| Сёмуха
|
 |
| ≪Сёмуха≫. Памятная манета Нацыянальнага банку Беларус? (2006)
|
| Тып
|
народна-хрысц?янск?
|
| ?накш
|
Сёдмуха, Сёмка, Тро?ца, Зелянец, Зялёныя святк?
|
| Значэнне
|
сустрэча пралёце
|
| Адзначаецца
|
?сходн?м? славянам?
|
| Святкаванне
|
карагоды, моладзевыя гулянн?
|
| Традыцы?
|
наведванне мог?лак, пам?нальныя трапезы, ?стано?ка ? ?прыгожванне бярозы,
кумленне
|
| Звязана з
|
Вял?каднем
|
Арка з бярозак для кумлення. 2008
Абрад кумлення. Беларусь,
Валожынск? раён
, 2008
Сёмуха
(таксама
Сёдмуха, Сёмка, Тро?ца, Зелянец, Зялёныя святк?
) ? злучальнае звяно пам?ж прыродным? сезонам?, гаспадарчым? цыклам?, станам? ? формам? грамадск?х стасунка? ? дачынення?. Выток? Сёмух? ?зыходзяць храналаг?чна да пачатковых перыяда? складвання рода-племянной арган?зацы? грамадства.
Узн?кненне ? фармаванне звязана з такой важнай ? вызначальнай асабл?васцю беларускага народнага ? кожнага ?ншага традыцыйнага календара, як ная?насць у яго будове злучальных элемента? у выглядзе тых ц? ?ншых свята?, ?ншых адметных каляндарных перыяда?. У беларуск?м традыцыйным календары разам з Сёмухай так?м? спалучальным? пунктам? выступаюць Масленка, Спаса?ск?я святы ? П?л?па?ка.
Разам з назвай, якая ? недалёк?м м?нулым была вельм? пашыранай практычна па ?сёй тэрыторы? Беларус?, цяпер шырока бытуе найменне ≪Тройца≫. Царко?ная назва свята ?
Пяц?дзесятн?ца
. Хрысц?янскай царквой Пяц?дзесятн?ца вытлумачваецца як свята сашэсця Святога Духа на апостала?, належыць да л?ку двунадзесятых свята? ? адзначаецца на пяц?дзесяты дзень пасля Вял?кадня. У культавую практыку правасла?най царквы свята Тройцы ?ведзенае ? XIV ст.
Сёмуха належыць да л?ку свята?, як?я не маюць выразна акрэсленай даты ? адзначаюцца ? залежнасц? ад Вял?кадня. Ёсць шэраг факта?, як?я дазваляюць выказаць сцверджанне, што ? ? часы паганства яно было таксама рухомым, залежала ад прыродных зруха?, у першую чаргу ад часу з'я?лення л?сця на дрэвах, як?я ?сведамлял?ся як культавыя. На Беларус? так?м? был? дуб (с?мвал мужчынскага пачатку), клён, ясень (як?я таксама ? залежнасц? ад мясцовых культурных ? прыродных умо? разглядал?ся як дрэвы мужчынскага кшталту), бяроза (с?мвал ? тыповае ?васабленне жаночага пачатку), л?па, раб?на ? ?ншыя ≪жаночыя≫ дрэвы. Апрыёры можна сцвярджаць, што ? часы паганства свята Сёмуха не магло адзначацца раней, чым распусцяцца асно?ныя культавыя дрэвы, бо "веснавыя песн? не спяваюць на ≪голы лес≫, чакаюць, кал? ён пакрыецца л?сцем або кал? першы раз закуе зязюля. Каляндарны рух часу святкавання Сёмух?, як можна меркаваць, укладва?ся ? двухтыднёвы прамежак (для пара?нання адзначым, што царко?ная Тройца магла святкавацца ? прамежку з 10
[23] мая
па 13
[26] чэрвеня
).
Шэраг факта? дазваляе сцвярджаць, што ? дахрысц?янск?я часы ?, магчыма, у ранн?м хрысц?янстве Сёмуха ? звязаны з ёю цыкл свята? працягвал?ся да Пятра, прынамс? Купалле ?ваходз?ла ? дадзеную святочную парадыгму (≪на Купалу вечарам заканчваецца спяванне веснавых песня?≫).
Сёмушныя святы непары?на зн?таваныя з Вял?каднем, Юр'ем ? ? залежнасц? ад мясцовых культурных прыярытэта? М?колам (як?я выступаюць як с?мвалы ? ?васабленне мужчынскага пачатку), Купаллем, Пятром (як?я давал? магчымасць меркаваць пра плён ? канкрэтныя вын?к? працо?ных намагання?). Сёмушныя святы ахопл?ваюць каляндарны перыяд, як? ? народзе мае вельм? ём?стую назву ? пралецце (≪Чэрвень ? пралецця скон, а лета ? гон≫).
