у якасц? асобнага дыялекту часам разглядаецца рэкхта , мова паэз?? ?рду ^be _en , на якой п?сал? мног?я знакам?тыя паэты.

Л?нгв?стычная характарыстыка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Фанетыка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Гукавы лад л?таратурнай урду мала адрозн?ваецца фаналог?? л?таратурнай х?ндз?. Таму ? мовазна?чых працах фанетыка ?рду разглядаецца ? рамках гукавога ладу х?ндустан? . У х?ндустан? нал?чваецца 10 галосных ^[9] . Сярод зычных 28 фанем захавал?ся са старажытна?ндыйскага перыяду, 2 гук? ?зн?кл? пазней у пэ?ных паз?цыях, ? яшчэ 7 трап?л? ? мову разам з запазычаным? словам?.

Лекс?ка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Базавы лекс?чны фонд урду, як у х?ндз? ? ?ншых ?ндаарыйск?х мовах, складае лекс?ка ?ндаарыйскага паходжання. Культурныя сувяз? ? роля ?рду стал? прычынай асабл?вага пран?кнення ? лекс?ку мовы лексем перс?дскага ? арабскага паходжання, прытым значная частка апошн?х засвойвалася пры пасрэдн?цтве перс?дскае мовы, што аказала ?плы? на семантыку ? фанетыку дадзеных лексем. ?ншыя пласты запазычання? складаюць лексемы цюркскага (у прыватнасц?, чагатайскага паходжання ? з кол?шняй л?таратурнай цюркскай мовы Цэнтральнай Аз?? ) ? партугальскага паходжання, з Новага часу пашырылася роля англ?йскай мовы. С?нон?мы рознай этымалог?? могуць выступаць пры выкарыстанн? розных функцыянальных стыля? мовы (напрыклад, ???? p?n? ? пры размо?ным стыл?, ?? ?b ? у мастацк?м, абодва значэнн? ? ≪вада≫; першае мае ?ндаарыйскае паходжанне, другое ? перс?дскае). Як прав?ла, выкарыстанне лексем перс?дскага ? арабскага паходжання характэрна для спецыф?чных стыля? ма?лення, у прыватнасц?, мастацкага.

Ступен? ветл?васц?

Спрадвечныя або шырока?жываныя лексемы могуць таксама мець с?нон?мы, выкарыстанне як?х замацавана ? адпаведнасц? з ступенню ветл?васц? ? ма?ленн?. Напрыклад, выраз us k? amm? ≪ягоная мац?≫ можа замяняцца на us k? w?lidah пры большай ступен? ветл?васц?, us k? w?lidah-yi mu?tarmah (яшчэ большая ступень ветл?васц?) або us k? m?? (грубае). Падобныя адценн? ветл?васц? маюць таксама часц?цы са значэннем ≪так≫, ≪не≫, а таксама шэраг дзеяслова?.

Выбар с?нон?ма? у ма?ленн? можа залежаць ад рэл?г?йнай прыналежнасц? гаворачага.

Граматыка [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Марфалаг?чныя ? с?нтакс?чныя адрозненн? пам?ж урду ? х?ндз? м?н?мальныя, таму ? мног?х тыпалаг?чных даследаваннях гэтыя пытанн? разглядаюцца ? рамках марфалог?? ? с?нтакс?су ?сяе мовы х?ндустан? .

С?нтакс?с

Асно?ны парадак сло? у сказе мае выгляд схемы SOV ? дзейн?к-дапа?ненне-выказн?к, пераваг? правага ц? левага гал?навання няма (сустракаюцца абодва в?ды). Тым не менш, парадак сло? у сказе адносна свабодны, ? ?снуюць канструкцы?, як?я выходзяць за рамк? схемы SOV ^[10] . Замацаваны характар маюць ускоснае дапа?ненне (знаходз?цца перад прамым), прыметн?к?-азначэнн? (стаяць перад азначаемым назо?н?кам), прысло?е (размяшчаецца перад азначаемым прыметн?кам), адмо?ныя ? пытальныя маркеры nah?? , na , mat (?дуць перад дзеясловам; кал? ёсць абодва, першым ста?ць пытальны).

