한국   대만   중국   일본 
Сож ? В?к?педыя Перайсц? да зместу

Сож

З В?к?педы?, свабоднай энцыклапеды?
Сож
Сож у Гомелі
Сож у Гомел?
Характарыстыка
Да?жыня 648 км
Басейн 42 140 км²
Расход вады 219 м³/с (у вусц?)
Вадацёк
Выток Рас?я
 ? Месцазнаходжанне Смаленская вобласць
 ?  Каардынаты 54°41′21″ пн. ш. 31°57′57″ у. д. H G Я O
Вусце Дняпро
 ?  Каардынаты 51°56′50″ пн. ш. 30°48′24″ у. д. H G Я O
Ух?л рак? 0,17 м/км
Размяшчэнне
Водная с?стэма Дняпро  → Чорнае мора
Кра?ны
Рэг?ёны Смаленская вобласць , Маг?лё?ская вобласць , Гомельская вобласць , Чарн?га?ская вобласць
Код у  ДВР 04010000412105000011550
physical
выток
выток
вусце
вусце
Лагатып Вікісховішча  Медыяфайлы на В?к?схов?шчы

Сож  ? рака ? Смаленскай вобласц? Рас?? , у Маг?лё?скай ? Гомельскай абласцях ? на мяжы Беларус? з Рас?яй ? з Укра?най [1] , а таксама на тэрыторы? Чарн?га?скай вобласц? Укра?ны [2] . Левы прыток рак? Дняпро .

Да?жыня 648 км, у межах Беларус? 493 км. Плошча вадазбору 42,14 тыс. км² [3] , у межах Беларус? 21,5 тыс. км². Сярэднегадавы расход вады ? вусц? 219 м³/с. Сярэдн? нах?л воднай паверхн? 0,17 ‰ .

Назва [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Узн?кненне назвы Сож сягае часо? балцка-ф?нскага ?заемадзеяння ? рэг?ёне вярхо?я? гэтай рак?, пачатак якога датуюць 4400?4200 гг. да н.э. Тады, у пачатку сярэдняга неал?ту , на тэрыторыю протабалта? ( Нарвенская ? Нёманская археалаг?чныя культуры) з па?ночнага ?сходу насунулася ф?на-вугорская па паходжанн? археалаг?чная культура ямачна-грабенчатай керам?к? . Яе пашырэнне запын?лася, крыху не даходзячы да Дзв?ны, фрагментарна сляды яе ф?ксуюць ? на по?дн? ад Дзв?ны [4] .

Саму назву "Сож" асобныя навуко?цы звязваюць з л??ск?м su? [5] , эстонск?м suzi , ф?нск?м susi ≪во?к≫, яна зведала эвалюцыю Su? > Съжь > Сож [6] [7] . Менав?та на Пасожжы ? на сумежных тэрыторыях наз?раецца асабл?вая канцэнтрацыя балцк?х ≪ва?чыных≫ г?дрон?ма?: бел. Во?часа , А?чоса , укр. Вовчасова , Вовчасок, Вовчас / Овчес (усе да балцкага *Vilkesa, ад балцкага vilkas ≪во?к≫) [8] [9] .

Най?маверней, сам Сож у верхн?м цячэнн? або адз?н з яго прытока? там жа першапачаткова ме? балцкую ≪ва?чыную≫ ( Vilk- ) назву, якая была перакладзеная прышлым? ф?намо?ным? прадста?н?кам? культуры ямачна-грабенчатай керам?к? ? пазней пашырылася н?жэй на ?сё цячэнне Сажа (падобным чынам ? назва рак? Ак? распа?сюдз?лася з яе вытока? на ?сё цячэнне [10] ). ?дэнтычная пасожскай с?туацыя балцка-ф?нскага ≪?заемаперакладу≫ ? каля л?то?скага В?лькам?ра , дзе побач з ≪ва?чынай≫ ракой Vilkesa знаходзяцца ≪ва?чыныя≫ тапон?мы Su?ai ? Su?ionys [11] .

Менав?та на Пасожжы адна з найбольш значных канцэнтрацый балцкай г?дран?м?? на ?с?м Верхн?м Падняпро?? [12] .

