|
|
|
|
 
|
Тыбецк? а?таномны раён
у складзе
К?тая
|
 
|
Тыбет
, як яго пазначаюць тыбетцы ? выгнанн?
|
|
Вобласць Тыбета, як яе пазначае К?тай
|
|
|
Вобласць, аспрэчваная ?ндыяй як частка
Аксайчына
|
|
|
Вобласць
?нды?
, аспрэчваная К?таем як частка
ТАР
|
|
Вобласц? ? рамках культуры Тыбета (г?старычна)
|
Тыбе?т
? раён
Цэнтральнай Аз??
, як? знаходз?цца на
Тыбецк?м нагор’?
. У розныя перыяды г?сторы? Тыбет бы? незалежнай дзяржавай або знаходз??ся ? залежнасц? ад
Мангольскай ?мперы?
ц?
дынасты? Цын
. Сёння Тыбет належыць
К?таю
.
Традыцыйна тэрыторыя Тыбета падзялялася на прав?нцы? У-Цанг, Кам ? Амдо, пры гэтым тэрыторыя цяперашняга
Тыбецкага а?таномнага раёна
?ключае тольк? У-Цанг ? заходнюю частку Кама, а астатняя тэрыторыя Кама ? рэг?ён Амдо падзелены пам?ж прав?нцыям? Юньнань,
Сычуань
,
Цынхай
?
Ганьсу
.
Лхаса
? г?старычная стал?ца Тыбета ? адм?н?страцыйны цэнтр Тыбецкага а?таномнага раёна.
Плошча (уключаючы прав?нцы? У-Цанг, Кхам ? Амдо) ? 1,2 млн км². Сярэдняя вышыня тэрыторы?: 4000 метра? над узро?нем мора.
Самая высокая гара:
Джамалунгма
(Эверэст).
На тэрыторы? Тыбета бярэ выток шэраг вял?к?х рэк, як?я працякаюць затым па тэрыторы? пражывання ?ншых народа? ? таму больш вядомыя па назвах на мовах гэтых народа? (паказаны ? дужках), а не па тыбецк?х. Гэта Ярлунг-Цангпо (
рака Брахмапутра
), Ма-Чу (
Жо?тая рака
), Джы-Чу (
рака Янцзы
), Сенгэ-Цангпо (
?нд
), Пунг-Чу (?нд.: Арун), Наг-Чу (б?рм.:
рака Салу?н
) ? Дза-Чу (
рака Меконг
).
Найбуйнейшыя азёры: Цонаг, Нам-Цо, Ямджаюм-Цо, Мапам'юм-Цо (Манасаравар).
Сярэдняя тэмпература: 14 °C у л?пен? ? ?4 °C у студзен?.
Сярэдн? ?зровень ападка?: моцна адрозн?ваецца, у заходн?х абласцях 1 мм у студзен? ? 25 мм у л?пен?; ва ?сходн?х абласцях 25?30 мм у студзен? ? 80 мм у л?пен?.
Карысныя выкапн?: 126 розных
м?нерала?
, сярод як?х бура, уран,
жалезная руда
, храм?т,
золата
,
л?тый
,
бакс?т
,
медзь
, вугаль,
соль
,
слюда
,
цынк
,
нафта
? ?ншыя.
У цяперашн? час тэрыторыя г?старычнага Тыбета ?ваходз?ць у склад К?тая, аднак у
Дхарамсале
(
?ндыя
) знаходз?цца
?рад Тыбета ? выгнанн?
, к?ра?н?ком якога да
2002
года з'я?ля?ся
Далай-лама XIV
.
|
Тыбецк? а?таномны раён
|
|
Тыбецк?я а?таномныя акруг?
|
|
Тыбецк?я а?таномныя паветы
|
|
К?тайск?я ?лады падзял?л? Тыбет на наступныя адм?н?страцыйныя адз?нк?:
- Тыбецк? а?таномны раён
;
- Тыбецк?я а?таномныя акруг? ? прав?нцы?
Цынхай
;
- Тыбецкая а?таномная акруга ? Тыбецк? а?таномны павет у прав?нцы?
Ганьсу
;
- Тыбецк?я а?таномныя акруг? ? Тыбецк? а?таномны павет у прав?нцы?
Сычуань
;
- Тыбецкая а?таномная акруга ? прав?нцы?
Юньнань
.
Тыбетцы
занятыя ? асно?ным у сельскай гаспадарцы ? жывёлагадо?л?.
К?тайцы
, як?я пражываюць на тэрыторы? Тыбета ? у к?раванн?, гандл?, сектары абслуго?вання. Звязана гэта з тым, што да ?ключэння ? склад К?тая Тыбет адрозн?ва?ся маларазв?тай аграрнай эканом?кай. Адмысло?ца? для новых гал?н, створаных к?тайск?м урадам, сярод этн?чных тыбетца? не было.