Валоданне адлюстро?ваецца пры дапамозе маркера k? , паслялога ke p?s ? дзеяслова hon? . Аб'екты валодання дзеляцца на дзве катэгоры?: у адну ?ваходзяць людз? (напрыклад, члены сям'?) ? частк? цела, у другую ? большасць неадуша?лёных прадмета? ? абстрактных паняцця?, жывёлы ? некаторыя асобы (напрыклад, рабы). Для назо?н?ка? першай катэгоры? ?жываецца маркер k? , як? став?цца пасля ≪?ладальн?ка≫ перад дапа?неннем ( Shiv k? t?n ??kh? hain ≪У Шывы тры вок?≫); кал? ролю ≪?ладальн?ка≫ выконвае асабовы займенн?к, валоданне перадаецца прыналежным займенн?кам у адпаведнай форме. Для аб'екта? другой катэгоры? выкарысто?ваецца канструкцыя з ke p?s ( Mohan ke p?s ek bukkar? he ≪У Махана адна каза≫).

Адрозненн? ?рду ? х?ндз? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратурная ?рду часта супрацьпаста?ляецца л?таратурнай мове х?ндз?. Акрамя рэл?г?йнага падтэксту, асно?ныя адрозненн? пам?ж урду ? х?ндз? заключаюцца ? п?сьмовай норме ( арабскае п?сьмо ва ?рду, дэванагары ? х?ндз?) ? спецыял?заванай лекс?цы: крын?цаю для падобнай лекс?к? ва ?рду служыць арабская ? перс?дская мовы, у х?ндз? гэту ролю выконвае ? асно?ным санскрыт. Тым не менш, абедзве мовы маюць вял?кую колькасць араб?зма?, перс?зма? ? санскрытызма?.

Большая частка л?нгв?ста? цяпер разглядае ?рду ? х?ндз? як дзве частк? адной плюрыцэнтрычнай мовы ? х?ндустан? ^{[11] [12]} , адрозненн? м?ж як?м? гало?ным чынам ляжаць на сацыял?нгв?стычным узро?н?. Некаторая частка мовазна?ца? аднос?ць урду ? х?ндз? да асобных мо? ^[13] . На размо?ным узро?н? ?рду ? х?ндз? прая?ляюць высокую ступень узаемназразумеласц?, якая скарачаецца ? гал?нах выкарыстання спецыял?заванай лекс?к?. У аматарскай палем?цы часта сцвярджаецца пра асобны характар урду ? х?ндз?, што часткова тлумачыцца рэл?г?йнай афарбо?кай дзвюх л?таратурных стандарта? з часо? падзелу Брытанскай ?нды? ? працяглай рэл?г?йнай напружанасцю.

У граматыцы

Акрамя сацыял?нгв?стычных, п?сьмовых ? часткова лекс?чных адрознення? ад х?ндз?, урду мае невял?кую колькасць асабл?васцей у марфалог?? . Напрыклад, ва ?скосных формах для ?рду, акрамя традыцыйнай c?hi'e , уласц?вая форма c?hi'? ; большая разнастайнасць у выкарыстанн? ?нф?н?тыва? (у х?ндз? ?нф?н?ты? звычайна ?жываецца ? якасц? дапа?нення, дапасо?ваючыся з граматычным дзейн?кам дзеяслова). Адзначаецца таксама абавязковае выкарыстанне ва ?рду суф?кса -kar у складаназалежных сказах, тады як у х?ндз? ён можа выпадаць (х?ндз? unko dekh ham ro pa?e , але урду un ko dekh kar ham ro pa?e ≪убачы?шы яго, мы расплакал?ся≫). Да адметнасцей урду (у пара?нанн? з х?ндз?) таксама аднос?цца шырокае выкарыстанне ?зафета ^be _ru (канструкцыя з двух назо?н?ка?, кал? апошн? ста?ць у родным склоне ? азначае першы), шэраг прысло?я? ? прысло?ных зварота?, адрозненне роду ? некаторых назо?н?ка? ^[14] .