?снуе ? некальк? ?ншых верс?й паходжання назвы Сож. Ул. Тапаро?, балтыст ? прых?льн?к ≪ф?нскай≫ верс??, перал?чва? так?я з ?х, згодна з як?м? назву Сож у м?нулым звязвал? таксама з пруск?м suge ≪дождж≫ (чытаецца, аднак, як suji ), з назвай сака? (ск?фа?) або з ?ндае?рапейск?м коранем з семантыкай ≪чысты≫ [13] . Гомельск? ф?лолаг А. Рогале? звязвае з чарн?га?ска-сумск?м? дыялектызмам? ≪сажк?≫ (ямы на балоце), ≪сага≫, ≪сога≫, ≪саж≫ (возера) [14] . Географ В. Жучкев?ч звязва? з старажытнаруск?м сожжь ≪выпаленыя ?частк? лесу, падрыхтаваныя для разворвання≫ [15] .

Г?драграф?я [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Пачынаецца за 12 км на по?дзень ад горада Смаленск ? цячэ па Смаленскай вобласц? , далей працякае па тэрыторы? Маг?лё?скай ? Гомельскай абласцей Беларус?, вусце каля гарадскога пасёлка Лое? . У вярхо?ях з’я?ляецца дзяржа?най мяжой Беларус? з Рас?яй, у апошн?х 20 км цячэння з Укра?най.

Агульная да?жыня рачной с?стэмы (3410 рэк) 16 220 км, густата рачной сетк? на тэрыторы? Беларус? 0,38 км/км². На вадазборы ? межах Беларус? больш за 300 рэк ? ручаё? часткова або по?насцю канал?заваных , пракладзена больш за 170 мел?ярацыйных канала? да?жынёй 5 км ? больш. Верхняе цячэнне на па?днёва-заходняй ускра?не Смаленскага ?звышша , сярэдняе ? на Аршанска-Маг?лё?скай ра?н?не , н?жняе ? у Гомельск?м Палесс? . У сярэдн?м ? н?жн?м цячэнн? Сож працякае праз тэрыторы?, забруджаныя радыёнукл?дам? ? вын?ку авары? на Чарнобыльскай АЭС . Суднаходства ад вёск? Барысав?чы Кл?ма?скага раёна (за 373 км ад вусця) ? пры высок?х узро?нях, рэгулярнае ? ад горада Сла?гарад .

57 % гадавога сцёку прыпадае на перыяд веснавога разводдзя . Пад’ём узро?ня? вясной пачынаецца звычайна ? 3-й дэкадзе сакав?ка (радзей ? у пачатку сакав?ка) або ? сярэдз?не красав?ка, до?жыцца 10?15 сутак у верхн?м цячэнн?, 20?25 сутак у н?зо??. Сярэдняя вышыня над самай н?зкай межанню 4?5 м, найбольшая 6? 7,5 м. З?мовыя ?зро?н? ? сярэдн?м на 10?20 см вышэй за летн?я, але ? асобныя гады ? вын?ку адл?г павышаюцца ? н?зо?? да 2,5 м. Замярзае ? пачатку снежня, крыгалом у канцы сакав?ка ? пачатку красав?ка ад вусця да вярхо?я. Веснавы крыгаход 3?5 сутак. На Беларус? найбольшая та?шчыня лёду ? рацэ 62?65 см. Сярэдняя тэмпература вады ? чэрвен? ? жн??н? 19?21 °C, найбольшая ? л?пн? ? да 28 °C.

Дал?на пераважна трапецападобная, ад вытоку да вусця Прон?  ? выразная, глыбока?рэзаная (20?30 м). Шырыня ? вярхо?? ад 0,3 км да 1 км, на вял?к?м працягу 1,5?3 км, пры зл?цц? з дал?нам? рэк Асцёр ? Проня ? 5 км, н?жэй горада Ветка ? да 7 км, пры зл?цц? з дал?най Дняпра ? да 20 км. Сх?лы спадз?стыя, умерана стромк?я (радзей стромк?я), вышынёй 15?25 м (месцам? да 40 м), парэзаны ярам?, лагчынам?, дал?нам? прытока?. Правы сх?л больш адкрыты, левы зарос лесам ? хмызняком. На Беларус? амаль на ?с?м працягу вылучаюцца пойма з н?зк?м (1,5?2,5 м над урэзам вады) ? высок?м (3?4 м) узро?ням? ? 2 надпоймавыя тэрасы. Пойма двухбаковая, месцам? левабярэжная або чаргуецца па берагах. Паверхня яе перасечана лагчынам?, старарэччам? ? невял?к?м? азёрам?-старыцам?. Затапляецца на 5?10 сутак на глыб?ню 0,5?2,5 м, у вусцевай частцы ? да 4?5 м.

Землечарпальныя работы (Гомель, 2022).
Землечарпальныя работы (Гомель, 2022).

