Рэста?рацыя Бурбона?
? адна?ленне ?лады манарха? ? прадста?н?ко? дынасты?
Бурбона?
у
Францы?
на перыяд з
1814
па
1830
гады. Гэты перыяд у г?сторы? Францы? характарызава?ся супярэчл?вым? загадам? манарха?, ня?стойл?вай пал?тычнай с?туацыяй у кра?не.
6 красав?ка
1814
года
сенат
, дзейн?чаючы па намове
Талейрана
? па жаданн? саюзн?ка?, абвясц?? адна?ленне манарх?? Бурбона?, у асобе
Людов?ка XVIII
, пры ?мове, аднак, прынясення ?м прысяг? на вернасць складзенай сенатам канстытуцы?, значна больш свабоднай, чым напалеона?ск?я. Прысяга прызнавала свабоду слова ? рэл?г?? ? побач з прызначаным каронай спадчынным сенатам став?ла заканада?чы корпус, як? выб?ра?ся насельн?цтвам.
Людов?к XVIII
спачатку адма?ля?ся падпарадкавацца патрабаванню напалеона?скага сената, але, па патрабаванн? ?мператара Аляксандра I, падп?са? дэкларацыю з абяцаннем канстытуцы? (Declaration de Saint-Ouen), пасля чаго ?рачыста ?еха? у
Парыж
.
30 мая
1814
года
Людов?кам XVIII
бы? падп?саны першы
Парыжск? м?р
, як?м Францыя вярталася да меж
1792
года, але з прыбыткам
Саво?
.
4 чэрвеня
таго ж года набыла моц
Хартыя 1814 года
,
актра?раваная каралём
; яна ?я?ляе разв?ццё канстытуцы? 6 красав?ка (дзве палаты ?
пэра?
? дэпутата?; выбарчае права абумо?лена плацяжом 300
франка?
прамых падатка?.
Гэта канстытуцыя ? рэча?снасц? не выконвалася; ужо ?
кастрычн?ку
1814
года была адно?лена цэнзура для твора? н?жэй за 20 друкаваных аркуша?, а таксама патрабаванне папярэдняга дазволу для часоп?са?, друкарань ? б?бл?ятэк.
Людов?к XVIII
не ?мкну?ся да крутой ломк?: ён прыня? установы ?мперы? (арган?зацыю дэпартамента? ? акруг, Ганаровы лег?ён ? многае ?ншае), не ?носячы ? ?х сур'ёзных змен. З большага был? захаваны нават чыно?н?к? ?мперы?. Тым не менш рэакцыя адб?валася не тольк? ? абмежаваннях свабоды слова (не новых для кра?ны, якая перажыла напалеона?ск? прыгнёт), не тольк? ва ?вядзенн? абавязковага святкавання нядзельнага дня ? ? патрабаванн? ?прыгожвання дамо? з нагоды хроснага ходу; яна закранала ц? пагражала закрануць эканам?чныя ?нтарэсы мноства асоб.
Земл?, канф?скаваныя рэвалюцыяй, але чамусьц? яшчэ не прададзеныя, был? вернутыя эм?грантам, як?я вярнул?ся назад у Францыю. Стала ясна, што эм?гранты жадаюць дамагчыся вяртанню ? ?сёй ?ншай, страчанай ?м? маёмасц?, нават кал? яна перайшла ? рук? новых уладальн?ка?.
Вял?кае практычнае значэнне мела таксама звальненне са службы ц? перавод на палав?нны аклад значнай колькасц? (звыш 20 000 чалавек) напалеона?ск?х аф?цэра? (мера гэта была неабходна з ф?нансавых меркавання?, каб скарац?ць расходы на арм?ю). Аф?цэры, як?я застал?ся на службе, ? ?ся арм?я адчувал?, што новы ?рад аднос?цца да ?х з грэбаваннем.
Нездаволенай была ? напалеона?ская прыдворная знаць, якая, хоць ? была прынята да новага двара, але адчувала там сябе скаванай. Незадаволенасць ахап?ла нават сялян, як?я асцерагал?ся адна?лення феадальнага права, нават у няпо?ную с?лу.
Усё гэта дало Напалеону надзею зно? вярнуць уладу.