Указальныя займенн?к? ? л?таратурнай х?ндз? не супадаюць з урду (х?ндз? ? yah ≪гэта≫, ye ≪гэтыя≫, vah ≪тое≫, ve ≪тыя≫; урду ? ye ≪гэта, гэтыя≫, vo ≪тое, тыя≫), аднак з урду супадаюць указальныя займенн?к? размо?най х?ндз?.

У фаналог??

Сярод фаналаг?чных адрознення? вылучаецца розны лёс запазычаных з перс?дскай мовы гука? /q, x, ?/ , як?я, хоць ? прысутн?чаюць у х?ндз?, часта замяняюцца там гукам? /k, k?, ?/ адпаведна ^{[15] [16]} . ?ншым адрозненнем л?чыцца замена запазычаных фанем /f, z, ?/ на /p?, d?, s/ у некаторых носьб?та? х?ндз? (як прав?ла, з сельск?х мясцовасцей), але падобная практыка л?чыцца ненарматы?най. Тады як носьб?ты ?рду, незалежна ад статусу ? адукацы?, выма?ляюць гэтыя гук? прав?льна ^{[15] [16]} . Паводле Р. Шм?т ^[17] для х?ндз? характэрныя ?н?цыяльныя /k?, k?, st?, s?, ??, sn, nj/ ? ф?нальныя /t??, ??, nj, lj, ??, d?j, ?j/ , тады як для ?рду ? араба-перс?дск?я ф?нальныя /ft?, ?f, mt?, m?, ms, kl, t?l, bl, sl, t?m, lm, ?m, ??/ .

П?сьменнасць [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Г?старычна ?рду зап?свалася некальк?м? п?сьмёнам?, цяпер найбольш распа?сюджаным з'я?ляецца п?сьменнасць на аснове арабскага п?сьма.

Алфав?т урду

Урду зап?сваецца справа-налева разнав?днасцю перс?дскага алфав?та , як? ? сваю чаргу бы? створаны на аснове арабскага п?сьма . У адрозненне ад большасц? ?ншых мо?, як?я выкарысто?ваюць арабскую п?сьменнасць, ва ?рду выкарысто?ваецца давол? арха?чны ? рэдк? шрыфт настал?к , распрацаваны ? перс?дскай кал?граф?? . Настал?к вядомы сваёй складанасцю для тэхн?чнага набору тэкста?: так, да канца 1980-х гадо? урдумо?ныя газеты амаль по?насцю складал?ся ?ласнаручна спецыяльным? майстрам? кал?граф?? . У горадзе Чэна? (штат Там?лнад ) дагэтуль выдаецца штодзённая рукап?сная газета Мусальман ^be _ru (урду: ?????? ? бел. : мусульман?н ) ^[18] .

Кайтх?

Урду таксама некал? зап?свалася п?сьмом кайтх? ^be _ru , якое часта разглядаюць як скорап?сны варыянт дэванагары . У часы брытанскага к?равання ?ндыяй моцна перс?ян?заваная форма ?рду выкарысто?валася як мова брытанскай адм?н?страцы? ? Авадху ^be _en , Б?хары , Бенгал?? ? т.зв. Па?ночна-Заходн?х прав?нцыях ^be _ru . Да другой палав?ны 19-га стагоддзя аф?цыйныя дакументы зап?свал?ся перс?дск?м п?сьмом. У 1880 годзе Эшл? Эдэн ^be _ru , лейтэнант-губернатар Бенгал??, адмян?? выкарыстанне перс?дскага алфав?та ? адм?н?страцыях Бенгал?? ? Б?хара ? ?станав?? выключнае выкарыстанне п?сьма кайтх?, якое ? той час пара?нальна шырока ?жывалася для зап?су як урду, так ? х?ндз? ^[19] . Цяпер кайтх? практычна не выкарысто?ваецца для зап?су ?рду ? Пак?стане, у ?нды? ?жыванне гэтага п?сьма значна скарац?лася.