Рэчышча зв?л?стае. У н?жн?м цячэнн? вял?кая колькасць лукав?н, рукаво?, старыц. Да Гомеля трапляюцца астравы (да?жыня 30?300 м, шырыня 10?50 м). Шырыня рак? ? верхн?м цячэнн? 40?80 м, у н?жн?м 90?125 м, месцам? да 230 м. Дно ро?нае. Бераг? да вусця Прон? пераважна стромк?я, вышынёй 1,5?4 м, н?жэй па цячэнн? спадз?стыя; на лукав?нах, дзе рэчышча падыходз?ць да карэннага берага (напрыклад, каля вёск? Гайшын Сла?гарадскага раёна), абрыв?стыя, вышынёй 12?15 м, месцам? да 35 м. Н?жэй горада Ветка па берагах пясчаныя пляжы .

Асно?ныя прыток? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Фа?на [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Водзяцца: шчупак , акунь , плотка , лешч , л?нь , карась залаты , верхаводка , гусцяра , м?нога ?кра?нская , галавень , судак .

На рацэ [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Гарады : Крыча? , Чэрыка? , Сла?гарад , Чачэрск , Ветка , Гомель . Гарадск?я пасёлк? : Х?слав?чы (Рас?я), Лое? .

У культуры [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Ц?х? Сож. Валавяныя воды.
Бурштынее зара ? берагах.
Дзесь глух?я гудк? парахода?
Аблятаюць разл??ны размах.

Як у люстры, густою сцяною
Кучарав?цца лес у вадзе,
Абярну?шыся ?н?з галавою,
К водам п?льнае вуха кладзе.

Леан?д Га?рыла? . ≪ Сож ≫ [16] .
  • У легендзе ≪С?н? калодзеж≫ цераз Сож к?дал? вял?к?я камян? ≪багатыры≫ Сцяпан ? Марка, спаборн?чаючы м?ж сабой у заляцанн? да ≪багатырк?≫ Кацярыны [17] .
  • Згодна з легендай ≪Аб Сожу ? Няпрэ≫ Сож ме? атрымаць ад бацьк? блаславенне ≪ици ? пуць≫, але бы? апярэджаны х?трым братам Няпром, якога падмануты бацька бласлав?? ?сц? ≪па хорошихъ м?стахъ ? лугами, городами≫. Сожу ж у вын?ку даста?ся шлях ≪имхами, болотами≫ ? бацькава спадзяванне, што ён зможа дагнаць ? пераняць брата пакуль той ≪у мора ня ?цёкъ≫ [18] .
  • Сож ф?гуруе ? паданн? , якое звязвае паходжанне назвы Гомеля з адрасаваным? плытагонам папераджальным? выкл?чам? аб мелях на рацэ: ≪Го! Мель!≫ [19] [20] [21] .
  • У казцы ≪Праз ?ллюшку≫ ≪по Сожи по рац?≫ спачылы святы сплы? у склепе (труне) ≪у К?явъ, у пящеры≫ [22] .
  • Упам?наецца ? шэрагу замо?  ад ≪уроку≫ (сурока?), у адной з як?х мае ?мя Макс?м [23] .
  • У 1890-х гадах у Ветцы хадз?ла был?ца пра чорта, як? ? выглядзе карл?ка выйша? з Сожа, ката?ся на палачцы, а потым ? на маленечкай лодцы, пасля чаго танул? людз? [24] .

Зноск?