1 сакав?ка
1815
года ён высадз??ся на по?дн? Францы?, дзе бы? з захапленнем сустрэты значнай часткай насельн?цтва ? асабл?ва сялянам?, рабочым?, дробнай буржуаз?яй, салдатам? ? аф?цэрам?.
Напалеон I
хутка сабра? давол? значную арм?ю ? рушы? на
Парыж
. Яго асаб?сты дэспатызм бы? забыты ? яго в?тал? як прадста?н?ка рэвалюцы?, як? ?шо? вызвал?ць кра?ну ад тыран?? Бурбона?.
Людов?к XVIII
бег, а Напалеон ?зно? ста? ?мператарам (хоць ненадо?га, усяго на
сто дзён
).
22 чэрвеня
1815
года, пасля паражэння пры
Ватэрлоа
, Напалеон I ?зно? падп?са? у Парыжы адрачэнне ад прастола на карысць свайго сына ? жада? адправ?цца ? Амерыку, але добраахвотна зда?ся англ?чанам.
Саюзн?к? друг? раз уступ?л? ? стал?цу Францы? ? друг? раз ?след за ?м? ? у ?х багажы, як гаварыл? тады, ? вярну?ся
Людов?к
. Ён неадкладна прызначы? новыя выбары ? палату дэпутата?, на аснове харты?
1814
года ? выдадзенага ? форме ардананса выбарчага закона. М?н?страм-прэз?дэнтам бы? прызначаны спачатку Талейран, а ? верасн?
1815
года ?
герцаг Рышэльё
.
Выбарчая с?стэма, на падставе якой была абрана палата дэпутата?, адрозн?валася крайняй складанасцю, злучаючы ? сабе некаторыя прынцыпы напалеона?скай эпох? (многаступеннае абранне ? ?плы? улады на выбары) з новым прынцыпам маёмаснага цэнзу. Усяго выбаршчыка? (замест 5 млн, як?я л?чыл?ся пры Напалеоне I) было ва ?весь час дзеянн? харты?
1814
года ад 88 000 да 110 000.
Для абрання дэпутата? выбаршчык? групавал?ся ? акруговыя ? дэпартаменцк?я выбарчыя калег??; першыя выб?рал? кандыдата?, сп?сы як?х дапа?нял?ся новым? асобам? аднаасобнай уладай прэфекта, а дэпартаменцк?я калег?? з гэтых сп?са? аб?рал? ?жо дэпутата?. Пры ?мове публ?чнай падачы галасо?, гэта с?стэма забяспечвала ?раду палату дэпутата?, якая выконвае яго волю. На выбарах
1815
года дзейн?ча?, у дадатак, страх перад помстай прых?льн?кам старога рэжыму. Натуральна, таму, што выбары дал? вельм? моцную палату дэпутата? (une chambre introuvable, паводле выразу караля). Абап?раючыся на яе, урад мог смела распра?ляцца са сва?м? ворагам?. Мноства пал?тычных прац??н?ка? было аддадзена ваеннаму суду ? пакарана смерцю або падверглася ?ншым пакаранням.
Асабл?ва жорстк?м бы?
≪белы тэрор≫
на по?дн?; але ? ?
Парыжы
, па прысудзе
пэра?
, бы? расстраляны
маршал Ней
за пераход на бок
Напалеона
падчас
Ста дзён
.
Усё гэта супярэчыла ?рачыстаму абяцанню
Людов?ка XVIII
не караць за пал?тычныя злачынствы.
У студзен?
1816
года, кал? большая частка пакарання? ужо была выканана, праз палаты бы? праведзены закон аб ≪амн?сты? по?най ? абсалютнай≫, аднак, з выключэннем цэлых катэгорый асоб, перал?чаных у законе, у тым л?ку ?с?х ≪царазабойца?≫, гэта значыць члена? канвента, як?я вац?равал? пакаранне смерцю
Людов?ка XVI
, кал? яны пры гэтым прынял? якую-небудзь пасаду ад ≪узурпатара≫; яны падвяргал?ся выгнанню наза?жды з
Францы?
.
Сам кароль бы? настроены пара?нальна м?ралюбна ? аддава? перавагу не абвастраць аднос?ны пам?ж урадам ? апаз?цыяй; але сярод эм?гранта?, як?я вярнул?ся ? атрымал? пануючае станов?шча, вяршэнствавала партыя ?льтрараял?ста?, якая ?мкнулася да по?нага адна?лення дарэвалюцыйных парадка?. На чале гэтай парты? стая?