Дэванагары

З адносна няда?няга часу для зап?су ?рду ? ?нды?, найперш у перыядычных урду-мо?ных выданнях, выкарысто?ваецца п?сьмо дэванагары . Выкарыстанне гэтага п?сьма дае большы ахоп чытачо?. Зап?сы дэванагары на мове ?рду, у пара?нанн? з х?ндз?, маюць адметныя асабл?васц? арфаграф?? ^[20] . Сярод арфаграф?чных нова?вядзення? адзначаецца выкарыстанне этымалаг?чнай перадачы араба-перс?дск?х запазычання?. Напрыклад, прымяненне знака ? (у дэванагары a ) для перадачы араба-перс?дскага ? ( ‘ain ), што супярэчыць арфаграф?? х?ндз?.

Лац?н?ца

У пэ?ных гал?нах п?сьмовых знос?н пры зап?се ?рду можа выкарысто?вацца лац?нск? алфав?т . Выпадк? выкарыстання лац?н?цы ? мове адзначал?ся ? часы Брытанскай ?нды?. Цяпер лац?н?ца зно? набывае папулярнасць у асяроддз? ?нтэрнэт-знос?н. Сярод прычын ? адсутнасць веда? некаторых пак?станск?х м?гранта? па арабск?м п?сьме, а таксама патрэба выкарыстання агульнай п?сьменнасц? пры знос?нах м?ж ?ндыйск?м? ды пак?станск?м? носьб?там? мовы, як?я карыстаюцца розным? в?дам? п?сьма (гл. вышэй).

Раман?заваная ?рду (урду з п?сьмом на аснове лац?н?цы ) захо?вае значнасць сярод хрысц?ян Пак?стана ? па?ночнай ?нды?. Урду была асно?най роднай мовай хрысц?ян у па?ночнай частцы Брытанскай ?нды? ? дагэтуль ужываецца хрысц?янам? гэтых абласцей. Лац?нская верс?я п?сьменнасц? ?рду выкарыстана ? выданн? ?рдумо?най Б?бл?? (Б?блейскае Таварыства ?нды?) ? кн?г рэл?г?йных спева?. Аднак, выкарыстанне раман?заванай урду скарачаецца з-за пашырэння х?ндз? ? англ?йскай мовы.

С?стэмы раман?зацы?

?снуе некальк? с?стэм раман?зацы? (перадачы ?ласных назва? лац?нск?м алфав?там з мэтаю засваення мовам?, як?я выкарысто?ваюць лац?нск? алфав?т). Найбольш ужывальным? з ?х з'я?ляюцца раман?зацыя ALA-LC ^be _en мовы ?рду ? т.зв. урду-х?ндустанская раман?зацыя Удз?на?Бегума ^be _en . Апошняя зацверджана ? 1992 годзе на Першай м?жнароднай канфэрэнцы? па ?рду ? абап?раецца на вопыт ранейшых брытанск?х мовазна?чых даследавання? XVIII ? Х?Х стагоддзя? ( каледж Форт-У?льяма ^be _ru , Дж. Б. Г?лкрыст ^be _ru ) ? вылучаецца найперш узаемнаадназназнай адпаведнасцю трансл?тарацы? с?мвалам арыг?нальнага п?сьма ?рду-х?ндустан?, лепшай перадачай галосных гука? у пара?нанн? з п?сьменнасцю ?рду ? ужываннем с?мвала? у рамках фармата ASCII, што дазваляе пазбягаць тэхн?чных праблем пры наборы тэксту.

Узор тэксту

На прыкладзе артыкула 1 Усеагульнай Дэкларацы? право? чалавека .

• Араба-перс?дская п?сьменнасць:

???? ?: ???? ????? ???? ??? ???? ? ??? ?? ?????? ?? ????? ???? ???? ???? ????? ???? ??? ??? ????? ???? ??? ?? ??? ????? ??? ????? ?? ???? ????? ???? ?? ???? ???? ??????