Пытанне аб колькасц? ? нацыянальным складзе насельн?цтва Тыбета вельм? складанае. Звязана гэта, па-першае, з адсутнасцю дакладнага азначэння тэрыторы? Тыбета, па-другое з прадузятасцю крын?ц. Урад Тыбета ? выгнанн? паведамляе аб шасц? м?льёнах этн?чных тыбетца? ? сям? з паловай м?льёнах этн?чных к?тайца? (
Хань
). Аднак урад К?тая прыводз?ць наступныя даныя:
- Тыбецк? а?таномны раён: 2,4 м?льёна тыбетца?, 190 тысяч ?ншых нацыянальнасцей (у асно?ным хань ? к?тайцы)
- Усе а?таномныя тыбецк?я раёны разам: 5 м?льёна? тыбетца? ? 2,3 м?льёна прадста?н?ко? ?ншых нацыянальнасцей. Варта адзначыць, што па меркаванн? Тыбецкага ?рада ? выгнанн? шматл?к?я тэрыторы? г?старычнага Тыбета не маюць у цяперашн?м К?та? а?таномнага статусу.
- Так званы ≪
Вял?к? Тыбет
≫, да якога тыбецк? ?рад у выгнанн? аднос?ць таксама тэрыторы?, як?я не маюць у цяперашн?м К?та? а?таномнага статусу: 5,2 м?льёна тыбетца?, 3,6 м?льёна хань (к?тайца?) ? 1,6 м?льёна прадста?н?ко? ?ншых нацыянальнасцей (падл?к? паводле звестак к?тайскага перап?су насельн?цтва
2000
года).
Узровень п?сьменнасц? сярод тыбетца? складае прыбл?зна 50%
[1]
.
Колькасць тыбетца? у выгнанн? ? каля 134 тыс. чалавек: у ?нды? ? 100 000 чалавек, у
Непале
? 20 000, у
Бутане
? 1500, у
Швейцары?
? 2000, у
Е?ропе
? 400, у
А?страл??
?
Новай Зеланды?
? 200, у
ЗША
? 8000, у
Канадзе
? 1200, у
Скандынав??
? 100.
Сцяг Тыбета
Герб Тыбета
Да ?ваходжання ? склад К?тая Тыбет ме? свае
сцяг
? герб. У цяперашн? час яны выкарысто?ваюцца
тыбецк?м урадам у выгнанн?
. У К?та? жа яны разглядаюцца як с?мвалы
сепаратызму
.
У эпоху к?равання к?тайскай дынасты?
Цын
Тыбет пераходз?ць пад кантроль
Пек?на
. Пасля падзення манарх?? ? К?та? Тыбет аб'я?ляе аб сваёй незалежнасц?. У
1949
годзе пасля перамог?
КПК
над
Гам?ньданам
у
грамадзянскай вайне
новы ?рад
Маа Цзэдуна
ста? настойваць на тым, што Тыбет з'я?ляецца часткай К?тая. У
1951
годзе к?тайск?я войск? ?варвал?ся ва Усходн? Тыбет ?, разграм??шы тыбецкае войска, акупавал? кра?ну.
Этн?чныя тыбетцы вызнаюць
тыбецк? будызм
? рэл?г?ю
бон
.
Тыбецкая мова
аднос?цца да
тыбета-б?рманскай
мо?най групы
с?на-тыбецкай
мо?най сям'?. З моманту ?ваходжання ? склад К?тая аф?цыйнай мовай на тэрыторы? Тыбета з'я?ляецца к?тайская, аднак справаводства дазволена весц? ? на тыбецкай, таксама ? пачатковай школе навучанне часта вядзецца на тыбецкай, з паступовым пераходам на
к?тайскую мову
? старэйшых класах
[1]
.
Л?дарства па л?ку неверагодных падатка? належыць Тыбета. За што тольк? н? прымушал? раскашэльвацца на мяжы
XIX
?
XX
стагоддзя?. Тыбетцы пав?нны был? плац?ць падатак на вяселле, на нараджэнне дзяцей, на права спяваць, танчыць, зван?ць у званок ? б?ць у барабаны. Стомленаму вандро?цу не дазвалялася нават проста так задрамаць на тра?цы: за начлег ён пав?нен бы? заплац?ць падатак гаспадарам зямл?.
4 чэрвеня
1926
года ? Тыбеце
Далай-ламам
бы? уведзены
падатак
на
вушы
. Кра?на стварала войска, тэрм?нова патрабавал?ся грошы, а ?се звычайныя падатк? ?жо был?. Трэба прызнаць, што н?хто з тыбетца? не адрэза? сабе вушы, каб не плац?ць падатак. Усё сапра?ды плац?л?. Грошы на войска был? сабраныя на працягу аднаго года
[2]
. Усяго на карысць дзяржавы ? пачатку XX стагоддзя спаганялася 1892 падатк?.
Зноск?