граф д'Артуа
, брат ? спадчынн?к бяздзетнага караля. Гэта партыя зрынула м?н?стэрства
Талейрана
, хоць н?хто не зраб?? стольк? для адна?лення ?лады Бурбона?, як ён.
Аднак ? новае м?н?стэрства пад старшынствам
герцага Рышэльё
, з
Дэказам
на пасадзе м?н?стра пал?цы?, не задавальняла яе. По?нае вяртанне да да?н?ны было немагчыма. Пра адна?ленне феадальных право? нельга было ? думаць; нават узнагарода эм?гранта? за ?х страты не магла быць ажыццё?лена ? бл?зкай будучын?, бо прыходз?лася л?чыцца з ф?нансавым? цяжкасцям?, створаным? вайной, выплатай
кантрыбуцы?
? 700 млн ? ?трыманнем замежных акупацыйных войска?.
Неймаверна было адмян?ць
Кодэкс Напалеона
? ?ншыя кодэксы, з як?м? прызвыча?лася насельн?цтва; магчымыя был? тольк? частковыя рэформы, напрыклад адмена разводу, ажыццё?леная м?н?стэрствам
герцага Рышэльё
? ма?
1816
года.
Незадаволены фанатызмам палаты дэпутата?, Рышэльё, па патрабаванн? Дэказа, распусц?? яе (увосень
1816
года). Выбары дал? м?н?стэрству ?мераную большасць у 60 галасо?.
У
1817
годзе Рышэльё правё? новы выбарчы закон, як? некальк? паменшы? магчымасць урадавага ц?ску на выбары; был? адменены акруговыя выбарчыя калег??, пак?нуты тольк? дэпартаменцк?я; выбары зроблены прамым? (але застал?ся адкрытым?); права прэфекта? унос?ць сва?х кандыдата? у сп?сы л?кв?давана, але высок? маёмасны цэнз выбаршчыка? ? яшчэ вышэйшы ? кандыдата? захаваны.
Адначасова з гэтым была ?сталявана с?стэма штогадовага абна?лення палаты дэпутата? на адну пятую яе складу. Пара?нальная ?меранасць м?н?стэрства Рышэльё не перашкодз?ла яму правесц? ?
1817
годзе адна?ленне цэнзуры на гадавы тэрм?н (цэнзура, створаная ?
1814
годзе, была адменена Напалеонам ? да 1817 года не адна?лялася).
На выбарах у палату ?
1818
годзе прайшло некальк?
л?берала?
(
Лафает
,
Манюэль
? ?ншыя), ? потым ?х колькасць тольк? расла, а ?
1819
годзе выбраны бы? нават ≪царазабойца≫, абат Грэгуар. Рост апаз?цы? тлумачы?ся тым, што буйная буржуаз?я, цалкам гатовая падтрымл?ваць урад
Людов?ка XVIII
, не жадала пераходу ?лады ? рук? старога дваранства ? асцерагалася, каб крайнасц? рэакцы? не прывял? да новых рэвалюцыйных выбуха?.
Герцаг Рышэльё
спалоха?ся прая? апаз?цыйнага духу ? гатовы бы? ?сц? на саступк? правай, але сустрэ? проц?дзеянне ? Дэказе ? выйша? у адста?ку ? канцы
1818
года. Перад адста?кай ён дамогся ад дзяржа? на Ахенск?м кангрэсе вызвалення Францы? ад акупацыйнай арм??, якая займала яе з
1815
года ? абыходз?лася ёй вельм? дорага.
Новае м?н?стэрства генерала
Дэсоля
, з Дэказам на пасадзе м?н?стра ?нутраных спра?, а потым (з
1819
года), пасля адста?к? Дэсоля, м?н?стэрства Дэказа ?шло, увогуле, па тым жа шляху, што ? Рышэльё. Найважнейшай яго справай был? два законы
1819
года пра друк ? пра злачынствы друку. ?м? адмянял?ся цэнзура ? папярэдн? дазвол часоп?са?; апошняе замянялася высок?м грашовым закладам (у 10 000 франка? ? вышэй; гэта л?чба пасля падвяргалася зменам), ? за злачынствы друку прызначал?ся вельм? строг?я пакаранн? ? напрыклад за абразу караля ад 6 месяца? да 5 гадо? турмы ? штраф ад 500
франка?