• Трансл?тарацыя ALA-LC:

Daf?ah 1: Tam?m ins?n ?z?d aur ?uq?q o-?izzat ke i?tib?r se bar?bar paid? h??e hai?. Unhe? ?am?r aur ?aql wad??at h??? hai. Is li?e unhe? ek d?sre ke s?th bh??? ch?re k? sul?k karn? ch?hi?e.

• М?жнародны фанетычны алфав?т :

d??f? eːk: t??m?ːm ?ns?ːn ?ːz?ːd? ?ːr h?quːq oː-?zz?t? keː eːt??b?ːr seː b?r?ːb?r p?ːd?? ?ueː ???ː. ?n??ː z?miːr ?ːr ?ql ??d?iː?t? hui h?ː. ?s lieː ?n??ː eːk d?uːsreː keː s?ːt?? b?aːi t???ːreː k? s?luːk k?rn? t???ː?ie

• Пераклад:

Артыкул 1: Усе людз? нараджаюцца свабодным? ? ро?ным? ? сваёй годнасц? ? правах. Яны надзелены розумам ? сумленнем ? пав?нны став?цца адз?н да аднаго ? духу братэрства.

Зноск? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Урду мова // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 16: Трыпал? ? Хв?л?на / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн. : БелЭн, 2003. ? Т. 16. ? С. 252. ? 576 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0263-6 (Т. 16).
• Зограф Г. А. Урду // Лингвистический энциклопедический словарь. ? М .: ≪Советская энциклопедия≫, 1990. ? С. 538?539.
• Зограф Г. А., Мазурова Ю. В. Урду язык // Языки мира: Новые индоарийские языки. ? М .: Academia, 2011. ? С. 131?139. ? ISBN 978-5-87444-394-8 .
• Asher, R. E. The Encyclopedia of language and linguistics. ? Oxford: Pergamon Press, 1994. ? ISBN 0-08-035943-4 .
• Bhatia, Tej K.; Koul Ashok. Colloquial Urdu: The Complete Course for Beginners . ? London: Routledge, 2000. ? ISBN 0-415-13540-0 .
• Dua, Hans R. Hindi-Urdu as a pluricentric language / M. G. Clyne. ? Pluricentric languages: Differing norms in different nations. ? Berlin: Mouton de Gruyter, 1992. ? ISBN 3-11-012855-1 .
• Durrani, Attash, Dr. Pakistani Urdu. ? Islamabad: National Language Authority, 2008.
• Hassan, Nazir; Omkar N. Koul. Urdu Phonetic Reader. ? Mysore: Central Institute of Indian Languages, 1980.
• Khan, M. H. V // Urdu / T. A. Sebeok. ? Current trends in linguistics. ? The Hague: Mouton, 1969.
• King, Christopher R. One Language, Two Scripts: The Hindi Movement in Nineteenth Century North India. ? Bombay: Oxford University Press, 1994.
• Koul, Ashok K. Urdu Script and Vocabulary. ? Delhi: Indian Institute of Language Studies, 2008.
• Masica, Colin. The Indo-Aryan Languages. ? Cambridge: Cambridge University Press, 1991. ? ISBN 978-0-521-29944-2 .
• McGregor, Ronald Stuart. Outline of Hindi Grammar. ? third ed. ? Oxford: Clarendon Press, 1995. ? ISBN 0-19-870008-3 .
• Schmidt, Ruth Laila. Urdu / Cardona, George; Jain, Dhanesh. ? The Indo-Aryan Languages. ? Routledge, 2003. ? ISBN 978-0-415-77294-5 .
• Shapiro, Michael C. Hindi / Cardona, George; Jain, Dhanesh. ? The Indo-Aryan Languages. ? Routledge, 2003. ? ISBN 978-0-415-77294-5 .

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

• Урду // Этналог (англ.)
• Спасылк? на некаторыя матэрыялы па мове ?рду Арх?вавана 5 красав?ка 2020. (англ.) , theurdulanguage.com
• Канвертар араба-перс?дскае п?сьменнасц? ?рду Арх?вавана 18 л?пеня 2014. (англ.) , Forum Pakistan