  1. ↑ БелЭн 2002 .
  2. ↑ desna-buvr.gov.ua Арх?вавана 9 красав?ка 2018.
  3. ↑ Основные характеристики речных бассейнов (с площадью водосбора ≥ 200 км²) Гомельской области // Справочник ≪Водные объекты Республики Беларусь≫ (руск.)
  4. ↑ A. Girininkas. Balt? kult?ros i?takos II. Klaip?da, 2011. С. 102?107.
  5. ↑ Tiit-Rein Viitso, Valts Ern?treits. Livokiel-estikiel-letkiel sonarontoz / Liivi-eesti-lati sonaraamat / Libie?u-igaunu-latvie?u vardnica. Tartu / Riga. 2012. С. 311.
  6. ↑ K. B?ga. Rinktiniai ra?tai. T. 3. Vilnius, 1961. С. 541.
  7. ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 208.
  8. ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 181.
  9. ↑ Г?дрон?м?я Укра?ни в ?? м?жмовних ? м?жд?алектних зв’язках. ? К., 1981. ? С. 72?73.
  10. ↑ В. Н. Топоров. Балтийский элемент в гидронимии Поочья. I // Балто-славянские исследования 1986. Москва, 1988. С. 157.
  11. ↑ K. B?ga. Rinktiniai ra?tai. T. 3. Vilnius, 1961. С. 541.
  12. ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 233.
  13. ↑ В. Н. Топоров, О. Н. Трубачев. Лингвистический анализ гидронимов Верхнего Поднепровья. Москва, 1962. С. 208, 227.
  14. ↑ Рогалев, А. Ф. Топонимия Беларуси : Гомельская область. Лоевский район. ? Гомель , 2015.  ? С. 74.
  15. ↑ Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Мн., 1974. С. 355.
  16. ↑ Скрыжал? памяц? : з творчай спадчыны п?сьменн?ка? Беларус?, як?я заг?нул? ? гады Другой сусвет. вайны : у 3 кн. ? М?нск : Бел. кн?газбор, 2005. ? ISBN 985-504-017-1 (агул.). Кн?га першая
  17. ↑ Романов, Е. Р.  Белорусский сборник : / Е. Романов. ? Сказки космогонические и культурные. ? Витебск : типо-лит. Г. А. Малкина, 1891. ? Вып. 4. ? С. 173.
  18. ↑ Романов, Е. Р.  Белорусский сборник : / Е. Романов. ? Сказки космогонические и культурные. ? Витебск : типо-лит. Г. А. Малкина, 1891. ? Вып. 4. ? С. 176?177.
  19. ↑ Пульнер, И. Из жизни города Гомеля / И. Пульнер // Еврейское местечко в революции : Очерки / Под ред. проф. В. Г. Тана-Богораза. ? Москва ; Ленинград : Гос. изд-во, 1926. ? С. 156.
  20. ↑ Лебедев С. М.  Гомель: краткий историко-экономический очерк. ? Минск: Государственное издательство БССР, Редакция политической литературы, 1957 . ? С. 9.
  21. ↑ Легенды ? паданн? / Акадэм?я навук Беларускай ССР, ?нстытут мастацтвазна?ства, этнаграф?? ? фальклору. ? М?нск: Навука ? тэхн?ка, 1983. ? С. 269.
  22. ↑ Романов, Е. Р.  Белорусский сборник : / Е. Романов. ? Сказки. ? Витебск : типо-лит. Г. А. Малкина, 1887. ? Вып. 3. ? С. 262.
  23. ↑ Романов, Е. Р.  Белорусский сборник : / Е. Романов. ? Заговоры, апокрифы и духовные стихи. ? Витебск : типо-лит. Г. А. Малкина, 1891. ? Вып. 5. ? С. 23, 149, 150.
  24. ↑ Романов, Е. Р.  Белорусский сборник : / Е. Романов. ? Быт белорусса; Словарь условных языков. ? Вильна : тип. А. Г. Сыркина, 1912. ? Вып. 8. ? С. 288.

Л?таратура [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

  • Ресурсы поверхностных вод СССР. Описание рек и озёр и расчёты основных характеристик их режима. Т. 5. Белоруссия и Верхнее Поднепровье. Ч. 1?2. ? Л., 1971.
  • Природа Белоруссии: Попул. энцикл. / БелСЭ; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. ? Мн.: БелСЭ, 1986. ? 599 с., 40 л. ил. (руск.)
  • Блак?тная кн?га Беларус? : Энцыклапедыя / рэдкал.: Н. А. Дз?сько ? ?нш. ? Мн. : БелЭн , 1994. ? 415 с. ? 10 000 экз.  ? ISBN 5-85700-133-1 .
  • Государственный водный кадастр: Водные ресурсы, их использование и качество вод (за 2004 год). ? Мн.: Министерство природных ресурсов и охраны окружающей среды, 2005. ? 135 с.
  • Макарэв?ч А. А. Сож // Беларуская энцыклапедыя : У 18 т. Т. 15: Следав?к? ? Трыо / Рэдкал.: Г. П. Пашко? ? ?нш. ? Мн.  : БелЭн , 2002. ? Т. 15. ? С. 75?76. ? 10 000 экз.  ? ISBN 985-11-0035-8 . ? ISBN 985-11-0251-2 (т. 15).
  • Сож // Беларусь: энцыклапедычны даведн?к / Рэдкал. Б. ?. Сачанка (гал. рэд.) ? ?нш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Х?лькев?ч. ? Мн. : БелЭн , 1995. ? С. 678. ? 800 с. ? 5 000 экз.  ? ISBN 985-11-0026-9 .

Спасылк? [ прав?ць | прав?ць зыходн?к ]

Узята з " https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Сож&oldid=4638358 "