да 10 000 франка?, за абразу члена карале?скай сям'? ? да 3 гадо? турмы ? да 5000
франка?
штрафу (у
1822
годзе гэты апошн? закон бы? зменены ? падрабязнасцях; пакаранн? трох? паменшаны).
13 лютага
1820
года забойства
герцага Берыйскага
, здзейсненае фанатыкам Лувелем на свой страх, гэта значыць без падтрымк? ц? намовы якой б там н? было парты?, дало ?льтрараял?стам жаданую падставу зрынуць м?н?стэрства Дэказа. Кароль ?зно? прызначы? першым м?н?страм
Рышэльё
, як? прыня? у свой каб?нет
В?леля
? яшчэ двух ультрараял?ста?.
Ва ?году гэтай парты? м?н?стэрства правяло выбарчы закон
1820
года, як?м выбаршчык? был? падзелены на дзве катэгоры?: усе выбаршчык?, як?я плацяць не менш за 300
франка?
падатка?, аб?рал? з гэтага часу 258 дэпутата?, а найбольш багатыя з ?х ? яшчэ 172 дэпутаты. Гэты закон прывё? да ?змацнення крайняй рэакцыйнай парты? на выбарах
1820
года ? наступных гадо?, так што палата ?
1823
годзе магла пастанав?ць выдаленне з яе на ?сю сес?ю Манюэля, за прамову, у якой выказа?ся након таго, што рэакцыйная пал?тыка можа прывесц? да тых жа вын?ка?, што ? пал?тыка Людов?ка XVI. У в?дзе пратэсту супраць гэтага выгнання, ажыццё?ленага с?лай, бо Манюэль адмов??ся яму падпарадкавацца, палату пак?нул? 62 л?беральныя дэпутаты.
У снежн?
1821
года м?н?стэрства
Рышэльё
саступ?? месца м?н?стэрству
В?леля
. Гэта м?н?стэрства паспрабавала ачысц?ць склад чынавенства ад ус?х падазроных у пал?тычным сэнсе элемента?, падпарадкавала народную асвету духавенству, стварыла м?н?стэрства духо?ных спра?, падтрымл?вала суровым? пакаранням? абавязковае святкаванне нядзельнага дня. У вобласц? замежнай пал?тык? м?н?стэрства (часткова пад уплывам жадання абаран?ць ?нтарэсы шматл?к?х у Францы? ?ласн?ка? ?спанск?х дзяржа?ных папер) аказала садзейн?чанне
Фердынанду ?спанскаму
? прыгнечанн? ?спанскай рэвалюцы?.
У
1823
годзе зно? была ?ведзена цэнзура, адмененая ?жо ?
1824
годзе.
У канцы
1823
годзе м?н?стэрства распусц?ла палату, каб канчаткова выдал?ць з яе апаз?цыю. Новая палата, абраная пад моцным адм?н?страцыйным ц?скам, сапра?ды задавол?ла ?се чаканн? м?н?стэрства; у ёй было ?сяго 17 л?берала? ? вельм? мала ?мераных; яе называл? Chambre retrouvee. Адной з першых яе спра? бы? закон, як? адмяня? частковае абна?ленне палаты ? замяня? 5-гадовы тэрм?н дэпутацк?х па?намоцтва? 7-гадовым, прычым палата распа?сюдз?ла дзеянне гэтага закона ? на сябе, хоць была выбрана на 5 гадо?.
У
1824
годзе памёр
Людов?к XVIII
? трон атрыма? у спадчыну
Карл X
. Цяпер палата, м?н?стэрства ? кароль цалкам адпавядал? адз?н аднаму; цяжка было чакаць як?х-небудзь канфл?кта?. Аднак, у асяроддз? крайн?х праяв?лася моцнае рознагалоссе па пытанн? аб ста?ленн? да царквы; яны распал?ся на раял?ста? клерыкальных ? свецк?х. Кароль бы?, безумо?на, на баку клерыкала? (што ён урачыста заяв?? адна?леннем падчас сваёй каранацы? ?с?х сярэднявечных звычая?, да ?складання карале?ск?х рук на некальк?х хворых для ?х вылячэння).