Факты сведчаць, што Сёмушны цыкл з'я?ляецца выключна жаночым, гало?нае месца ? найважнейшыя рол? ? як?х належаць дзя?чатам шлюбнага (плоднага) узросту ? маладым жанчынам, як?я ?жо нарадз?л? ? магл? яшчэ працягваць жыццё роду. Невыпадковая прымеркаванасць Сёмух? як тыпова жаночага свята да перадкупальскага часу тлумачыцца важнасцю ? складанасцю шматаспектных стасунка? земляроба з прыродай менав?та ? гэты перыяд. Кумаванне, в?ццё вянко?, варажба шлюбнай нак?раванасц?, звычай месц? маг?лы бярозавым? вен?кам?, упрыгожванне хаты, гаспадарчых пабудо? зелян?най, праводз?ны русалак (як прав?ла, у жыта) ? усё гэта мела сваёй мэтай па?плываць на плодныя с?лы зямл?. ? кумленне тут выступае своеасабл?вым парогам, перайшо?шы як? дзя?чына пераходз?ла ? шлюбны статус. Заф?ксаваная зб?ральн?кам? ? XIX ст. форма кумлення дзя?чат як сведчанне сябро?ства ≪на год≫ асоб прыбл?зна аднолькавага ?зросту ? далёкай старажытнасц?, трэба меркаваць, мела выгляд яднання (кумлення) жанчыны рэпрадукты?нага ?зросту ? дзя?чыны шлюбнага статусу. Звычай жа месц? маг?лы бярозавым? вен?кам? трэба разглядаць як своеасабл?вую форму просьбы аб дапамозе-апякунстве, аб спрыянн? продка? свайму роду. Дадзены звычай мае самыя шчыльныя сувяз? з уя?леннем старажытных беларуса?, што вясной разам з ажываннем прыроды ажываюць ? ≪душы мёртвых≫, г. зн. душы продка?, як?я выходзяць на белы свет. ? звычай абмятання маг?л бярозавым? вен?кам? тут выступае як своеасабл?вы, а гало?нае своечасовы кантакт-паведамленне, папярэджанне, што вясна ?жо прыйшла. Бярозавы вен?к у так?м разе пры ?с?х ?ншых значэннях ме? ? выконва? функцыю камун?кацыйнага канала, бы? правадн?ком ≪жывой≫ энерг??, закл?канай паспрыяць, дапамагчы хутчэйшаму абуджэнню продка?. Звычай упрыгожваць жытло ? гаспадарчыя пабудовы, культавыя збудаванн? зелян?най найперш сведчыць пра тое, што Сёмушныя святы ? дахрысц?янск?я ?, верагодна, першыя хрысц?янск?я стагоддз? святкавал?ся ?с?м родам-племем на адкрытай прасторы ? у культавых гаях, у месцах, дзе расл? культавыя дрэвы. Гал?нк? зелян?ны казал? пра тое, што супольн?к? далучыл?ся да сакральных вытока?, што яны ушанавал? сакральныя с?лы, абнав?л? ? пацвердз?л? сваю далучанасць да ?х, што аддаюць сам?х сябе ва ?ладу гэтых сакральных с?л.
Праводз?ны русалак праз бор, дуброву (с?мвалы ? ?васабленне мужчынскага пачатку) у жыта таксама мел? за мэту спрыяць ураджаю. Паводле народнага ?я?лення, русалк? ? Сёмушныя святы (паводле некаторых звестак ? на
Ушэсн?к
) выходзяць з вады ? да восен? пасяляюцца на зямл?. ? як тольк? яны высахнуць, то адразу ? г?нуць. Вада ? неабходная ?мова працягу ?х жыцця. ?снавала павер'е, што яны могуць выкл?каць так? жаданы ? патрэбны ? пару каласавання дождж, таму ? праводз?л? ?х у жыта.
Перад Тройцай, або Сёмухай, у мног?х мясц?нах Беларус? ладз?л?ся Траецк?я дзяды ? бабы. Пакланенне продкам не адрозн?валася ад падобнага ? ?ншыя адпаведныя даты па характары урачыстасц?, колькасц? ? складу ?дзельн?ка?, колькасц? стра?, але вылучалася сваёй функцыянальнай, сутнаснай нак?раванасцю. Кал? аснову восеньск?х, Пакро?ск?х, дзядо? складае падзяка за здабыты плён працо?ных шчыравання?, у тым л?ку шлюб ? спадзяванн? на яго, то Траецк?я напо?нены просьбам?, вераю, чаканням? на належны водгук-аддзяку пакладзеных с?л у бягучым гаспадарчым годзе. Так?я ж асабл?васц? ?ласц?выя ? Траецк?м бабам, як?я папярэдн?чаюць дзядам ? адзначаюцца ? пятн?цу ? посны дзень, а таму ?се стравы на стале был? посныя, асно?най з як?х была а?сяная м?лта.
Абавязковым? ? вызначальным? асабл?васцям? Сёмух? з'я?ляюцца карагоды, пляценне вянко?, як?я часта выкарысто?вал?ся ? якасц? мантычнага сродку ? мэтах прадбачання будучын? на працягу бягучага сямейна-гаспадарчага года. У некаторых мясц?нах да Сёмух? дапасо?вал?ся ≪п?ва≫, ≪фэсты≫.
У залежнасц? ад мясцовых традыцый Сёмуха, або Тройца, адзначалася адз?н, тры дн?, тыдзень, заканчвалася ж Русальным, або Граным, тыднем. Гэты тыдзень, паводле мясцовых традыцый, пачына?ся пасля Сёмух? або праз тыдзень пасля яе. Як прав?ла, на працягу Гранога, або Русальнага, тыдня забаранялася выконваць тую ж, што ? на Каляды, работу. У канкрэтных мясцовасцях гэтая забарона распа?сюджвалася цалкам на тыдзень, а ? некаторых ? на частку яго або пэ?ныя дн?.
- Беларуская м?фалог?я: Энцыклапедычны сло?н. ? 2-ое выд., дап. ? Мн.: Беларусь, 2006. ? 599 с. ? С. 464?466.