У грамадстве расла апаз?цыя.
Лафает
, Манюэль ? ?ншыя правадыры апаз?цы? сустракал? па?сюдна захопленых прых?льн?ка?, у ?х гонар задавольвал?ся банкеты; кра?на пакрылася мноствам таварыствам, часам легальных, але часцей тайных, як?я пераследвал? пал?тычныя мэты (≪Таварыства сябро? друку≫, ≪Таварыства карбанарыя?≫ у Парыжы, ≪Рыцары свабоды≫ ? Самюры, ≪
Aide toi et le ciel t'aidera
≫ ? ?ншыя). Да таварыства?, нават тайных, належал? так?я асобы, як
Лафает
. Урад, ведаючы гэта, не мог н?чога зраб?ць з-за адсутнасц? доказа? ? немагчымасц? ?х адшукаць пры добрай кансп?рацыйнай арган?зацы? таварыства?.
Нягледзячы на законы аб друку, грамадская незадаволенасць знаходз?ла выраз у прэсе, сярод якой тольк? апаз?цыйныя газеты мел? сапра?днае распа?сюджанне ? ?плы?; турмы ? штрафы для рэдактара? ? а?тара? не дзейн?чал?.
У
1825
годзе
В?лель
правё? закон аб узнагародзе эм?гранта? м?льярдам франка?; сума гэта пав?нна была быць пакрыта пазыкай. Шматл?к?я з крайн?х знаходз?л? гэту меру недастатковай, патрабуючы вяртання маёмасц?, у чы?х бы руках яна н? знаходз?лася; але так далёка не магло пайсц? нават м?н?стэрства
В?леля
. ? гэты падарунак на сродк? дзяржа?нага казначэйства выкл?ка? моцную незадаволенасць, хоць ф?нансы да таго часу был? настольк? ?мацаваны, што адначасова
В?лель
мог прыступ?ць да канверс?? 5 % дзяржа?ных абл?гацый у трохпрацэнтныя. Гэта мера выкл?кала незадаволенасць сярод уласн?ка? абл?гацый, гэта значыць як раз у тым класе, як? панава? у кра?не ? с?лу выбарчага закона.
У
1826
годзе праведзены закон аб святатацтве, як? кара? смерцю за крадзеж у цэрквах ? апаганенне свяшчэнных прадмета?.
Рэакцыйны закон аб друку ?
1827
годзе хоць ? прайшо? у палаце дэпутата?, але выкл?ка? такую абуранасць у грамадстве, што
палата пэра?
пал?чыла патрэбным падвергнуць яго змяненням, а ?рад узя? яго назад, адпомсц??шы за сваё паражэнне спагнанням? з чыно?н?ка? ? члена? акадэм??, як?я пратэставал? супраць законапраекта.
Нацыянальная гвардыя была распушчана за ман?фестацыю на карысць харты?. Каб атрымаць вотум даверу ад кра?ны, м?н?стэрства распусц?ла палату дэпутата?, але памыл?лася ? сва?х разл?ках: у новай палаце
л?бералы
мел? вельм? значную колькасць прых?льн?ка?; безумо?ных прых?льн?ка? м?н?стэрства было ?сяго 125.
Не?забаве пасля выбара? (студзень
1828
года) м?н?стэрства
В?леля
пав?нна было саступ?ць месца м?н?стэрству ?меранага раял?ста
Марц?ньяка
. Кароль гучна выража? шкадаванне наконт неабходнасц? даць адста?ку В?лелю, каза?, што пал?тыка В?леля ? яго пал?тыка, ? неахвотна саступ?? Марц?ньяку, як? патрабава?, каб у троннай прамове караля был? абяцаны рэформы.
Жан Батыст Марц?ньяк
некальк? палегчы? станов?шча друку, зн?шчы?
чорны каб?нет
(у як?м адбывалася перлюстрацыя прыватнай перап?ск?) ? атрыма? ад
Карла X
два арданансы, як?м? езу?цк?я школы падпарадко?вал?ся дзяржа?наму кантролю, а ?
1829
годзе Марц?ньяк унёс праект закона аб мясцовым самак?раванн?, як?м с?стэма прызначэння генеральных ? мун?цыпальных савета? замянялася с?стэмай абрання, на аснове высокага маёмаснага цэнзу. Супраць закона па?стал? раял?сты, як?я бачыл? ? мясцовым самак?раванн? трыумф рэвалюцыйнага прынцыпу, але таксама ? шматл?к?я л?бералы, прых?льн?к? цэнтрал?зацы?. Праект бы? адх?лены гэтай каал?цыяй, што дало каралю нагоду даць адста?ку каб?нету.
У жн??н?
1829
года было сфарм?равана ?льтрараял?сцкае м?н?стэрства
князя Пал?ньяка
. Яго прызначэнне выкл?кала ? кра?не пратэсты; стал? засно?вацца таварыствы для адмовы ад выплаты падатка? у выпадку чаканай адмены харты?. Паездка
Лафаета
звярнулася ? тры?мфальнае шэсце, ? на абедах у яго гонар был? прагучал? пагрозл?выя прамовы ? адрас урада. Урад пача? шэраг працэса? супраць члена? таварыства? ? аратара?, але суды гало?ным чынам апра?двал? абв?навачваных. У
≪Journal des Debats≫
бы? надрукаваны артыкул, у як?м гаварылася:
≪Хартыя мае цяпер такую с?лу, што аб яе разаб'юцца ?се намеры дэспатызму… Адначасова з незаконным спагнаннем падатка? народз?цца новы Гампдэн, як? зн?шчыць беззаконне… Няшчасная Францыя, няшчасны кароль!≫
Рэдактар газеты, прыцягнуты да суду, бы? апра?даны ? апеляцыйнай ?нстанцы?.
У студзен?
1830
года ?зн?кла новая апаз?цыйная газета ≪National≫, на чале якой стаял? Цьер, А. Карэль, М?нье; яе праграмай была вернасць Бурбонам, кал? яны будуць выконваць хартыю ? а з прычыны таго, што яны не жадаюць гэтага, то лепшым кандыдатам на трон з'я?ляецца герцаг Арлеанск?. Газета п?сала вельм? абуральным тонам па адрасу урада ? карысталася вял?к?м поспехам (гл.
Цьер
).
Сес?я палат
1830
года была адкрыта троннай прамовай, у якой была пагроза звярнуцца да асабл?вых мер для падтрымання грамадскага м?ру. Палата дэпутата? выбрала сва?м прэз?дэнтам л?берала
Рае-Калара
? прыняла, большасцю 221 супраць 181 голасу, адрас, у як?м пратэставала супраць недаверу, выказанага да яе каралём, ? выражала занепакоенасць за вольнасц? французскага народа. Кароль адказва? адтэрм?но?кай сес?? парламента, а затым роспускам палаты дэпутата?. Зыход новых выбара? мог быць тольк? неспрыяльным для м?н?стэрства, а з прычыны таго, што кароль атаясамл?ва? сябе з ?м, то асаб?стае ?мяшанне яго ? выбары не магло дасягнуць мэты. Амаль усе дэпутаты, як?я падал? голас за адрас, был? пераабраны; агульная колькасць прых?льн?ка? апаз?цы? ?зрасла да 272. Аднак кароль ? тут не зразуме? сапра?днага станов?шча рэча?. Не скл?каючы палат ? не прадбачачы н?якай сур'ёзнай небяспек?, ён падп?са?
Арданансы
25 л?пеня
1830
года (увядзенне цэнзуры, змяненне выбарчага закона ? сэнсе пазба?лення выбарчых право? уласн?ка? рухомых маёмасцей ? паданн? ?х тольк? земле?ладальн?кам ? ?нш.), як?я выкл?кал?
л?пеньскую рэвалюцыю
. У вобласц? замежнай пал?тык? рэста?рацы? найбольш выдатныя факты ? збл?жэнне з Рас?яй, якое адбылося ? м?н?стэрства В?леля, ? сумесны з ёй удзел у вызваленн? Грэцы?. У 1830 годзе, пад маркай пакарання алжырскага бея за абразу, нанесеную французскаму консулу, Францыя пачала заваяванне Алжыра.
 |
|---|
| Старажытнасць
| | |
|---|
| Сярэдневяковая Францыя
| |
|---|
| Дарэвалюцыйная Францыя
| |
|---|
| Сучасная Францыя
| |
|---|